جامعه مطلوب در قرآن

(زمان خواندن: 14 - 27 دقیقه)

جامعه مجموعه اي از افراد انساني است كه جهت مشتركي آنها را به هم پيوند دهد . در قرآن مجيد از آن به امت تعبير شده استو اين اشتراك مي تواند در دين يا آئين، زمان و عصر واحد يا مكان معين باشد يا هر چيز ديگر.


امت از نظر قرآن همان جامعه مطلوبي است كه مسلمانان به دنبال آن هستند . و در پي تحقق اين جامعه است كه مدينة فاضله براي انساني كه قصد رشد در اين جهان را دارد ظهور مي يابد اين جامعه كه صفت واحد براي آن ذكر شده در پناه يك پروردگار يگانه و هدف مشخص شكل مي گيرد كه داراي برنامه اي دقيق و حساب شده است .
به وضوح مي توان دريافت كه جامعة مطلوب در قرآن جامعه اي است كه بر اساس احكام اسلام بنا نهاده شده است . كه خصوصيات و ويژگيهايي دارد و هدف نوشتن قسمتي از اين ويژگيها در حد اشاره است .

« رهبر و جامعه »
يكي از لوازم لاينفك جامعه وجود رهبر براي آن است قبول زندگي جمعي در حيات انسانها نمي تواند از مسألة رهبري جدا باشد چرا كه براي مشخص كردن خط اصلي يك جمعيت هميشه نيز به رهبر و پيشوائي است . اصولاً پيمودن راه تكامل بدون استفاده از وجود رهبر ممكن نيست و سر ارسال پيامبران و انتخاب اوصياء براي مردم همين است.
در علم عقائد و كلام نيز با استفاده از قاعده لطف و توجه به نقش رهبر در نظم جامعه و جلوگيري از انحرافات بعثت انبياء و لزوم وجود امام در هر زمان اثبات شده است. اما به همان اندازه كه يكي رهبر الهي و عالم و صالح راه وصول انسان را به هدف نهائي آسان و سريع مي كند تن دادن به رهبري ائمه كفر و ضلال او را به پرتگاه بدبختي و شقاوت مي افكند. بنابراين در يك جامعة مطلوب هيچ چيز به اندازه ولايت و رهبري اهميت ندارد چرا كه اجراي اصول ديگر در سايه آن ميسر خواهد بود.
« انّي جاعِلُكَ للنّاسِ اماماً [2] » البته خداوند براي هر عصر و زماني رهبري براي نجات و هدايت انسانها قرار داده است چرا كه حكمت او ايجاب مي كند فرمان سعادت بدون ضامن اجرا نباشد اما مهم اين است كه مردم رهبرشان را بشناسند و در دام رهبران گمراه و فاسد گرفتار نشوند كه نجات از چنگالشان دشوار است .

« ويژگيهاي رهبر »
ولايت و رهبري در قرآن و اسلام مقام خلافت الهي است و رهبر به عنوان خليفه الله بايد بر اساس احكام الهي و بنابر مصالح جامعة اسلامي عمل كند در اينجا به خصوصيات اصلي رهبر جامعة اسلامي با توجه به قرآن و با اختصار اشاره مي كنيم .
« قُل هذِهِ سَبيلي اَدعُوا الي اللهِ علي بَصيرةٍ اَنا و مَنِ اتَّبَعني [3] » رهبر جامعة اسلامي بايد در درجة اول از بينشي وسيع و آگاهي كافي نسبت به اسلام برخوردار باشد.
رهبر بايد امين بر جان و مال مردم بوده و مجري احكام الهي باشد . همچنين بتواند عدالت اسلامي را در بين افراد پياده كند كه لازمة اين امر آن است كه او خود از آلودگي به گناه و ستم به دور بوده انسان وارسته و منزهي باشد . از خصوصيات ديگر او اين است كه بايد مديريت و تدبر لازم براي اداره جامعه را داشته باشد داراي شجاعت بوده هيچ گونه ترس و واهمه اي از دشمن نداشته باشد .
او بايد با صراحت برنامه ها و اهداف خود را اعلام كند تا هم خود و هم افراد جامعه از آن برنامه روشن پيروي كنند نه اينكه هاله اي از ابهام هدف وروش آنها را فرا گرفته باشد و هر كدام به سويي بروند .
از ديگر صفات رهبر جامعه اسلامي اين است كه هميشه فردي شناخته شده به نيكيها باشد كه اگر غير اين باشد بهانه اي به دست منافقان مي افتد كه دعوت شناخته شدة اسلام را به خاطر ناشناخته بودن رهبر ناديده بگيرند و انكار كنند. ديگر اينكه او هرگز در مسير خود تسليم هوسهاي مردم نمي شود و بر تمايلات عمومي به طور مطلق صحه نمي گذارد او در ترويج مكتب حق اصرار مي ورزد هر چند ناخوش آيند گروه كثيري باشد .

