اخلاق

مورد قضاوت قرار دادن اشخاص از روی ظاهرشان یکی از مباحثی می باشد که امروزه در میان مردم و سطح جامعه رواج پیدا کرده است . بسیاری از مردم صرف ظاهر هر شخص را نشانگر باطن او نمی دانند و به همین خاطر ظاهربینی و قضاوت کردن اشخاص از روی ظاهرشان را کاری ناشایست می پندارند.آن ها می گویند: اگرچه ظاهری شخصی نامناسب باشد، اما ممکن است انسان خوب و پاک دلی باشد. همچنین این جمله را بسیار زیاد استفاده می کنند و بسیار شنیده ایم که می گویند: ظاهر مهم نیست، مهم دل است ، دل باید پاک باشد. اما ...

:: آیا واقعا نمی توان اشخاص را از روی ظاهرشان قضاوت کرد؟
:: آیا این طرز تفکر صحیح است و رابطه ای میان درون و ظاهر انسان نیست؟
:: پاکی دل به چه چیز است؟
* یکی از دغدغه های امروزه و شاید دغدغه بسیاری از انسان ها در طول تاریخ ، وضع ظاهری آن ها می باشد. از آنجا که انسان ها در زندگی اجتماعی خود با افراد بسیاری در تعامل هستند ، طرز لباس پوشیدن و تیپ و قیافه و حتی نوع ادکلنی که استفاده می کنند برای آن ها حائز اهمیت است. همچنین برخی برای جذب افراد به کلاس های آموزشی رفته و سبک بیان و نحوه برخورد خود با دیگران را تصحیح می کنند.سوالی که در اینجا به ذهن می رسد این است که چرا برای برخی افراد تیپ و قیافه و رفتار و منش اهمیت بالایی دارد؟
شاید بتوان در جواب این سوال گفت : وقتی انسان به نفس خود رجوع می کند درمی یابد که قضاوت کردن اشخاص یک امر فطری و ناخداگاهی می باشد. ذهن انسان در برخورد با دیگران و با اولین نگاه ، به صورت اتوماتیک بر اساس وضع ظاهری و رفتار و گفتار اشخاص به تجزیه و تحلیل شخصیت آن ها می پردازد.برای روشن تر شدن بحث به چند مثال اشاره می کنم.
- پزشکی که کت و شلوار به تن کرده و پزشکی که با لباس اسپرت در سطح جامعه رفت و آمد می کند.
-یا شخصی که درآمد بالایی دارد اما حاضر به خریدن اتومبیل مناسب شأن خود نیست، و شخصی که درآمد متوسطی دارد و اتومبیل مناسبی خریداری می کند.
- یا شخصی که بد زبان و بد دهان است و کسی که کلام و الفاظ زشت بر زبان جاری نمی کند.
- یا شخصی که در مجلس عزا لباس شادی به تن کند و کسی که مطابق عرف لباس مشکی بپوشد.
- یا جوانی که با لباس معمولی به خواستگاری دختری برود، و جوانی که لباس مناسب با چنین مجلسی به تن کند.
- یا جوانی که شلوار نخی یا لباس آستین دار می پوشد،و جوانی که شلوار لی یا لباس جذب و آستین کوتاه به تن می کند.
- یا دخترجوانی که حجاب را به صورت کامل مراعات می کند، و جوانی که مانتو می پوشد، و کسی که حجاب را رعایت نمی کند.
- و غیره ...
در تمام این مثال ها قوه تحلیل انسان بر اساس رفتارهای اشخاص ، شخصیت های متفاوتی را برای هر یک از آن ها تصور می کند.البته این طرز تحلیل دور از انتظار نیست، چرا که تمام رفتارهای انسان بر اساس باورها و روحیات و اعتقاداتی که به آن ها پایبند است محقق می گردند.
