هر كسى كه در منابع حديثى شيعه جستجويى داشته باشد در مى‌يابد كه احاديثى از ائمه اهل بيت، از نوشته‌هايى به نام: «كتاب على» برگرفته شده است. ائمه ده‌ها بار در كلمات خود در استناد به حكمى مى‌گفته‌اند: وجدنا فى كتاب على، فى كتاب على كذا، هكذا فى كتاب على، ذلك فى كتاب على. در برخى از اين روايات تصريح دارد، كه اين كتاب طريق مشخصى داشته، به اين معنا كه آمده است: فى كتاب على قال رسول اللّه كذا، و حتى چگونگى نقل از پيامبر هم مشخص شده است، چون آمده: إنّ فى كتاب علي، الذى املاه رسول اللّه: به درستى در كتاب على آمده: كتابى كه پيامبر خدا بر او خوانده است. يا به صورت انحصارى گفته شده: كتاب على، الذى هو املاء رسول اللّه. يعنى اين كتاب تماما توسط پيامبر املا شده است. نكته قابل توجه آنكه بيشترين اين روايات از امام باقر و امام صادق عليه السّلام روايت شده و از ديگر ائمه بسيار نادر نقل شده است. 1
بنابراين كتاب على با روايات متواترى كه در منابع آمده وجودش ترديدناپذير است، اما در اينجا چند سؤال مطرح است:
1-اين كتاب چه ماهيتى داشته، آيا از مقوله تفسير بوده يا از ماهيتى حديثى، تاريخى يا فقهى برخوردار بوده است.
2-اين كتاب داراى چه ويژگيهايى بوده است. در مورد مصحف امام، گفتيم چه ويژگيهايى داشته و قرآن‌پژوهان اين ويژگيها را شمارش كرده‌اند، آيا مى‌توان از مجموع روايات كتاب على، مشخصات و ويژگيهاى اين كتاب را به دست آورد.
3-آيا منابع كتاب على روايات شيعه است يا در كتابهاى اهل سنت به آن اشاره شده است.
4-اگر معلوم شود بيشتر مطالب اين كتاب شرح آيات و توضيح مطالب تاريخى و فقهى قرآن است، اين سؤال مطرح است كه چه نسبتى با مصحف امام داشته، آيا مصحف امام و كتاب على يكى بوده‌اند، آيا مصحف بخشى از كتاب على بوده يا بر عكس، يا مصحف كتاب مستقلى بوده و كتاب على نوشته‌اى ديگر.
در آغاز براى روشن شدن مسئله به مشخصات اين كتاب طبق نقل اخبار مى‌پردازيم.
پاورقی:
1) -عاملى، مصطفى قصير، كتاب على و التدوين المبكر/23، تهران، المجمع العالمى لاهل البيت،1415 ق.