«اِنَّ الذین آمنو و عَمِلوا الصالِحات انا لا نضیع اجرَ مَن احسنَ عَمَلاً(1)؛ آنان كه به خدا ایمان آوردند و اعمال شاسیته انجام دادند، بی شك ما هم اجر نیكوكاران را ضایع نخواهیم گذاشت.» «انّا جَعَلْنا ما عَلَی الاَْرْضِ زینةً لَها لِنَبْلُوَهُمْ احسن عملاً(2)؛ما آنچه را كه در زمین جلوه گر است، زینت آن قرار دادیم تا مردم را به آن امتحان كنیم كه كدام یك عملشان نیكوتر است.»
«اَلّذی خلق الموت و الحیوة لیبلوكم ایكم احسن عملاً و هو العزیز الغفور(3)؛ او خدایی است كه مرگ و زندگانی را آفرید تا شما را بیازماید كه كدام یك عمل بهتری می آورد و او عزیز و آمرزنده است.»
امام علی(علیه السلام) فرمود: «قیمَةُ كُلُّ امْرِی ءٍ ما يُحسِنه(4)؛ ارزش، منزلت هر انسانی به مقدارآگاهی، معرفت، علم و دانش، هنر و فن، تجربه و تخصص اوست؛ هر چه او از این حیث غنی تر و باكفایت تر باشد، منزلت اجتماعی او بالاتر و ارزنده تر خواهد بود. به عبارت دیگر «آن می ارزی كه می ورزی.» ارزش انسان به كار نیكو كردن است و كارنیكو كردن نیز نتیجه پركاری، تجربه، زحمت و تلاش خود انسان است. در این روایت به مفهوم «مایحسنه» توجه شده است. « مایعلمه» نگفته است. بحث عمل و كار تنها نیست، كیفیت كار نیز مطرح است(5).»
امام علی (علیه السلام): «الناسُ اَبْناءُ مايُحسنون(6)؛ مردم فرزندان كارهای نیكشان هستند.»
امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «واَعِنّی علی صالِحِ النيّة، وَمَرْضَی القولِ، وَمُسْتَحْسَنِ العَمل(7)؛ خداوندا مرا بر نیت شایسته و قول پسندیده و عمل نیكو یاری گردان.»
البته عمل نیكو وقتی تحقق می یابد كه همراه با علم و آگاهی و تجربه باشد: امام علی (علیه السلام) فرمود: «غايَةُ العلمِ حُسْنُ العَمل(8)؛ علم باید به عمل نیكو ختم شود.» همچنین فرمود: «لَنْ يَصفُوَ العَمَلُ حتّی يَصِحَّ العلمُ(9)؛ عمل پاكیزه هرگز بدون علم صحیح حاصل نمی شود.»
و هر كس كه علم و آگاهی و تخصص كاری ندارد، نباید آن را به عهده بگیرد، چرا كه ذلیل و خوار خواهد شد.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «لايَنبَغی للمؤمن اَنْ يَذِلَّ نَفْسَهُ، قیل له: كیفَ يَذِلُّ نَفْسَه؟ قال: يَتَعرَضُّ لِما لاَيَطیقُ(10)؛ امام صادق (علیه السلام) فرمود: سزاوار نیست كه مؤمن خود را ذلیل كند. به ایشان گفته شد: مؤمن چگونه خودش را خوار می كند؟ فرمود: خود را در معرض كاری كه از او ساخته نیست، قرار دهد.»
هر فرد و سازمانی باید كارش را بانیت خالص و براساس تقوا شروع كند و ادامه دهد: «أفمن أَسَّسَ بُنیانه علی تقوی من الله و رضوانٌ خیرٌ أَمْ مَنْ اَسَّسَ بنیانَهُ عَلی شَفا جُرُفٍ هارٍ فانْهارَ به فی نارِ جهنم والله لایهدی القومَ الظالمین(11)؛ آیا كسی كه مسجدی به نیت تقوا و خدا پرستی تأسیس كرده و رضای حق را طالب است؛ مانند كسی است كه بنایی سازد بر پایه سستی در كنار سیل كه زود به ویرانی كشد و عاقبت آن بنا از پایه به آتش دوزخ افتد؟ و خداوند هر گز ستمكاران را به هیچ راه سعادتی هدایت نخواهد فرمود.»
