دیدگاههای اخلاقی در سیره و سخن الهی (2)

(زمان خواندن: 10 - 19 دقیقه)

الگوهای گرانقدر برای تمامی دین‏باوران و خداجویان، چونان دایرة‏المعارفی جامع بوده که از سه بُعد جاودان و پربها تشکیل شده ‏اند: خردورزی و اندیشمندی؛ عاطفه، مهربانی و شور و عشق؛ سنجیدگی در جلوه‏ های ظاهری رفتار، گفتار و پندار.


گرچه این سه ـ که با نام های «ایمان، اخلاق و اعمال» مطرحند و دانشهای عقاید، اخلاق و فقه بدانها می‏ پردازد ـ از ارزشی بسیار برخوردارند اما صاحبان بصیرت و بینش، «علم اخلاق» را سرآمد شمرده و کوشش افراد را در تهذیب و تکمیل صفات آسمانی، زمینه ‏ساز سعادت و رشد انسانها دانسته ‏اند. از این ‏رو چنین ویژگی مثبت نیمی از دین(2) و گاه تمامی آن دانسته شده(3) و ثمره تعقل(4) بیان گردیده است. آنگاه که دانشمندان گرانمایه بدون توجه به این صفت همیشه پسندیده، سعی و تلاش خود را در جمع ‏آوری دانش های ظاهری نموده و گوهر وجود خویش را به دور از عطر معنویت و نوسازی معنوی گردانند، پایان کوشش آنان با فرومایگی رقم خواهد خورد و بی‏شک تمامی غنایم ارزشمندی را که سالیان بسیار در کسب آن کوشیده‏اند از دست خواهند داد.(5) از این‏ رو پیشوایان پاک و آسمانی افزون بر آثار اخروی اخلاق شایسته، افزایش رزق و روزی،(6) فراوانی دوستان شایسته،(7) آبادی شهرها،(8) فزونی عمرها،(9) پاکسازی بدی ها(10) و زیادی محبت و دوستیها را در کنار دوری از عذاب دوزخ بیان کرده‏ اند و اخلاق ناشایست را چونان مایعی تلخ و دردناک دانسته که انبوه اعمال آدمی را ـ که برخاسته از عقاید ناب او است و همانند عسلی شیرین و گواراست ـ نابود و بی ‏اثر می‏ سازد.(11)
در این میان روی کردن به سیره و سخن اسوه ‏های پاک، پرهیزگار و معصوم ـ که افزون بر شیوه‏ های روشنی ‏بخش زندگانی در راه عبودیت و رشد و پویایی، نوعی اطمینان و آرامش‏ خاطر به همراه دارد ـ چونان کیمیایی بوده که لحظه‏ های حیات را همراه با آثاری ماندگار و جاودان می‏سازد.
... در بخش پیشین این نوشتار با توجه به چنین بینشی به اخلاق اجتماعی، اخلاق زناشویی و خانوادگی، اخلاق سیاسی، اخلاق اقتصادی و اخلاص فاطمه زهرا ـ سلام‏ اللّه‏ علیها ـ پرداختیم و گنجینه‏ های بسیاری از بی‏کران صفات و سخنان آن پاک‏بانوی آفرینش نصیب خود ساختیم تا در امروز، فردا و فرداهای زندگیمان، آینه‏ ای درس‏ آموز و معرفت ‏آفرین باشد. اینک ادامه بحث را پی می‏گیریم.
6. ادب
از خدا جوییم توفیق ادب
بی‏ ادب محروم ماند از لطف رب
بی ‏ادب تنها نه خود را داشت بد
بلکه آتش در همه آفاق زد
از ادب پرنور گشته این فلک
وز ادب معصوم و پاک آمد ملک(12)
زیرکی، نگاه داشتن حد هر چیز و آراستگی به آدابی که انسان را از اشتباه در گفتار و رفتار مصون می‏دارد؛ «ادب» است.(13) عرصه‏ های ادب، گاه نسبت به خداوند و سخنان او است که «الحافظون لحدود اللّه‏»(14) کسانی‏ اند که فرامین الهی را به هنگام عمل پذیرفته و نگاهبان آنها هستند؛ گاهی مربوط به پیشگامان دینی و پیشوایان مذهبی است که پیروی و اطاعت نام دارد که «و مَنْ یُطِعِ الرّسول فَقَدْ اَطاعَ اللّه‏(15): کسی که از پیام‏آور وحی اطاعت کند، همانا از پروردگار خویش اطاعت نموده است؛ و موقعی نسبت به مردم است که «مَنْ لَمْ یشکُرِ المخلوقَ لَمْ یَشْکُرِ الخالِق»؛(16) کسی که از مردم سپاسگزاری نکند، خداوند را ناسپاسی کرده است. فاطمه زهرا(س) در تمامی صحنه ‏ها موفق به حفظ ادب و احترام نسبت به سخنان خداوند، اطاعت از رسول اللّه‏ و امام زمان خود و سپاس از مردم گردید.
