دادن استقلال به كاركنان و تقویت روحیه كارآفرینی در آنها و افزایش بهره وری از طریق جلب مشاركت كاركنان و آگاهی كاركنان از ماهیت و فلسفه شركت و درگیری و مشغول شدن مدیران یا مسائل در تمام سطوح از اموری است كه امروزه مدیران موفق برای رسیدن به هدف سازمان كه بقای آن است به كار می برند.
كفایت و كاردانی و امانتداری و درستكاری شرط اولیه موفقیت هر مدیر و كارمندی است كه در سازمانی اسلامی مسئولیتی به عهده می كیرد. رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «لاتَقْبَلْنَ فی اسْتِعْمالِ عَمّالِكٌ وَاُمَرائِكَ اِلاّ شَفاعَة الْكِفايَةِ وَالْأَمانَةِ(1)؛ تنها ملاك در واگذاری و به كارگیری كارگزاران و فرمانروایان دو چیز است: كفایت و كاردانی و امانت داری و درستكاری.» قرآن كریم می فرماید: «وَلا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أمْوالَكُمُ الَّتی جَعَل اللّهُ لَكُمْ قِیاما(2)؛ ثروت و اموالی كه خداوند قوام زندگانی شما را به آن مقرر داشته به تصرف سفیهان مدهید... .»
بنابراین، اولاً مدیر خود باید دارای خصوصیات كفایت و امانت باشد و ثانیا كارگزار او نیز باید به طور نسبی از این خصوصیات برخوردار باشد، چرا كه اگر از كفایت و كاردانی برخوردار نباشد، فسادش بیش از اصلاحش است. پیامبر فرمود: «مَنْ عَمِلَ عَلی غَيْرِ عِلْم كانَ ما يُفْسدُه أَكْثَرَ ممّا يُصْلحُ(3).»
علی (علیه السلام) می فرماید: «عَشَرة يَفْتِنوُنَ أَنْفُسَهُمْ وَ غَيْرَهُمْ...وَ مُریدُ لِلصَّلاحِ وَلَيْسَ بِعالِمِ(4)؛ ده گروه خود و دیگران را فریب می دهند...و (از جمله) كسی كه اراده اصلاح امور دارد و لكن عالم و آگاه نیست.»
همچنین فرمود: «كُلَّ ذی صَناعَةٍ مُضْطَرٌّ اِلی ثَلاثِ خِلالٍ يَجْتَلِبُ بِها الْمـَكْسَبَ وَهُوَ أَنْ يَكُونَ حاذِقا بِعَمَلِه، مُؤَدِّیا لِلْأَمانَةِ فیه، مُسْتَمیلاً لِمَنِ اسْتَعْمَلَهُ(5)؛ هر پیشه ور (صنعتگر) برای جلب مشتری باید سه خصلت داشته باشد: 1- در كارش استاد باشد؛ 2- در كارش امانت و درستكاری را رعایت كند؛ 3- هر كس به او سفارش داد رضایت او را جلب نماید.»
مدیر در هر سازمان اسلامی باید الگو باشد و با عمل و رفتارش كارمندان و كارگزاران را به كار مفید و سازنده دعوت كند: «وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّنْ دَعا اِلی اللّهِ وَ عَمِلَ صالِحا وَ قالَ إِنَّنی مِنَ المُسْلِمینَ (6)؛ وچه كسی نیكو گفتارتر و بهتر از كسی است كه مردم را به سوی خدا خواند ونیكوكار گردید و گفت: بی شك من از تسلیم شدگان درگاه خداوند هستم.»
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «یا أباذَر! مَثَلُ الَّذی يَدْعُو بِغَيْرِ عَمَلِ، كَمَثَلِ الَّذی يَرْمی بِغَيْرِ وَتَرٍ(7)؛ ای اباذر! مَثَل كسی كه داعی بدون عمل است، مانند تیر انداز بدون كمان است.»