« اصالت دادن به حق در جامعه نه به اكثريت »
فطرت و شهوت به عنوان دو عامل ذاتي و غيراكتسابي در تمام انسانها وجود دارد با توجه به اينكه حاكميت فطرت تنها با انجام تكليف و دستورات الهي امكان پذير است اغلب مردم در اين مورد توفيق پيدا نمي كنند قرآن مجيد و ساير آموزشهاي اسلامي سعي دارند اين واقعيت را بازگو نمايند و از اينكه انسانها تطابق با اكثريت را به عنوان معيار زندگي عادي بپذيرند هشدار دهند.
در قرآن مجيد آمده است « اكثرهم يجعلون: اكثرت در جهل هستند [4] » ، « ما يتبع اكثرهم الاظنا: جز از گمان خود پيروي نمي كنند [5] » ، « اكثرهم لايعقلون : اكثريت تعقل نمي كنند [6] » ، « اكثرهم كاذبون : اكثريت دروغگو مي باشند [7] » ، « اكثرهم لايعلمون : اكثريت علم و آگاهي ندارند [8] » ، « اكثرهم لايؤمنون : اكثريت ايمان ندارند [9] » و .
اين برداشت مي تواند به عنوان نوعي واكسيناسيون تلقي شود كه پيشاپيش افراد جامعه نسبت به اين واقعيت ناميمون هشدار داده شوند تا زمام فكر خود را بدون كنترل به دست اكثريت نسپارند بلكه به تعقل خويش اتكا نمايند و در صورتي كه در اين منجلاب غوطه ورند خود را از آن خارج نمايند و در قرآن مجيد هشدار داده شده است كه چنانچه انسان از اكثريت پيروي نمايد آنها او را از راه خدا منحرف مي سازند و ضمن آنكه در شرايط اختصاصي موجب اشاعة فساد مي شود، مانع بروز استقلال و خلاقيت نيز مي گردد بنابراين فرد ضمن انجام وظيفه در محيط اجتماعي براي اصلاح جامعه اقدام كند نه اينكه به رأي اكثريت قانع باشد .

« برنامه ريزي و ثبات در اجراي آن »
يكي از مواردي كه در تشكيل و تثبيت جامعة مطلوب و اسلامي نقش اساسي دارد لزوم برنامه ريزي براي هر گونه انقلاب فرهنگي ، فكري، اجتماعي و تربيتي براي آن است . چرا كه اگر چنين برنامه اي تنظيم نگردد و در مواقع مختلف هر كدام به موقع خود پياده نشود شكست فرهنگي جامعه قطعي است و نيز نبايد انتظار داشت كه مخصوصاً در مرحلة سازندگي يك جامعه از نظر فكري فرهنگي يا اقتصادي و سياسي يك شبه همه چيز اصلاح گردد. از نظر اجتماعي پيشرفت هر برنامة مؤثري تنها در سايه ثبات امكان پذير است و به همين دليل تمام كوشش تخريب كنندگان جامعة اسلامي براي از ميان بردن ثبات به كار مي رود .
« يُثَبِّتُ اللهُ الذّينَ امَنُوا بِالقَولِ الثّابِتِ [10] »

« الگوهاي برتر براي جامعة مطلوب »
قرآن مجيد و ساير آموزشهاي اسلامي الگوهاي نمونه اي را به جوامع بشري ارائه نموده و از پيروان خود مي خواهد كه آنها را سرمشق خود قرار داده و از آنها پيروي نمايند . پيروي از اين افراد از آن جهت كه هم فرد و هم جامعه را به رشد مي رساند به كرات مورد تأكيد قرار گرفته است و در هر قسمت قرآن كه از اين حكايت ديده مي شود صريحاً ذكر گرديده است كه منظور از ذكر آنها تقويت نيروهاي فكري و آمادگي بيشتر براي زندگي و تفكر در حال اقوام گذشته و عبرت گرفتن مي باشد و جز خردمندان از اين حكايات عبرت نخواهند گرفت .
اين امر بديهي است كه هر فرد و جامعه اي خود مسئول اعمال خويش مي باشند و منظور از ذكر حكايات اقوام پيشين تأكيد بر جنبه هاي مثبت و آموزنده و نشان دادن جنبه هاي انحرافي و علل آنطرف آنها مي باشد.
در قرآن مجيد روش كلي پيامبر اكرم (ص) همچنين سبك و روش زندگي حضرت ابراهيم (ع) به عنوان الگوي شايسته و سرمشق جامعة اسلامي صريحاً مورد تاكيد قرار گرفته است.
« قَدْ كانت لكُم اُسْوَةٌ حَسَنَهٌ في ابراهيمَ و الَّذينَ مَعَهُ [11] »
در قرآن مجيد صريحاً تأكيد شده است كه جوامع بشري موظفند دقيقاً روش پيامبر اسلام را دنبال نمايند و حق ندارند از آن تخطي كنند و به خيال خود از دستورات الهي جلو بيفتند بلكه بايد همواره دنباله رو پيامبران باشند و آنها را سرمشق خويش قرار دهند.
اسلام را از آنطرف پيشين را در متابعت هاي نادرستي كه بدون دليل از پدران خود مي نمودند مي داند و آنرا محكوم مي نمايد و جامعه بشر را از پيروي بدون استدلال از افرادي كه در مسير توحيد نيستند و عملاً تعقل نمي كنند و هدايت نيافته اند باز مي دارد.
« يا ايُّهَا الذين امنوا لاتُقَدِّموا بَيْنَ يَدَيِ اللهِ و رسوله [12] »
به وسيلة امر به همانند سازي با الگوهاي نمونه و آموزشهاي بسيار گسترده اخلاقي اين مكتب از هر يك از پيروان خود متوقع است كه برترين افراد جامعه باشند . وقتي هر يك از افراد جامعه سعي نمايند كه بهترين فرد باشند در نتيجه جامعه به صورت يك ميدان مسابقة همگاني در راه بهترين شدن در مي آيد .
اين آموزش حقاً به عنوان يك محرك قوي مي تواند در رشد و تكامل افراد وارد عمل شده و جامعه را به حد اعلي برساند.

