ادب آل الله
شاعران مکتبی، هم درون مایه شعری خویش را از «باورهای دینی» میگیرند، هم تعابیر و ترکیب های ادبی اشعارشان، تحت تاثیر فرهنگ واژگان و اصطلاحات «قرآن و حدیث» است. این شیوه، هم مستندات اندیشه های آنان را تبیین میکند، هم با ذهنیت عامه مردم که فرهنگ دینی دارند، راحتتر ارتباط برقرار میسازد.
این اثرپذیری از فرهنگ دینی در سروده های شاعران مکتبی، گاهی به صورت «تلمیح» است، گاهی «تضمین»، گاهی «اقتباس» و گاهی به شکل های دیگر رنگ و بوی سخنان اولیاء الهی را با خود دارد. دامنه این بحث، بسی گسترده است، اما در این مختصر، نیم نگاهی به گوشه ای از این گنجینه داریم.
سروده های مربوط به حضرت فاطمه(س) در آثار شاعران فارسی گوی، از این قاعده مستثنی نیست. در این اندک، تنها به گوشه ای از این حقیقت ادبی اشاره میشود، با نمونه هایی از آثار شاعران شیعه: مثلا «کفو» بودن علی(ع) برای فاطمه(س) و اینکه اگر امیرالمؤمنین نبود، همتایی برای همسری زهرا(س) یافت نمیشد. این مضمون که در احادیث فراوان آمده است. در شعر «فؤاد کرمانی» چنین جلوه یافته است:
در اوصاف کمال او همین کافی استبر دانا که این دوشیزه را شوهر، امیرالمؤمنین آمد
در بیت دیگری از یک غزل، میگوید:
از این دختر که با دست خدا شد پایهاش همسر بر آدم تا ابد فخر و شرف باقی استحوا را
و در رباعی مشهورش، اشاره به همین «همتایی» دارد، که میگوید:
عالم صدف است و فاطمه گوهر اوست گیتی عرض است و این گهر جوهر اوست در قدر و شرافتش همین بس که ز خلق «احمد» پدر است و «مرتضی» شوهر اوست
«صغیر اصفهانی» نیز، از شاعرانی است که در سروده هایش از مضامین دینی بسیار بهره گرفته است. در شعری که با عنوان «سر خدا» در میلاد آن حضرت سروده است، ضمن اشاره به مضمون «روح پیامبر» بودن حضرت زهرا (روحی التی بین جنبی) به بیهمتایی بانوی عصمت و همتا بودن علی(ع) برای او اشاره دارد:
فاطمه، روح نبی همسر و همتای علی فاطمه، عالیه ای کش نبد ار زوج، علی فرد و بی مثل بد، آنگونه که حی متعال
و در مخمس دیگری با عنایت به همین مضمون گفته است:
تنها نه دختر است رسول خدای را کز رتبه، بر ولی خدا نیز همسر است
اشاره به «کفویت» علی و فاطمه«علیهما السلام»، توجه به مجموعه فضایلی است که در وجود عزیز این دو حجت الهی متبلور است. باز هم نمونه دیگری بخوانیم، از سروده های زنده یاد «علی اکبر خوشدل تهرانی» که در شعری با عنوان «مسند نشین باغ جنان» به این فضیلت اشاره کرده است:
کفو علی، ولی خدا، شیر کردگار زینت فزای کون و مکان بود فاطمه بین زنان نمونه، چو شویش که در رجال آری، سزای مرد چنان بود فاطمه و اما بشنویم از «ناصر خسرو علوی قبادیانی» که در شعر بلند و زیبایش با عنوان «ناموس حق» چنین آورده است:
این گوهر از جناب رسول الله پاک است و داور است خریدارش کفوی نداشتحضرت صدیقه گر می نبود حیدر کرارش
و... اختر طوسی در یک رباعی چنین سروده است:
محبوبه حق کسی بجز فاطمه نیست گر هست کسی، بگویدم آن کس کیست؟ بعد از پدرش محمد، او را همسر در رتبه کسی نیست، و گر هست علی است
در اشعار مرحوم دکتر قاسم رسا هم از این نمونه ها دیده میشود. از جمله دراشاره به این منقبت فاطمی، در قصیده بلند «زهره زهرا» چنین گفته است:
بر سر گردون اعلا پا نهد از برتری همسری چون با علی عالی اعلا کند
طبق مضمون احادیث، راز آفرینش علی(ع) آن بوده که فاطمه زهرا همتا داشته باشد. به این مضمون، شاعری دیگر چنین اشاره کرده است:
حق چو ندید همسرش در همه ممکنات، از آن واجب و لازم آمدش خلقت حیدر آورد
در قصیده بلند دیگری در مدح حضرتش میخوانیم:
الا ای مصطفی را یار و همدم الا ای مرتضی را کفو یکتا به فرق حیدری تاج ولایت به دوش مصطفی تشریف عظمی
اینها گوشه ای از تموج فضایل اهل بیت و مناقب حضرت زهرا(ع) در شعر و ادب شاعران شیعی است، آن هم اختصاص بر محور فضیلت «کفو» و «همتا» بودن زهرا و علی(علیهما السلام).
وجود اینگونه اشارات و تضمین ها و تلمیحات در شعر، آن را دلنشین تر میکند و نشانه غنای فکری و بار فرهنگی شاعر آل الله است. امید است این مختصر، انگیزهای بیافریند تا اهل ذوق و ادب که در سایه هنرشان به ساحت مقدس اولیاء تقرب میجویند و به «مدح آفتاب» میپردازند، با مطالعات دینی و بهره وری از فرهنگ دینی و معارف قرآن و حدیث، آثار خود را پر مایه تر سازند، آنگونه که همه پیشکسوتان «ادب آل الله» عمل میکردند.
ابوبصیر میگوید: امام صادق(ع) فرمود: کودکان شیعیان ما را [در عالم برزخ] فاطمه زهرا(س) تربیت میکند و در روز قیامتبه پدرانشان تحویل میدهد.
منبع : مجله فرهنگ کوثر ، مهر 1376 ، شماره 7
