اينك مناسب به نظر مى‌رسد، براى آشنايى با ترتيب سورى كه در آن روايات سه‌گانه گزارش شده است 1، روايت سعيد بن مسيب در متن و تفاوت‌هاى ناچيز آن با دو روايت ديگر در پاورقى آورده شود.
در آغاز گفتنى است قريب به اتفاق اين تفاوت‌ها در اصل آن روايت‌ها وجود نداشته و بر اثر سهل‌انگارى‌هايى پديد آمده است كه راويان و ناسخان معمولا در اين گونه روايات داشته‌اند. علماى اسلامى از ديرباز در روايات غير فقهى چندان اهتمام و دقتى مبذول نمى‌كردند؛ امّا خوش‌بختانه سهل انگارى ايشان در خصوص اين روايات به گونه‌اى نيست كه ضايعات پديد آمده در آنها قابل جبران و اصلاح نباشد و اين به جهت آن است كه اين گونه روايات متعدد است؛ ازاين‌رو مى‌توان با مقايسه‌ى متون آنها با يكديگر به مواضع ضايعه پى برد و آن را بر طرف ساخت.
سعيد بن مسيب (13-94 ق) از علىّ بن ابى طالب (ع) نقل كرده است كه فرمود:
من درباره‌ى ثواب قرآن از پيامبر (ص) پرسيدم و او به ثواب هريك از سوره‌ها به نحوى كه از آسمان نازل شدند 2، به من خبر داد.
نخستين چيزى كه در مكه بر او نزول يافت، [1]فاتحة الكتاب 3بود؛ سپس [2]اقرأ باسم ربّك (96) ؛ سپس [3]نون و القلم (68) ؛ سپس [4]يا أيّها المزّمّل (73) ؛ سپس [5]يا ايّها المدّثّر (74) ؛ ؛ سپس [6]تبّت (111) ؛ سپس [7]اذا الشّمس (81) ؛ سپس [8]سبّح اسم ربّك (87) ؛ سپس [9] و اللّيل (92) ؛ سپس [10]و الفجر (89) ؛ سپس [11]و الضّحى (93) ؛ سپس [12]أ لم نشرح (94) ؛ سپس [13]و العصر (103) ؛ سپس [14]و العاديات (100) ؛ سپس [15]الكوثر (108) ؛ سپس [16]الهكم (102) ؛ سپس [17]أ رأيت (107) ؛ سپس [18]الكافرون (109) ؛ سپس [19]الم (105) ؛ سپس [20]الفلق (113) ؛ سپس [21]النّاس (114) ؛ سپس [22]الاخلاص (112) ؛ ؛ سپس [23]و النّجم (53) ؛ سپس [24]عبس (80) ؛ سپس [25]انّا انزلناه (97) ؛ سپس [26]و الشّمس (91) ؛ سپس [27]البروج (85) ؛ سپس [28]و التّين (95) ؛ سپس [29]لايلاف (106) ؛ سپس [30]القارعة (101) ؛ سپس [31]القيامة (75) ؛ سپس [32]همزه (104) ؛ سپس [33]المرسلات (77) ؛ سپس [34]ق (50) ؛ سپس [35]البلد (90) ؛ سپس [36]الطارق (86) ؛ سپس [37]الساعة (54) ؛ سپس [38]ص (38) ؛ سپس [39]المص (7) ؛ سپس [40]قل اوحى (72) ؛ سپس [41]يس (36) ؛ سپس [42]الفرقان (25) ؛ سپس [43]الملائكه (35) ؛ سپس [44]كهيعص (19) ؛ سپس [45]طه (20) ؛ سپس [46]الواقعه (56) ؛ سپس [47]الشعراء (26) ؛ سپس [48]النمل (27) ؛ سپس [49]القصص (28) ؛ سپس [50]سبحان (17) ؛ سپس [51]يونس (10) ؛ سپس [52]هود (11) ؛ سپس [53]يوسف (12) ؛ سپس [54]الحجر (15) ؛ سپس [55]الانعام (6) ؛ سپس [56]الصافات (37) ؛ سپس [57]لقمان (31) ؛ سپس [58]سبأ (34) ؛ سپس [59]الزمر (39) ؛ سپس الحواميم: [60]المؤمن (40) ؛ سپس [61]فصّلت (41) ؛ سپس [62]الشورى (42) ؛ سپس [63]الزخرف (43) ؛ سپس [64]الدخان (44) ؛ سپس [65]الجاثيه (45) ؛ سپس [66]الاحقاف (46) ؛ سپس [67]و الذاريات (51) ؛ سپس [68]الغاشيه (88) ؛ سپس [69]الكهف (18) ؛ سپس [70]النحل (16) ؛ سپس [71]انّا ارسلنا (71) ؛ سپس [72]ابراهيم (14) ؛ سپس [73]الانبياء (21) ؛ سپس [74]المؤمنون (23) ؛ سپس [75]الم السجدة (32) ؛ سپس [76]الطور (52) ؛ سپس [77]الملك (67) ؛ سپس [78]الحاقه (69) ؛ سپس [79]سأل سائل (70) ؛ سپس [80]عمّ يتساءلون (78) ؛ سپس [81]النازعات (79) ؛ سپس [82]انفطرت (82) ؛ سپس [83]انشقّت (84) ؛ سپس [84]الروم (30) ؛ سپس [85]العنكبوت (29) ؛ سپس [86]المطففين (83) .