بسیاری از روانشناسان با بررسی رفتارها و نحوِی زندگی فردی و اجتماعی بیماران خود ، در مورد آن ها قضاوت و ظاهربینی کرده و شخصیت آن ها را به تصویر می کشند، اما نه تنها آن ها مورد اعتراض قرار نمی گیرند، بلکه بیماران از آن ها تشکر و قدردانی هم می کنند.
اما شاهد دیگر بر اینکه اغلب افراد همسو و مطابق با داشته های درونی خود رفتار می کنند، تعداد اندکی از افراد جامعه هستند که با نفاق و مخفی کردن اعتقادات باطل خود در پسِ ظاهر وارستشان ، به اهداف سودجویانه خود می رسند.از آنجا که تعداد اندکی در جامعه مبتلا به نفاق هستند (نه همه افراد جامعه) ، روشن می شود که دیگر افراد بر اساس عقاید و تفکرات درونی خود عمل می کنند.
*  اما کسانی که طرز تفکرشان این است، که رابطه ای میان درون و ظاهر انسان وجود ندارد و"مهم پاکی قلب و دل انسان هاست"، شاید این ضرب المثل معروف به گوششان رسیده باشد که ؛ « از کوزه همان برون تراود که در اوست».این یک امر بدیهی است که اگر انسان ظرف دربسته ای را پر از کاه و گل کند نمی تواند توقع داشته باشد ازآن طلا و جواهرات بیرون آید.ظاهرانسان آییه ای برای درون اوست و هرآنچه که در قلب انسان اتفاق بیافتد ناگزیر درظاهر او پدیدار می گردد. از قدیم گفته اند که یک دل جای دو نفر نیست . در آموزه های دینی ما هم به این مطلب اشاره شده است و گفته اند: قلب(1)و دل آدمی یا جایگاه وحرم خداوند است و یا جایگاه شیاطین می باشد(2).به همین خاطر کسی که در حال گناه کردن بمیرد ، کافر از دنیا رفته ،چرا که در لحظه گناه شیطان قلب او را تسخیر کرده است. بنابراین، ضرب المثل مذکور خود شاهد خوبی بر مدعای ما است، که رفتار و منش انسان ها مطابق با عقاید و افکارشان می باشد. اگر خدا را در دل خود جای داده و دارای عقاید پاکی باشند ، یقینا این پاکی دل و عقیده به بیرون تراوش کرده و در آییه ظاهر پدیدار می شود و در رفتار و کردارشان اثر مثبت می گذارد. همچنین اگر خانه دل را محل حکمرانی شیطان قرار داده باشند ، چیزی جز بدی و اشتباه در آییه ظاهرشان دیده نخواهد شد.(کسی که دلش رنگ و بوی خدایی بگیرد، لاجرم رفتار و کردارش هم خدایی می شود.همچنین است کسی که قلب خود را محل حکمرانی شیطان قرار دهد ، به فرمان شیطان ، اعمال پلیدی از او سر می زند.)
*  پاکی قلب و دل انسان ها یکی از مهمترین مسائلی است که هیچ عاقل و روشنفکری در آن اختلاف نظر ندارد و اساسا پیامبران الهی از جانب خداوند متعال مبعوث شدند تا همین مطلب را به انسان ها بفهمانند. اما سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که معنا ومفهوم ، و معیار در پاکی دل چیست؟
در جواب این سوال باید گفت: ملاک و معیار در تشخیص خوبی و پاکی دل ، خوب بودن از منظر خدای متعال و میزانِ ارتباط قلب انسان با خدا می باشد ، چرا که او خوب و پاک مطلق است. اوست که زیبا و خالق زیباییست .در نتیجه کسانی که می خواهند بدانند دل پاکی دارند یا نه، باید خود را با دستورات الهی بسنجند.به همان مقدار که انسان فرمانبردار اوامر الهی بوده باشد، دارای دل پاکی است و به همان مقدار که دستورات الهی را زیر پا گذاشته و در برابر اوامر شیاطین و دشمنان خدا سر تعظیم فرود آورده ، دلی تیره و تار دارد .اما هرآنچه که با نفس سرکش(3) انسان سازگار و یا مورد قبول افراد جامعه باشد، نمی تواند ملاک و معیار مناسبی برای سنجش و تشخیص پاکی دل قرار گیرد.