« تكامل انسان در جامعة اسلامي »
برخي از موجودات جهان به سوي تكامل مي روند و در مورد انسان نوع تكاملش در دل اجتماع صورت مي گيرد به همين دليل ذاتاً اجتماعي آفريده شده است از طرفي اجتماع در صورتي مي تواند پرورش و تكامل انسان را تضمين كند كه داراي احكام و قوانين منطقي باشد و افراد مجتمع در پرتو احترام به آن قوانين امور خود را سامان دهند و از تصاده ها پيشگيري كنند حدود و مسئوليتها را مشخص نمايند و به تعبير ديگر اگر جامعة انساني صالح گردد افراد مي تواند به هدف نهايي خويش در آن برسند و اگر فاسد شود افراد از اين تكامل باز مي مانند.
اين احكام و قوانين اعم از قوانين اجتماعي و يا عبادي در صورتي مؤثر خواهد بود كه از طريق نبوت و وحي آسماني گرفته شود. بنابراين تا جامعة انساني برپاست و زندگي او در اين جهان ادامه دارد تكاليف الهي هم ادامه خواهد داشت و برچيده شدن بساط تكليف از انسان مفهومش فراموش كردن احكام و قوانين و نتيجه اش فساد مجتمع انساني است . اگر انسان دست از انجام تكاليف خود بردارد فوراً جامعه رو به فساد خواهد گذاشت و در چنان جامعه اي چگونه يك فرد كامل مي توانند زندگي كند.
جامعة بزرگي كه انسان در آن زندگي مي كند از يك نظر همچون خانة اوست و حريم آن همچون حريم خانة او محسوب مي شود پاكي جامعه به پاكي او كمك مي كند و آلودگي آن به آلودگيش . لذا فرد براي رسيدن به سعادت به جامعه اي نياز دارد كه از هر جهت او را در اين هدف به موفقيت برساند.

« خصوصيات افراد در جامعة مطلوب »
بر اساس ضوابط قطعي فرهنگ اسلامي رفتار انسان براي خود و ديگران نبايد مضر باشد و حتي فكري را كه سلامت خود و جامعه را مختل نمايد نبايد به خود راه دهد. به اين ترتيب از تمام گناهاني كه به صورت تجاوز به حقوق خود و حقوق ديگران در آموزشهاي اسلامي تحت عنوان ظلم به نقش و حق الناس مطرح شده اند بايد خودداري شود. لزوم خودداري از ظلم به نفس و تجاوز به حقوق اجتماعي صرفاً جنبه پيشنهاد ندارد بلكه در صورت عدم مراعات اين دستورالعمل مجازاتهاي قانوني به صورت انجام حدود و قصاص در مورد فرد پياده مي شود و علاوه بر آن مجازاتهاي اخروي نيز در انتظار فرد مي باشد .
اصولاً انسان بايد در رابطه با ديگران خود را معيار قرار دهد و هر كار كم مورد علاقه اش است درمورد ديگري آن را انجام دهد به تعبير ديگر، هر چه براي خود مي پسندد براي ديگران هم بپسندد. اگر چنين برخوردي در فرد مشاهده شود قضاوتهاي او مورد پذيرش ديگران قرار مي گيرد وجود اين جنبه وجدان مشترك را در كليه افراد جامعه به وجود مي آورد و در حسن روابط فردي وايجاد تفاهم و امنيت در جامعه نهايت اهميت را دارد .

« امنيت و آرامش جامعه »
يكي ديگر از ويژگيهاي جامعة مطلوب وجود امنيت براي آن است در داستان حضرت يوسف مي خوانيم حضرت يوسف به پدر و برادرانش گفت : « به سرزمين مصر درآييد كه ان شاء الله بعد از اين ايمن خواهيد بود [13] » .
امنيت ريشة همه نعمت هاست و حقاً چنين است زيرا هر گاه امنيت از ميان برود ساير مسائل رفاهي و مواهب مادي و معنوي نيز به خطر خواهد افتاد. در يك محيط نا امن نه اطاعت خداوند مقدور است نه زندگي توأم با سربلندي و آسودگي خاطر و نه تلاش و كوشش و جهاد براي پيشبرد اهداف اجتماعي.
بايد توجه داشت كه براي داشتن جامعه اي خالي از كشمكش و دغدغه ابتدا بايد آرامش افراد آن تأمين شود يك دستور كلي وسازنده كه واقعاً با به كار بستن آن افراد به آرامش مي رسند ياد خداوند است . « الا بذكر الله تطمئن القلوب » كه اين ذكر هم نوع قولي و هم نوع قلبي را شامل مي شود.
مسلماً با داشتن افرادي مطمئن و آرام كه در كارها به خداوند تكيه و اعتماد مي كنند جامعه هر روز بيش از پيش استوارتر مي گردد.