و آنچه در مدينه نازل شد، آغاز سوره‌ى [87]البقرة (2) بود؛ سپس [88]الانفال (8) ؛ سپس [89]آل عمران (3) ؛ سپس [90]الاحزاب (33) ؛ سپس [91]الممتحنه (60) ؛ سپس [92]النساء (4) ؛ سپس [93]اذا زلزلت (99) ؛ سپس [94]الحديد (57) ؛ سپس [95]سورة محمد (ص) (47) ؛ سپس [96]الرعد (13) ؛ سپس [97]الرحمن (55) ؛ سپس [98]هل أتى (76) ؛ سپس [99]الطلاق (65) ؛ سپس [100]لم يكن (98) ؛ سپس [101]الحشر (59) ؛ سپس [102]اذا جاء نصر اللّه (110) ؛ سپس [103]النور (24) ؛ سپس [104]الحج (22) ؛ سپس [105]المنافقون (93) ؛ سپس [106]المجادله (58) ؛ سپس [107]الحجرات (49) ؛ سپس [108]التحريم (66) ؛ سپس [109]الجمعة (62) ؛ سپس [110]التغابن (64) ؛ سپس [111]الصف (61) ؛ سپس [112]الفتح (48) ، سپس [113]المائدة (5) ، سپس [114]التوبه (9) 4. اين بود، آنچه كه در مدينه نازل شد. سپس، پيامبر (ص) فرمود: همه‌ى سوره‌هاى قرآن 114 سوره، و همه‌ى آيات قرآن 6236 آيه، و همه‌ى حروف قرآن 321250 حرف است 5.
گفتنى است كه ترتيب نزول سوره‌ها از سوى چهارده تن از صحابه و تابعان نقل شده است و تمام آنان على رغم اختلاف مذهب تقريبا ترتيب واحدى را گزارش كرده‌اند. 6
پاورقی:
1) اين روايات سه‌گانه‌ى مذكور از سه راوى شيعى يا شيعه‌گراست؛ به نام‌هاى شعبة بن حجّاج (82-160 ق) عتكى ازدى ابو بسطام واسطى بصرى كه موثق و از اصحاب امام صادق (ع) بود و مقاتل بن سليمان (ت 150 ق) ازدى ابو الحسن خراسانى بلخى كه بترى مذهب و از اصحاب صادقين (ع) بود و سعيد بن مسيّب (13-94 ق) مخزومى ابو محمد مدنى كه فقيه و موثق و از اصحاب امام سجاد (ع) بود (ابو القاسم خوئى؛ معجم رجال الحديث، پيشين، و ابن حجر، تقريب التهذيب، پيشين، ذيل هر نام) .
2) على نحو ما أنزلت من السّماء.
3) على نحو ما أنزلت من السّماء.