روزی که پیامبر(ص) رو به دخت عزیز خود کرد و فرمود:
دخترم فاطمه! پسرعمویت علی از تو خواستگاری کرده است، پاسخ تو چیست؟
او با احترام شایسته ‏ای لب به سخن می‏گشاید که: پدرجان نظر شما چیست؟
و چون رسول‏ اللّه‏ می‏ فرماید: اَذِنَ اللّه‏ُ فیه من السّماء (خداوند از آسمان اجازه فرمود) زهرای مرضیه ـ در حالی که تبسم بر لب دارد ـ خواسته خداوند را پذیرفته و با ادب خاصی می‏گوید:
رضیتُ بما رضی اللّه‏ُ لی و رسُولُهْ(17) (خشنودم به آنچه که خدا و پیامبر او برای من رضایت دادند) و در سخنی دیگر گستره احترام خود را افزون بر خداوند به رسول او و امام زمان خود، گسترش داده می‏فرماید: رضیتُ باللّه‏ ربّا و بک یا ابتاه نبیّا و بابن عمّی بعلاً و ولیّا(18)
راضی‏ام که خدا پروردگار من است و تو ای پدر، پیامبر من و پسرعمویم علی، شوهر و امام
من است. اوج ادب و احترام او آنگاه پدیدار می‏شود که چون امام علی(ع) باغ خود را به 12 هزار درهم فروخت و تمامی آن را بین فقیران و مستمندان تقسیم نمود و به منزل بازگشت، فاطمه پس از آگاهی نسبت به انفاق همسر خود تنها پرسشی که مطرح می‏کند آن است که: غذای امروز ما کو؟ و این پرسشی است بسیار ساده و حتی طبیعی نیز به نظر می‏رسد که همسری با شوهر خود مطرح کند. اما اندکی بعد چون دخت رسول ‏اللّه‏(ص) عمل شوی خود را افزون بر «سخاوت»، نوعی «ایثار» می‏بیند، از گفته خویش پشیمان گشته و می‏فرماید: فَانّی اَسْتَغْفِرْ اللّه‏ و لا اعودُ اَبَدا(19)
من از خدا آمرزش می ‏طلبم و دیگر تکرار نخواهم کرد.
سختی ها و ناهمواری های زندگی، گاه بدان حد می‏رسد که تسلیم، اطاعت و ادبِ همسر را در برابر همسر خویش دشوار و حتی غیرممکن می‏ نمایاند. در چنین صحنه‏ های اندوه باری، احترام و تبعیّت، ارزشی بس والا و ارجمند داشته و نوعی چشم‏ پوشی از تمامی خواسته‏ های خود تلقی می‏شود. بی‏شک سرافرازان چنین عرصه ‏های سخت، انسانهای وارسته، پرهیزکار و دین ‏باور خواهند بود.
پس از ماجرای جانکاه و تلخ سقیفه و غصب حکومت و پشتوانه مالی بنی‏ هاشم، فدک، سران سقیفه برای جلب افکار عمومی و تغییر دیدگاه های مردم، به فکر چاره افتادند تا با دلجویی از فاطمه زهرا(س) تظاهر به جبران گذشته خود کرده و نگاه مردم را تغییر دهند. هنگامی که موضوع ملاقات خود را با آن حضرت مطرح کردند، آن بانو، برای استمرار مبارزه منفی همه‏ جانبه، هر گونه پیشنهادی در این باره را، با قاطعیت فراوان رد کرد و نسبت به دیدار و گفتگوی با آنان اعلان بیزاری نمود.