« تعيين سرنوشت جامعه »
« انَّ اللهَ لايغيِّرُ ما بِقَومٍ حَتَّي يغيِّروا مابِاَنْفُسِهِمْ [14] »

يكي از پايه هاي اساسي جهان بيني و جامعه شناسي در اسلام است و اعلام مي دارد مقدرات شما قبل از هر چيز و هر كس دست خود شماست و هر گونه تغيير و دگرگوني در خوشبختي و بدبختي اقوام در درجه اول به خود آنها بازگشت مي كند.
آنچه اساس و پايه است اين است كه ملتي خود بخواهد سربلند، سرافراز و پيروز باشد يا به عكس خودش تن به ذلت و زبوني در دهد . حتي لطف خداوند يا مجازات او بي مقدمه دامان هيچ ملتي را نخواهد گرفت بلكه اين اراده و خواست ملتها و تغييرات دروني آنهاست كه آنان را مستحق لطف يا مستوجب عذاب خداوند مي سازد .
اين اصل قرآني كه يكي از مهمترين برنامه هاي اجتماعي اسلام را بيان مي كند به ما مي گويد هر گونه تغييرات بروني متكي به تغييرات دروني ملتها و اقوام است و هر گونه پيروزي وشكستي كه به گروهي رسيد از همين جا سرچشمه مي گيرد بنابراين آنها كه هميشه براي تبرئة خويش به دنبال عوامل بروني مي گردند و قدرتهاي سلطه گر را همواره عامل بدبختي خود مي شمارند سخت در اشتباهند چرا كه اگر اين قدرت هاي جهنمي پايگاهي در درون يك جامعه نداشته باشند كاري از آنان ساخته نيست.
مهم آن است كه پايگاه هاي سلطه گران و استعماركنندگان و جباران در درون جامعه در هم كوبيده شود تا آنها هيچ گونه راه نفوذي نداشته باشند . آنها به منزلة شيطانند و شيطان تنها بر كساني چيره مي شود كه پايگاهي در درون وجود خود براي شيطان ساخته اند اين اصل قرآني مي گويد براي پايان دادن به بدبختيها و ناكاميها بايد دست به انقلابي از درون زد يك انقلاب فكري و فرهنگي يك انقلاب ايماني و اخلاقي و به هنگام گرفتاري در چنگال بدبختيها بايد فوراً به جستجوي نقاط ضعف خويش پرداخت و آنها را با آب توبه و بازگشت به سوي حق ا دامان روح و جان جامعه شست . توليدي تازه پيدا كرد و نور و حركتي جديد تا در پرتو آن ناكاميها و شكستها را به پيروزي مبدل ساخت

« حركتهاي ضد انقلابي »
معمولاً در برابر هر انقلابي كه در جامعه روي مي دهد حركتهاي ضدانقلابي كه سعي مي كنند دستاوردهاي جامعه را درهم پيچيده و آن را به فروپاشي نزديك كنند وجود دارد دليل آن هم چندان پيچيده نيست زيرا با تحقق يك انقلاب در جامعه تمام عناصر فاسد گذشته يك مرتبه نابود نمي شوند معمولاً تفاله هايي از آن باقي مي ماند كه براي حفظ موجوديت خويش به تلاش برمي خيزند و با تفاوت شرائط و كميت و كيفيت آنها دست به اعمال ضد انقلابي آشكار يا پنهان مي زنند.
هر انقلابي در آغاز شكننده است بايد كاملاً به هوش بوده كمترين حركتهاي ارتجاعي را زير نظر داشت و توطئه هاي دشمن را در نطفه خفه كرد . نمونة عيني و بارز آن در داستان حضرت موسي و سامري مشاهده مي شود [15] .
ضمناً بايد توجه داشت كه بسياري از جوامع به دلاليل مختلفي در آغاز تشكيل، متكي به فرد يا افراد مخصوصي است كه اگر پاي آنها از ميان برود خطر شكست و انحطاط، آن جامعه را تهديد مي كند به همين دليل بايد كوشش كرد كه هر چه زودتر معيارهاي انقلابي در عمق جامعه پيدا شود و افراد جامعه چنان ساخته شوند كه به هيچ وجه طوفانهاي خارجي آنها را تكان ندهد و همچون كوه در مقابل هر حركت ارتجاعي بايستند .
به تعبير ديگر يكي از وظايف رهبران راستين اين است كه معيارها را از خويش به جامعه منتقل نموده و بدون شك اين امر مهم نياز به گذشت زمان نيز دارد ولي بايد كوشيد كه اين زمان هر چه ممكن است كوتاه تر گردد.

« اقتصاد و مديريت دو ركن اساسي »
در داستان حضرت يوسف مي بينيم كه ايشان از تمام پست ها انگشت روي خزانه داري گذاشت زيرا مي دانست هر گاه به آن سر و سامان دهد قسمت عمدة نابسامانيهاي جامعه پايان خواهد يافت و از طريق عدالت مي تواند سازمانهاي ديگر را كنترل كند.
اگر چه مسلمين تاكنون اهميتي را كه اسلام به اين بخش از زندگي فردي و اجتماعي داده است ناديده گرفته اند و به همين دليل از دشمنان خود در اين قسمت عقب افتاده اند اما بيداري و آگاهي روزافزوني كه در قشرهاي مختلف جامعة اسلامي ديده مي شود اين اميد را به وجود مي آورد كه در آينده كار و فعاليت هاي اقتصادي را به عنوان يك عبادت بزرگ اسلامي تعقيب كنند و با نظام صحيح و حساب شده عقب ماندگي خود را از دشمنان بي رحم كه درصدد نابودي جامعة اسلامي هستند از اين نظر جبران نمايند.