4) گفتنى است شماره‌ى پيش از هر سوره، رديف نزول آن و شماره‌ى پس از آن، رديف آن در مصحف عثمانى است. نيز در اينجا روايت شعبه به اختصار با حرف «ش» و روايت مقاتل با حرف «م» و روايت سعيد با «س» نمايش داده مى‌شود. تفاوت‌هاى روايات «ش» و «م» با روايت «س» به قرار ذيل است: [1]روايت «ش» ندارد و روايت «م» در پايان ترتيب آورده است. [4]و [5]آن دو در «س» جابه جا شده است، و ترتيب درست از «م» و «ش» ثبت گرديده است. [6] «س» آن را ندارد؛ لذا از «م» و «ش» افزوده شده است. [14] «م» آن را به پايان ترتيب برده است. [16] «م» آن را پس از [22]الحج آورده است. [20]و [21] «م» آن دو را به پايان ترتيب برده است. [23] «س» آن را به پايان برده و ترتيب درست از «م» و «ش» ثبت شده است. [25]و [26]و [27]و [28] «م» آنها را به همين ترتيب پس از [59]الزمر آورده است. [35] «م» آن را ندارد. [39] «م» آن را به پايان ترتيب برده است. [50] «م» آن را نيز به پايان ترتيب برده است. [51] «م» آن را پس از [85]العنكبوت آورده است. [54]در «م» الحجر به الحج تصحيف شده است. [59]در «م» زمر به روم تصحيف شده است. [63] «م» آن را ندارد. [64] «م» آن را پيش از [62]الشورى آورده است. [67] «م» آن را پس از [81]النازعات آورده است. [68] «م» آن را ندارد. [73] «م» آن را پيش از [70]النحل آورده است. [74] «م» آن را پيش از [86]المطففين آورده است. [75] «م» آن را پس از [69]الكهف آورده است. [83]در «س» پس از [86]المطففين و در «م» پيش از [82]انفطرت آمده است. ترتيب درست از «ش» ثبت شده است. [87]و [88]در «م» جابه‌جا شده است. [92]در «م» پس از [89]آل عمران آمده است. [93]در «م» پس از [101]الحشر آمده است. [101]در «م» الشمس به الحشر تصحيف شده است. [104]در «م» پس از [85]عنكبوت آمده است. [109]و [110]و [111]در «ش» اين چنين ترتيب يافته است: [111]، [109]و [110]. و در «م» [110] افتاده است؛ همين‌طور در «س» [111]. چنان كه ملاحظه شد، روايت مقاتل بسيار دچار تصحيف و به‌هم‌ريختگى شده است.
5) احمد بن محمد عاصمى؛ پيشين، ص 13-16 و فضل بن حسن طبرسى؛ پيشين، ج 9-10، ص 613-614. در خصوص اعداد مندرج در روايت گفتنى است كه شهرستانى نيز همين عدد 114 سوره و 6236 آيه را به على (ع) نسبت داده و دانى عدد 6236 آيه را از طريق سفيان ثورى از عبد الاعلى از ابو عبد الرحمن سلمى از على (ع) آورده است (شهرستانى؛ پيشين، ج 1، ص 17 و محمد عبد العظيم زرقانى؛ پيشين، ج 1، ص 343 و رضوان بن محمد مخلّلاتى؛ شرح العلامة المخلّلاتى على ناظمة الزهر للشاطبى المسمّى بالقول الوجيز فى فواصل الكتاب العزيز، ط 1، المدينه، وزارة الاعلام،1412 ق، ص 104 و عبد الله بن ابى داود سجستانى؛ پيشين، ص 134) .
6) ر. ك: جعفر نكونام؛ «بررسى روايات ترتيب نزول» ، قرآن در آيينه‌ى پژوهش، گردآورى دكتر محمد كاظم شاكر، چ 1، رايزن، تهران،1379 ش، ص 5 به بعد شايان ذكر است، ترتيب و زمان نزول بعضى از سوره‌هايى كه در اين روايت آمده، از سوى برخى از دانشمندان اسلامى مقبول واقع نشده است؛ نظير مدنى بودن سوره‌هايى رعد، حج، رحمن، انسان و زلزله يا مكى بودن سوره‌هاى عاديات و مطففين يا ترتيب نزول سوره‌هاى حشر، جمعه، ممتحنه و حديد (ر. ك: محمد عزّة روزه؛ التفسير الحديث، بى چا، القاهرة، دار احياء الكتب العربية 1383 ق، ج 1، ص 11-12 و محمد حسين طباطبائى، قرآن در اسلام، بى جا، قم، دفتر انتشارات اسلامى،1361 ش، ص 110-111) . پاسخ برخى ايرادات آنان در اثر ديگر اين مؤلف آمده است (ر. ك: در آمدى بر تاريخ‌گذارى قرآن، چ 1، تهران، نشر هستى نما،1380 ش، ص 134-143) . 

نوشتن دیدگاه