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «یا اباذر كُنْ بالعَمَلِ بِالتّقوی اَشَدَّ اِهْتماما منكَ بالعملِ، فانه لا يَقِلُّ عملٌ بالتقوی، و كیف يَقِلُّ عملٌ يُتَقَبَّلُ...(12)؛ ای ابوذر ! نسبت به عمل با تقوا اهتمام بیشتری از عمل صرف داشته باش، چرا كه عمل با تقوا قلیل نیست، و چگونه عملی كه مورد قبول خداوند واقع می شود، كم محسوب شود... .»
بنابراین، چه بسا ثمره و بقای كار زیاد، كمتر از كار كیفيِ با نیت خالص و اعتقاد و تقوا باشد.
امام علی (علیه السلام) فرمود: «رَبَّ یسیرٍ أَنَمی مِنْ كَثیرٍ(13)؛ چه بسا كمی كه پر ثمرتر از بسیار باشد.»
امام علی (علیه السلام) همچنین فرمود: «قَد يَنمِی القَلیلُ فَيَكْثُرُ، وَ يَضْمَحِلّ الْكَثیر فَيَذْهَبُ(14)؛ گاهی كم، رشد می كند و زیاد می شود، و گاهی زیاد نابود می شود و از بین می رود.»
در واقع انسان باتقوا چون اهل اسراف و تبذیر نیست، ثروتش را مدبرانه هزینه می كند و به تدریج می تواند ثروت كم را به زیاد تبدیل كند. امام علی (علیه السلام) فرمود: «اَلْقلیلُ مَعَ التَّدْبیرِ اَبْقی مِنَ الْمَثیرِ مَعَ التبذیرِ(15)؛ ثروت كم اگر با تدبیر همراه باشد، از ثروت زیاد همراه با تبذیر و ریخت پاش [برای بقای ثروت] بهتر است.» هر فرد و سازمان اسلامی باید عملش را به نحو صحیح، كامل و محكم انجام دهد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اِذا عَمِلَ أَحَدُكُمْ عَمَلاً فَلْيَتْقَنْ(16)؛ كارتان را استوار انجام دهید.» پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در تدفین "سعد بن معاذ انصاری" لحد قبر را با دقت با دست مباركشان ساختند و در جای خود قرار دادند. بعضی از اصحاب گفتند: لحد قبر این مقدار دقت و محكم كاری لازم ندارد، ولی پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «إِنّی لَأعْلَمُ أَنَّهُ سيُبْلی، وَيَصِلُ البِلی اِلَيْه. وَلكنَّ اللّهَ يُحِبُّ عَبْدا اِذا عَمِلَ عَمَلاً أحْكَمَه(17)؛ یعنی من می دانم كه به زودی كهنگی آن را فرا می گیرد و لكن خداوند بنده ای را كه در كارش دقت و محكم كاری می كند، دوست دارد.    
**********************************
1 ـ كهف، آیه 30.
2 ـ كهف، آیه 7.
3 ـ ملك، آیه 2.
4 ـ نهج البلاغه (صبحی صالحی)، حكمت 81.
5 ـ دری نجف آبادی، بهره وری، مؤسسه فرهنگی متریح، تهران، چاپ اول، 1374، ص 27 ـ 29.
6 ـ شیخ مفید، الارشاد، ص 142، شیخ مفید، آل البیت.
7 ـ صحیفه سجادیه،دعای 47.
8 ـ غررالحكم، حدیث 222.
9 ـ همان، حدیث 255.
10 ـ فروع كافی، ج 5، ص 46.
11 ـ توبه/ 109.
12 ـ الطبرسی، مكارم الاخلاق، ج2، ص375، جامعه مدرسین.
13 ـ نهج البلاغه، (صبحی صالح)، نامه 31، ص 402.
14 ـ بحارالانوار، ج78، ص 12.
15 ـ غررالحكم، حدیث 1948.
16 ـ سفینة البحار، ج 2، ص 278.
17 ـ امالی صدوق، ص 344.

نوشتن دیدگاه