« آزادي از نفوذ استعمار »
در سوره ابراهيم آيات 5 تا 7 قرآن مجيد پس از ذكر ايام الله تنها روزي كه روي آن انگشت گذاشته شده روز نجات قوم بني اسرائيل از چنال فرعونيان است ذكر روز نجات در آيات مورد بحث دليل بر اهميت فوق العاده آزادي و استقلال در سرنوشت ملت هاست .
آري هيچ ملت و گروهي تا از وابستگي نرهد و از چنگال اسارت و استثمار آزاد نشود نبوغ و استعداد خود را هرگز ظاهر نخواهد ساخت و در راه الله كه مبارزه با هر گونه شرك و ظلم و بيدادگري است گام نخواهد گذاشت به همين دليل رهبران الهي نخستين كارشان اين بود كه ملتهاي اسير را از اسارت فكري و فرهنگي و سياسي و اقتصادي آزاد ساخته سپس روي آنها كار كنند و برنامه هاي توحيدي و انساني را پياده كنند.

« جلوگيري از تفرقه »
« وتَقَطَّعُوا اَمْرَهُمْ بَيْنَهُمْ
[16] » سعي دارد انسانها را از پراكندگي و اختلاف برحذر دارد « بازبين خود تفرقه و اختلاف انداختند و ملت واحد را پريشان و متفرق ساختند » .
اين آيه يك حقيقت مهم رواني و اجتماعي را بازگو مي كند و آن تعصب جاهلانه احزاب و گروه هاست كه هر يك راه و آييني را براي خود برگزيده و دريچه هاي مغز خود را به روي هر سخن ديگري بسته اند و اجازه نمي دهند نسيمي به روحشان وزيده و حقيقتي را بر آنها روشن سازد كه اين حالت از خودخواهي و حب ذات افراطي و خودبيني و خودپرستي سرچشمه مي گيرد و بزرگترين دشمن تبيين حقايق و رسيدن به اتحاد و وحدت جامعه است.
« و لاتَكوُنُوا كَالذّينَ تَفَّرقوا وَاخْتَلَفُوا مِنْ بَقرِ ماجاءَتْهُمُ البَيِنّات [17] »

« وحدت در جامعه »
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جميعاً و لاتفَّرقُوا [18] »

خداوند در اين آيه تمام افراد جامعة اسلامي را به يك مسألة مهم براي دوام و ثبات جامعة آنها توجه داده است و به وحدت دعوت مي كند و آثار خطرناك تفرقه و بي تفاوتي نسبت به رفتاريهاي درست و نادرست ديگران را تذكر داده است.
خداوند مي خواهد افراد جامعة اسلامي را به اصلاح روابط اجتماعي امر كند اما پيش از بيان وظائف اجتماعي ابتدا همه را دعوت به تقوي مي كند . از اين مطلب مي توان فهميد كه ريشة اصلي تفرقه و اختلاف در جامعه و علت اصلي بي تفاوتي مردم نسبت به امور جامعه بي تقوايي افراد است. اين بي تقوايي مردم را به سمت مال دوستي و شهوت پرستي مي كشاند و سبب مي شود آنها حق را انكار كنند و براي رسيدن به مال و منصب مردم را فريب دهند و به دنبال خود راه بيندازند و در نتيجه در جامعة اسلامي ايجاد اختلاف نمايند و مصلحت خود را برمصلحت جمع و جامعه مقدم بدارند.
همچنين وسيلة ديگري كه مي تواند مردم را در يك جامعه باهم متحد سازد و وحدت جامعه را تأمين كند چنگ زدن به ريسمان الهي است گويي افراد جامعه همانند مردمي هستند كه در يك درياي طوفاني بر عرشة يكي كشتي ايستاده اند و تكانهاي امواج آنها را هر لحظه به سويي پرتاب مي كند اما آنها مي توانند به سوي طناب محكمي كه از دكل كشتي به پايين آويخته شده دست دراز كنند و با گرفتن آن خود را از پراكندگي و خطر، نجات دهند.
اين ريسمان الهي كه مي تواند مردم را با هم متحد سازد اسلام است كه در اطاعت از شخص رسول اكرم (ص) و تبعيت از قرآن او و جانشينان به حق او كه همان عترت و خاندان گرامي او هستند مي باشد.

« جلوگيري از اختلاف طبقاتي »
قرآن در بسياري از آيات قرآن با تقسيم جامعه به دو گروه اشراف و فقرا مبارزه مي كند . اصولاً جامعه اي كه گروهي از آن مرفه ترين زندگي را داشته باشند و در ناز و نعمت غوطه ور و در اسراف و تنبير غرق باشند و به موازات آن آلوده انواع مفاسد گردند در حالي كه گروه ديگري كه اكثريت را تشكيل مي دهند از ابتدائي ترين و ساده ترين زندگي محروم باشند . چنين جامعه اي نه جامعه اي است كه اسلام آن را بپسندد و نه رنگ جامعه انساني دارد چنين مجتمعي هرگز روي آرامش نخواهد ديد ظلم و ستم، خفقان و سلب آزادي استعمار و استكبار حتماً بر آن سايه خواهد انداخت . جنگهاي خونين غالباً از جامعه هايي كه داراي چنين بافتي هستند برخاسته و ناآراميها در چنين جوامعي هرگز پايان نمي گيرد و اگر مي بينيم همه پيامبران بزرگ مخصوصاً پيامبر اسلام با چنين نظامي شديداً مبارزه پي گير و مستمر داشته اند به همين دليل است و در تاريخ اسلام خوانده ايم كه چگونه پيامبر(ص) با كفار زدن گروه اول و ميدان دادن به گروه دوم جامعه اي ساخت به معني واقعي كلمة توحيد. جامعه اي كه استعدادهاي نهفته در آن شكوفا گشته و ملاك ارزش و شخصيت ، نبوغها و ارزشهاي انساني و تقوا و دانش و ايمان و جهاد عمل صالح باشد .
امروز هم تا كوشش براي ساختن چنين جامعه اي نشود و با الگو گرفتن از برنامة پيامبر اكرم (ص) فكر طبقاتي را از طريق تعليم و تربيت و تنظيم قوانين صحيح و اجراي دقيق آنها از مغزها بيرون نكنيم ـ هر چند استكبار جهاني نپسندد وبا آن به مخالفت برخيزدـ جامعة سالم و انساني هرگز نخواهيم داشت.