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «... یابْنَ جُنْدُب!.... رَحِمَ اللّهُ قَوْما كانوُا سِراجا وَ مُنارا، كانوا دُعاة اِلَيْنا بِأَعْمالِهِمْ وَمَجْهوُدِ طاقَتِهِمْ(8)؛...ای فرزند جندب!... خداوند رحمت كند قومی را كه چراغ روشن هدایت و انوار درخشنده فضیلت بودند؛ آنان با اعمال و تمام ظرفیت وجودی شان مردم را به سوی ما (اهل بیت) می خواندند....» همچنین فرمودند: «كوُنوُا دُعاةَ النّاسِ بِأَعْمالِكُمْ، وَ لاتَكوُنوُا دُعاةً بِأَلْسِنَتِكُمْ(9)؛با رفتار و اعمالتان الگوی مردم باشید نه با زبان هایتان.»
امام درباره تفویض كارها از طرف مدیر به كاركنان نیز می توان به این روایت اشاره كرد: امام علی (علیه السلام) می فرماید: «اَلْعاقِلَ ما أَحْسَنَ صَنائِعَهُ وَ وَضَعَ سَعْيَهُ فی مَواضِعِه(10)؛ عاقل كسی است كه كارهایش را خوب انجام دهد و تلاش را در موضع خود قرار دهد.»
همچنین فرمود: «كُنْ مَشْغُولاً بِما أَنْتَ عَنْهُ مَسْؤوُلٌ(11)؛
امام كاظم (علیه السلام) فرمود: «مِنْ حُسْنِ إِسْلامِ الْمـَرْء تَرْكُ مالا يَعْنیهِ(12)؛ از نشانه های اسلام نیكوی انسان ترك و واگذار كردن چیزی است كه مورد نظر و هدف او نیست.»
علی (علیه السلام) فرمود: «مَنِ اشْتَغَلَ بِغَيْر ضَروُرَتِه، فَوَّتَهُ ذلِكَ مَنْفِعَتَه(13)؛ كسی كه مشغول به امور غیر ضروری شود، منفعت كار ضروری را از دست می دهد.»
مدیر موفق باید درباره ارزش های محوری، تشویق خطرپذیری نظارت شدید و درباره سایر امور نظارت غیر شدید داشته باشد.
علی (علیه السلام) می فرماید: «... وَلا تُداقُّوا النّاسَ وَزْنا بِوَزْنٍ، وَ عَظِّموُا أَقْدارَكُمْ بِالتَّغافُلِ عَنِ الدَّنیءِ مِنَ الاُْموُرِ(14)...؛ در كارهای مردم خیلی موشكافی نكنید و قدر و منزلت خودتان را با تغافل از امور جزئی بالا ببرید.»
علی (علیه السلام) به حسین (علیه السلام) توصیه می كند: «... إِجْعَلْ لِكُلِّ إِنْسانٍ مِنْ خَدَمِكَ عَمَلاً تَأْخُذْ بِهِ، فَاِنَّهُ أَحْری أَنْ لايَتَواكَلوُا فی خِدْمَتِكَ(15)؛ برای هر انسانی از كارگزاران و كارمندانت كار خاصی را قرار ده تا در مقابل آن مسئول باشند و تو بتوانی آنها را بازخواست كنی، چرا كه این كار برای محول نكردن كارشان به یكدیگر بهتر است.»
**********************************
1 ـ بهره وری، ص 34.
2 ـ نساء، آیه 5.
3 ـ تحف العقول، ص 39.
4 ـ خصال صدوق، ج 2، ص 437.
5 ـ تحف العقول، ص 336.
6 ـ فصلت، آیه 33.
7 ـ مكارم الاخلاق، ج 2، ص 372.
8 ـ تحف العقول، ص 221.
9 ـ فروع كافی، ج 2، ص 87.
10 ـ غررالحكم، حدیث 43.
11 ـ همان، حدیث 245.
12 ـ تحف العقول، ص 291.
13 ـ غررالحكم، حدیث 287.
14 ـ تحف العقول، ص 161.
15 ـ نهج البلاغه، (صبحی صالح)، نامه 31، ص 405.

نوشتن دیدگاه