آنان که از تأثیر آموزه‏ های آسمانی اسلام آگاه بوده و از احترام شایسته فاطمه نسبت به همسرش خبر داشتند، موضوع ملاقات را با علی(ع) مطرح کردند. زمانی که امام(ع) وارد منزل شد و فرمود: «فاطمه! خلیفه و عمر پشت در خانه، منتظر اجازه ورود می‏باشند، نظرتان چیست؟» زهرای مرضیه با ادب خاص و احترام چشمگیری ـ که ناشی از شناخت همسر خود و خیراندیشی وی نسبت به این ملاقات برای جامعه مسلمانان بود ـ عرض کرد:
البیت بیتک و الحرّة زوجتک افعل ما تشاء(20)
خانه، خانه تو است و من همسر شما هستم، هر آنچه می‏خواهی انجام بده!
ام‏سلمه ـ همسر رسول خدا(ص) ـ می‏گوید:
پس از ازدواج با پیامبر(ص) من عهده‏دار امور دخترش شدم اما به خدا قسم، او با ادب‏ تر و آگاه تر از من به همه مسایل بود.(21)
آری، این شیوه زیبا و ارزشمند، روش همیشه فاطمه زهرا(ع) بود و بدان حد رسید که در لحظه‏ های واپسین زندگانی آن پاک‏بانو ـ که پس از رحلت رسول خدا(ص) همراه با سختی های بسیار و اندوه فراوان بود ـ لحظه ‏ای از آن دور نگردید و در وصیّت خویش به همسر غمدیده ‏اش زیباترین شیوه ادب را پیش گرفت و گفت:
یا اباالحسن! جَزاکَ اللّه‏ُ عَنّی خیرَ الْجَزاء یَابْنَ عمِّ رَسولِ‏اللّه‏(22)
ای اباالحسن! خداوند سبحان تو را پاداش دهد برترین پاداشها؛ ای پسرعموی رسول خدا!
شیوه دیرینه عرب ـ که مرسوم بوده و هست ـ آن است که بیان کنیه افراد، نشان از احترام خاص و ادب قابل توجه گوینده خواهد بود. بدیهی است که این ویژگی در بیان، در زمان های عادی، گرچه عملی پسندیده است ولی چشمگیر نخواهد بود اما فاطمه(ع) در شرایطی این گونه سخن می‏گفت که وضعیت وی هنوز دل و دیده پاکان را می ‏آزرد و تحمل از آنان می‏ربود ولی چنین حالت شایسته، ریشه در اعماق وجود آن سلاله یاسین داشت، بدین خاطر افزون بر بیان کنیه و ذکر دعا به شوی عزیز خود، در فرازهای دیگر با واژه‏ هایی دلربا و آهنگین و همراه با شور و عشقی معرفت‏ آموز وصایای خود را به زبان جاری کرده و یا بر کاغذ می‏نگارد.
براستی این صفات ارزنده و جاودان برای امروز و هر روز ما و برای تمامی نسلها الگوی زنده و پویا نخواهد بود؟ و آیا شایسته نیست که تمامی جوانان ما هنگام ازدواج این شیوه را در برخورد با همسران خود، برگزیده و افزون بر زینت خویش به ادب، شخصیتی برتر، ارزشی افزونتر و از آن سو آرامش و برکات بیشتر نصیب خود سازند و در این حال طاعت و اطاعت، نمودِ عملی یابد و معصومان ـ علیهم‏السلام ـ سرمشق حقیقی و پویا در زندگی باشند؟
7. انفاق و ایثار
روزهای زندگانی، لحظه‏ هایی گرانبها و طلایی با خود دارد که انسانهای زیرک و دانا از آن استفاده می‏کنند و ره‏ توشه‏ های جاودان نصیب خود می ‏سازند. اگر فقیران و مستمندان، «سفیران و فرستادگان خداوند» لقب یافته ‏اند و دستان آنان چونان «دست الهی» در قبول نیکی ها قلمداد شده است، افزون بر رفع نیاز نیازمندان، فرصتی ویژه برای رشد، تکامل و پویایی ما، در عرصه‏ های مختلف اجتماع فراهم می‏شود و تنها خردمندان والاگوهر و بلندنظر توفیق بهره‏ گیری از آن را می ‏یابند.