« دين و سياست در جامعة اسلامي »
در جامعة مطلوب دين از سياست جدا نيست دين مجموعه اي از قوانين حيات وبرنامة فراگيري است كه تمام زندگي انسانها مخصوصاً مسائل اجتماعي را در بر مي گيرد [19] . دين براي گسستن زنجيرهاي اسارت انسان و تأمين آزادي بشر است [20] . دين براي نجات مستضعفان از چنگال ظالمان و ستمگران و پايان دادن به دوران سلطة آنهاست .
بديهي است اين هدفهاي بزرگ بدون تشكيل جامعه امكان پذير نيست و اين است كه گفته مي شود دين وسياست دو عنصر تفكيك ناپذير است اگر دين از سياست جدا شود بازوي اجرائي خود را بكلي از دست مي دهد و اگر سياست از دين جدا گردد مبدل به يك عنصر مخرب در مسير سعادت جامعه مي شود .اگر پيامب راسلام(ص) موفق شد اين آيين آسماني را با سرعت در جهان گسترش دهد دليل آن اين بود كه در اولين فرصت دست به تأسيس حكومت زد و از طريق حكومت اسلامي هدفهاي الهي را تعقيب نمود.

« گسترش علم در جامعه »
در آيات 36 تا 40 سوره اسراء به يكي ازمهمترين اصول زندگي اجتماعي اشاره شده است كه ناديده گرفتن آن نتيجه اي جز هرج و مرج اجتماعي و از بين رفتن روابط انساني و پيوندهاي عاطفي نخواهد داشت و اگر به راستي اين برنامه قرآني در كل جامعة انساني و همه جوامع بشري به طور دقيق اجرا شود بسياري را نابسامانيها كه از شايعه سازي و جوسازي و قضاوتهاي عجولانه و گمانهاي بي اساس سرچشمه مي گيرد برچيده خواهد شد.
از عبارت « و لاتَقْفُ مالَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ [21] » استفاده مي شود كه اسلام چگونه چشم و گوش افراد را مسئول مي شمارد تا بدون تحقيق و علم و يقين نه با چيزي معتقد شود نه عمل كند نه داوري نمايد . پيروي از گمان و حدس و تخمين و شايعات و هر آنچه غير از علم و يقين است خطرات بزرگي براي جامعه ايجاد مي كند كه هر كدام به تنهايي ضايعات بزرگي دارد.
سؤالي كه مطرح مي شود اين است كه چگونه مي توان جامعه را از اين عادت زشت و نكبت بار و عواقب دردناك آن رهايي بخشيد پاسخ اين سؤال نياز به بحث طولاني دارد ولي به عنوان يك دستورالعمل فشرده بايد به نكات زير توجه كرد.
الف : بايد عواقب دردناك اين عمل را از طريق مختلف پي در پي به افراد جامعه گوشزد كرد و از آنها خواست كرد كه در آثار شوم پيروي از غير علم بينديشند .
ب : بايد طرز تفكر وجهان بيني اسلامي را در انسانها زنده كرد تا بدانند خداوند در همه حال مراقب آنهاست .
او سميع و بصير است و حتي از افكار انسان آگاه است هر سخني كه گفته مي شود ثبت و ضبط مي گردد و هر گامي برداشته شود در حساب اعمال فرد نوشته مي شود و فرد مسؤل تمام اعمال و قضاوتها و اعتقاداتش از است .
ج : بايد سطح رشد فكري را بالا برد چرا كه پيروي از غير علم غالباً كار عوام ساده لوح و افراد ناآگاه است كه با شنيدن يك شايعة بي اساس فوراً به آن مي چسبند و داوري مي كنند و الگوي كار خود را از آن مي گيرند.

« جلوگيري از شايعه پراكني »
جعل و پخش شايعات دروغين و نگران كننده يكي ازمهمترين شاخه هاي جنگ رواني توطئه گران است هنگامي كه دشمن جامعة اسلامي قادر نيست از طريق رويارويي صدمه اي وارد كند دست به پخش شايعات مي زند و از اين طريق افكار عمومي را نگران و به خود مشغول ساخته و از مسائل ضروري و حساس منصرف مي كند.
اگر چه در جامعه هايي كه خفقان سياسي وجود دارد نشر شايعات يك نوع مبارزه محسوب مي شود ولي انگيزه هاي ديگري همچون انتقامجويي تصفيه حسابهاي خصوصي تخريب اعتماد عمومي لكه دار ساختن شخصيت افراد بزرگ، و منصرف ساختن افكار از مسائل اساسي ، از عوامل پخش شايعات محسوب مي شود اين كافي نيست كه بدانيم چه انگيزه اي سبب شايعه سازي است مهم آن است كه جامعه را از اينكه آلت دست شايعه سازان گردد و به نشر آن كمك كند و با دست خود وسيلة نابودي خويش را فراهم سازد برحذر داريم و با مردم توجه دهيم كه بايد هر شايعه را همانجا كه مي شنويم دفن كنيم و گرنه دشمن را خوشحال و پيروز ساخته ايم به علاوه مشمول عذاب اليم دنيا و آخرت خواهيم بود.