با نیم نگاهی به جامعه کنونی خود به این واقعیت دست می یابیم که اساسا کارمند یا کارگری که برخلاف دستورات رئیس و کارفرمای (فهیم و کاربلد) خود عمل کند یا فرزندی که از کلام پدر تبعیت نمی کند، افراد خوب و دلپاکی به حساب نمی آیند. در مقیاس بزرگتر، هر بنده ای که از فرمان مولایش سرباز زند ، طبیعتا دل او پاک نیست و به قول معروف "خورده شیشه دارد".
اما بنابر آنچه گفته شد، ممکن است این اشکال به ذهن خطور کند که ، انسان ها به هر نحوی که بخواهند می توانند دیگران را مورد قضاوت قرار دهند.اما در واقع اینگونه نیست و قضاوت کردن دیگران به طورمطلق بر اساس ظاهرشان امری ناصواب است .
:: کدام قضاوت ها اشتباه می باشند؟
باید به این نکته توجه داشت که شخصیت انسان ها به وسیله اعمال و رفتاری قابل تشخیص اند که آن رفتار در اشخاص نهادینه شده باشد ، اما به صِرف یک عملی که در مکان یا زمانی از او سرزده ، نمی توان آن شخص را مورد قضاوت قرار داد، مخصوصا اگر آن شخص ، انسان مؤمن و خدا ترسی باشد. بنابراین انسان ها نمی توانند افراد دیگر و به خصوص مؤمنان و خداجویانی که به دستورات الهی عمل می کنند ، اما در پاره ای از مسائل به لغزش می افتند را مورد قضاوت ظاهری قرار دهند.
خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم گمانه زنی نسبت به برادران مؤمن را نهی کرده و می فرماید: اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد از بسيارى از گمان ها بپرهيزيد كه برخی از گمان ها گناه است (4) و در سوره ای دیگر اینگونه می فرماید: ايشان را به اين [كار] معرفتى نيست جز گمان [خود] را پيروى نمى ‏كنند و درواقع گمان در [وصول به] حقيقت هيچ سودى نمى‏ رساند(5). همچنین امیر بیان حضرت امیرالمومنین امام علی (علیه السلام) می فرمایند: تا زمانی که مطمئن نشده ای ، کار برادرت را بر بهترین شکل آن بنا گذار و تا زمانی که می توانی کلامش را حمل به خوبی نمایی ، برداشت بد از آن نکن (6).
اما آن دسته از افرادی که هم از طرفی اهل دین و دیانت هستند و از سوی دیگر می خواهند باب میل خود رفتار کنند و ظاهرشان را بر اساس میل باطنی خود و یا مد روز هماهنگ کنند ، و یا به مکان های بروند که مناسب شأنشان نیست ، باید بدانند که امام صادق (علیه السلام) در کلام گهربار خود می فرمایند: كسی كه به موضعی از مواضع تهمت برود و متهم شود نبايد جزخودش را ملامت كند(7).همچنین در همین باره امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام) می فرمایند: كسی كه خود را در معرض تهمت قرار دهد نبايد كسی را كه به او بد گمان می ‌شود ملامت و نكوهش كند (8).
پانوشت :
1- دل  يك موجود لطيف روحانی است، كه نوعی ارتباط با قلب جسمانی انسان دارد. اين موجود لطيف به نام های: قلب، نفس، روح و انسان ناميده می شود و هرگونه درك و شناحت به وسيله آن انجام می شود
2- ر.ک  بحارالانوار، ج 67، ص 25،
3- إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ . یوسف ،53
4- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ . حجرات ، آیه 12
5- وَمَا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا.  نجم ، آیه 28
6- کافی ،ج2،ص 362
7- وسائل الشيعه، ج8، ص422
8- همان

مؤسسه جهانی سبطین (علیهماالسلام)
موسوی

نوشتن دیدگاه