انفاق و سخاوت، ایثار و بُخل آینه ‏هایی است که هر یک از ما بخوبی شخصیت پنهان خود را در عرصه ‏های مختلف اجتماع در آن می‏بینیم و نسبت به میزان ارزشها و ضد ارزشها در خویشتن آگاه می ‏شویم:
انفاق، «پر کردن سوراخ ها و خلأهای ناپیدای فقر در جامعه» بوده و سخاوتمندان و انفاق‏ کنندگان، انسانهایی شایسته و بلندهمت معرفی شده‏اند که از داده ‏ها و نعمتهای الهی دیگران را بهره‏مند می‏سازند.(23) و ایثار، برتری ‏بخشیدن و ترجیح دیگران بر خود در هنگامه‏ های فقر و ناداری است؛ ارزشی بس والا و چشمگیر که خود را محروم از نعمتی می‏سازیم تا دیگران را از فقر بی‏نیاز کنیم! از آن سو بُخل، محروم ساختن مستمندان از داده‏ های الهی است و بخیلان افرادی هستند که هماره دستان عطایشان بسته و محکم است و نگاه بصیرتشان به دنیا، دیده‏ای هدف‏گونه بوده، از این‏رو کمک به دیگران را همیشه نوعی ضرر و از دست دادن مال تلقی می‏کنند و با «دنیاداری، حرص، طمع و تنگ‏ چشمی» به اطراف خود می‏نگرند.(24)
آنگاه که نگاه انسانها به هستی دگرگون شود از «بُخل» رها شده، بخشنده، انفاق ‏گر و سخی می‏شوند و چون بصیرتی بیشتر و بینشی روشن یابند و خود را از مالکیت نعمتهای الهی دور سازند، ایثارگر و فداکار می‏شوند و هماره دیگران را امانت های الهی دانسته که بار سنگین رسیدگی بر دوش اینان سنگین می‏ نمایند.
از آغازین لحظه‏ های زندگی کوثر آفرینش؛ فاطمه زهرا(ع)، این رهایی، بالندگی و تابندگی بخوبی مشاهده می‏شود. او بخوبی عمق معنای «لن تنالوا البرّ حتی تنفقوا مما تحبّون،(25) را درک کرده بود و نسبت به انفاق در راه خدا از آنچه دوست می‏داشت کوتاهی نمی‏کرد. بدین خاطر «پیراهن عروسی(26)»، «گلوبند(27)» و یا حتی «قرص نان مورد نیاز» خود را کریمانه می‏بخشید و دلهای بسیاری را به آیین اسلام و سیره مسلمانان پیوند می‏داد.
شور و عشق زهرا(س) به این شیوه عرشی چنان بود که هیچ گاه نیازمندی را از خانه خود رد نمی‏کرد گرچه برای جوابگویی او، پیراهن خویش را نزد یک یهودی گرو گذاشته، مقداری خرما و جو برای وی تهیه کند. زیرا سخن همیشه او این بود که:
«لا اردُّ الخَیر اذا نَزَل الخیرُ ببابی»(28)
هیچ گاه نیکی و نیکوکاری را که درِ منزل مرا کوبیده است، رد نمی‏کنم.
از این‏رو آنچه از دست وی خارج می‏شد و در زندگی نبودِ آن احساس می‏شد، «از دست ‏رفته» نمی‏دید بلکه «به دست آمده»، «ماندنی و جاودان» می‏دانست.
روزی که شوهر بزرگوار او، دو دستبند نقره، گوشواره و پرده‏ ای که سهم وی از غنایم شده بود همراه خود به منزل آورد و تقدیم فاطمه(ع) کرد، او بدون اندکی تأمل و تردید ـ و در زمانی که احتیاج بسیاری به هر یک داشت ـ تمامی غنائم را برای رسول خدا(ص) فرستاد و این گونه پیام داد:
«تَقرأ عَلَیکَ إبنتکَ السّلام و تَقول: اِجْعَلْ هذا فی سَبیل اللّه‏».
ای رسول خدا! دخترت به تو سلام می‏رساند و می‏گوید اینها را نیز در راه خدا انفاق کن.
پیامبر(ص) پس از مشاهده بخشش دخت عزیز خود سه بار فرمود: «فِداها ابوها»(29)
پدرش فدایش شود!