« جلوگيري از اشاعة فساد و گناه در جامعه »
از آنجا كه انسان در جامعه زندگي مي كند و در اسلام با هر كاري كه جو جامعه را مسموم يا آلوده كند شديداً مبارزه شده است . اگر مي بينيم در اسلام با غيبت مبارزه شده يكي از فلسفه هايش اين است كه غيبت عيوب پنهاني را آشكار مي سازد و حرمت جامعه را جريحه دار مي كند. اگر دستور عيب پوشي داده شده يك دليل آن اين است كه گناه جنبة عمومي و همگاني پيدا نكند.
اصولاً هر امري كه براي انسان گناه محسوب شود براي جامعه مضر است و آن را فاسد مي كند گناه همانند آتش است هنگامي كه در نقطه اي از جامعه اين آتش روشن شود بايد سعي و تلاش كرد كه آتش خاموش گردد.

« امر به معروف و نهي از منكر در جامعه »
با فعاليتهاي امر به معروف و نهي از منكر امكان شكوفائي فطرت براي همه انسانها فراهم مي آيد . بهترين روش امر به معروف و نهي از منكر آنست كه به اصلاح شناخت فرد اقدام شود.
علت اينكه به بعضي از كارها امر شده است جلب مصلحت و علت نهي از كارهاي ديگر دوري از ضرر مي باشد تا مانع تداوم و گسترش فساد در جامعه گردد.
به همين علت در مكتب اسلام سالم سازي محيط و جامعه از طريق اين اصل به عنوان يك امر وجوبي و عبادتي در رديف نماز و روزه و ساير عبادات مطرح گرديده و آن را به عنوان روش پيامبران و افراد صالح معرفي كرده اند.
ـ « والسلام »
« خلاصه »
جامعه گروهي از افراد كه با وجوه اشتراك اعم از دين و آيين و در كنار يكديگر زندگي مي كنند و داراي رهبري مي باشند كه از ناحية خداوند براي آنها فرستاده شده باشد يا جانشين او باشد .
رهبر به عنوان ركن اساسي جامعه محسوب مي شود و افراد جامعه اگر بر طبق موازين اسلامي رشد يابند جامعه اي مطلوب خواهند داشت كه تكامل آنها در اين جامعه صورت مي گيرد .
در اين جامعه ملاك رأي اكثريت نيست بلكه ملاك و هدف اساسي آن است كه قران مجيد بيان كرده است قرآن برنامه اي جامع و دستوراتي كامل براي رسيدن به جامعة مطلوب به انسانها مي دهد كه افراد با به كار بستن آن وثبات ودر اجراي قوانين آن به اين جامعه دسترسي مي يابند.
براي اشنايي بهتر قرآن مثالها و الگوهايي را معرفي مي كند كه بهترين نمونه هستند و انسان در دستيابي به رشد و سعادت خود كه در دل اجتماع نهفته است بايد از آنان پيروي كند.
اين جامعه توسط افرادي ساخته مي شود كه خود نمونة عيني افراد مؤمن و متقي باشند و سرنوشت آن نيز به دست همين اعضاء مي باشد كه خداوند صريحاً سرنوشت را مختص خود جامعه مي داند و از اينكه افراد آنرا صرفاً قضا و قدر الهي ببينند نهي مي كند.
براي ساختن چنين جامعه اي انقلابي دروني لازم است تا افكار ملت بيدار شده و به جستجوي حقيقت بپردازند ولي بايد مراقب بود چرا كه هميشه امكان بروز حركتهاي ضد انقلابي نيز وجود دارد.
قرآن اقتصاد و مديريت را دوركن اساسي جامعة اسلامي مي داند و علت عقب ماندگي از دشمن را نبود يا كمبود و نقصان اين دو اصل مي شمارد . از ديگر ويژگيهاي جامعة مطلوب آزادي از هر نوع قيد و بند و نفوذ استعمار مي باشد.
جلوگيري از تفرقه و تلاش براي وحدت در جامعه باعث ثبات و پايداري آن مي گردد به طوريكه هيچ عاملي بجز تفرقه دشمن جامعة اسلامي معرفي نشده است.
تلاش براي هماهنگ كردن افراد جامعه و جلوگيري از پيدايش اختلاف طبقاتي از مهمترين اصولي است كه رعايت آن موجب پايداري جامعه و رضايت مردم از آن مي باشد.
در جامعة مطلوبي كه قرآن معرفي مي كند دين و سياست دو جزء لاينفك محسوب مي شوند كه هر كدام بدون ديگري ناقص است .
گسترش علم و آگاهي در جامعه مستلزم بالا بردن علم افرادآن مي باشد كه اگر چنين چيزي روي دهد جامعه اسلامي از بسياري از مشكلات و خطرات مصون و محفوظ مي ماند.
جلوگيري از شايعه پراكني و گسترش فساد در جامعه قدمهاي اساسي ديگري است كه توسط تمام افراد جامعه بايد صورت پذيرد تا جامعة مطلوبي كه قرآن از آن ياد مي كند شكل گيرد.
امر به معروف و نهي از منكر امري است كه همراه با نماز وجوب آن براي افراد جامعه ذكر شده تا جامعه مكاني براي فساد و دستاويزي براي گسترش بي ديني نشود.
آثار ارسالي به هفدهمين جشنواره قرآني دانشجويان سراسر کشور
نويسنده : صغرا حسين زاده
رشته فنون قرائت و تلاوت قرآن مجيد دانشگاه مشهد
________________________________________
[1] آية 92 سوره انبياء
[2] آيه 124 سوره بقره
[3] آيه 108 سوره يوسف
[4] آيه 111 سوره انعام
[5] آيه 36 سوره يونس
[6] آيه 103 سوره مائده
[7] آيه 223 سوره شعراء
[8] آيه 103 سوره مائده
[9] آيه 100 سوره بقره
[10] آيه 27 سوره ابراهيم
[11] آيه 4 سوره ممتحنه
[12] آيه 1 سوره حجرات
[13] آيه 99 سوره يوسف
[14] آيه 11 سوره رعد
[15] آيه 83 تا 91 سوره طه
[16] آيه 93 سوره انبياء
[17] آيه 105 سوره آل عمران
[18] آيه 103 سوره آل عمران
[19] آيه 25 سوره حديد
[20] آيه 157 سوره اعراف
[21] آيه 19 سوره غافر

دیدگاه‌ها   

+1 #1 RE: جامعه مطلوب در قرآنعلیرضا 1388-08-17 13:58
فعلادانلوت می کنم شاید به دردم خورد.ممنونم.
نقل قول کردن | گزارش به مدیر

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

مؤسسه جهانی سبطین علیهما السلام

loading...
اخبار مؤسسه
فروشگاه
درباره مؤسسه
کلام جاودان - اهل بیت علیهم السلام
آرشیو صوت - ادعیه و زیارات عقائد - تشیع

@sibtayn_fa





مطالب ارسالی به واتس اپ
loading...
آخرین
مولودی
ادعیه ماه رمضان
سخنرانی
تصویر

روزشمارتاریخ اسلام

1 رمضان

مرگ مروان بن حکم در اول رمضان سال ۶۵ هـ .ق. مروان در ۸۱ سالگی در شام به...


ادامه ...

4 رمضان

مرگ زیاد بن ابیه عامل معاویه در بصره در چهارم رمضان سال ۵۳ هـ .ق. زیاد در کوفه...


ادامه ...

6 رمضان

تحمیل ولایت عهدی به حضرت امام رضا علیه السلام توسط مأمون عباسی بعد از آنکه مأمون عباسی با...


ادامه ...

10 رمضان

١ ـ وفات حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها) همسر گرامی پیامبر(صلی الله علیه و آله و...


ادامه ...

12 رمضان

برقراری عقد اخوت بین مسلمانان توسط رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگامی که...


ادامه ...

13 رمضان

مرگ حجاج بن یوسف ثقفی،‌ حاکم خونخوار بنی امیه در سیزدهم رمضان سال ۹۵ هـ .ق حاکم خونخوار...


ادامه ...

14 رمضان

شهادت مختار بن ابی عبیده ثقفی در چهاردهم رمضان سال ۶۷ هـ .ق مختار بن ابی عبیده ثقفی...


ادامه ...

15 رمضان

١ ـ ولادت با سعادت سبط اکبر، حضرت امام مجتبی(علیه السلام)٢ ـ حرکت حضرت مسلم بن عقیل...


ادامه ...

16 رمضان

ورود محمد بن ابی بکر به مصر در شانزدهم رمضان سال ۳۷ هـ .ق محمد بن ابی بکر...


ادامه ...

17 رمضان

١ ـ معراج پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم)٢...


ادامه ...

19 رمضان

ضربت خوردن امیرمؤمنان حضرت امام علی (علیه السلام) در محراب مسجد کوفه در نوزدهم ماه مبارک رمضان سال...


ادامه ...

20 رمضان

فتح مکه توسط سپاهیان اسلام در روز بیستم رمضان سال هشتم هـ .ق سپاهیان اسلام به فرماندهی رسول...


ادامه ...

21 رمضان

١ ـ شهادت مظلومانه امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام٢ ـ بیعت مردم با امام حسن مجتبی علیه...


ادامه ...

23 رمضان

نزول قرآن کریم در شب بیست و سوم رمضان کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن مجید نازل گردید. برخی چنین...


ادامه ...

29 رمضان

وقوع غزوه حنین در بیست و نهم رمضان سال هشتم هـ .ق غزوه حنین به فرماندهی رسول گرامی...


ادامه ...

30 رمضان

درگذشت ناصر بالله عباسی در سی ام رمضان سال ۶۲۲ هـ .ق احمد بن مستضیء ناصر بالله درگذشت....


ادامه ...
0123456789101112131415

انتشارات مؤسسه جهانی سبطين عليهما السلام
  1. دستاوردهای مؤسسه
  2. سخنرانی
  3. مداحی
  4. کلیپ های تولیدی مؤسسه

سلام ، برای ارسال سؤال خود و یا صحبت با کارشناس سایت بر روی نام کارشناس کلیک و یا برای ارسال ایمیل به نشانی زیر کلیک کنید[email protected]

تماس با ما
Close and go back to page