سخاوت و بخشش چنان موجی در بیکران صفات زهرا(س) می‏زد که در وصیت خود از علی(ع) می‏خواهد که اموالی از او را بین زنان پیامبر(ص) و زنان بنی‏ هاشم تقسیم کند!(30)
ایثار آن پاک ‏بانو بدان حد بود که گاه اصحاب رسول خدا دچار شگفتی می‏شدند و لب به سخن گشوده درخواست استفاده برخی از اموال برای خود و فرزندانش می‏ نمودند.(31) اما فاطمه تنها خدا را در نظر داشت و برای خود سهمی نمی‏دید، از این‏ رو پروردگار بزرگ نیز با نزول آیه‏ای بر ایثار او درود فرستاد و صلای باصلابت زهرا را در خدامحوری و دین‏ باوری به گوش همگان رسانید و فرمود:
«و یؤثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصة و مَنْ یوُقَ شُحَّ نَفْسِه فَاولئَکَ هم المفلحون.»(32)
هرچند خود نیازمند متاعی باشند [اما] باز هم ایثار کرده، دیگران را ترجیح می‏دهند و کسانی که بخل خویش را حفظ کنند، همانا آنان رستگار خواهند بود.
و بدین گونه است که چون نیازمندی پس از نومیدی از تمامی افراد ـ و حتی همسران رسول خدا(ص) ـ همراه با علی(ع) به منزل حضرت می ‏آید، فاطمه در جواب همسر خود می‏گوید:
«در خانه ما هیچ غذایی نیست مگر به اندازه خوراک دختربچه؛ اما امشب آن را ایثار کرده و گرسنگی را تحمل می‏کنیم و همین مقدار غذا را هم به میهمان می‏بخشیم.»
صبح‏ هنگام خبر این بزرگواری و ایثار با آیه و یؤثرون علی ... به گوش پیامبر(ص) و دیگر مسلمانان رسید و خداوند بر اینهمه ایثار، درود فرستاد و آن را ستود.(33)
و روزی دیگر نیز ایثار فاطمه، شوهر و فرزندان او در آینه‏ای آسمانی و آیه‏ای دیگر از قرآن، این گونه بیان می‏شود که: «... و یُطْعِمونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکینا و یتیما و اسیرا انما نطعمکم لوجه اللّه‏ ...»(34)
به حب خدا می‏نمایند سیر
یتیم و مساکین و شخص اسیر
بگویند بهر رضای خدا
کنون برنهادیم خوان غذا
نخواهیم پاداش و اجر و سپاس
فقط دین خود را بداریم پاس(35)
8. صبر، بردباری و شکیبایی
سنگلاخها و سختیهای زندگی برای بردباران و شکیبایان آن هنگام لذت خاص و شیرینی فراموش ناشدنی دارد که در مسیر زندگانی «هدفی مقدس و آرمانی آسمانی» وجود داشته باشد؛ بدون آنکه نگاه طمع ‏آمیزی به لذتهای دنیوی و ره ‏آوردهای آن پس از این دوره وجود داشته باشد، تنها یاد خدا و هدایت انسانها آرام‏بخش سوزش ها و دردها بوده و هماره سپاس از توفیق این لطف های پنهان خداوندی در یاد آنان باشد. در این هنگام پروردگار حکیم به اینان بشارت داده و نسبت به سختی های زندگی و کمبودهای رفاهی، اقتصادی و یا روحی، روانی و جسمانی، وعده ‏های جاودانی می‏دهد.(36)
در نگاهی درس ‏آموز به زندگانی حضرت زهرا(س) این ویژگی اخلاقی از اوان طفولیت تا واپسین لحظه‏ های حیات در خانه همسر، بخوبی دیده می‏شود. سالهای سخت و دشوار شعب ابی‏طالب، سوز بی‏مادری، اندوه فقر مادی در سراسر زندگی و در پی‏آمد آوار مصیبت رحلت پدر و غصب حقوق و محرومیت های پی در پی، نشان از سختی سالها و تلخی تحمّلها دارد. اما از آنجا که فاطمه، فاطمه است چون پدر عزیزش او را در حالی می‏نگرد که روی زمین نشسته، با یک دست فرزند خویش را در آغوش گرفته شیر می‏دهد و با دستی دیگر با آسیاب دستی، گندمها را آرد می‏کند، اشک در چشمان رسول اللّه‏ حلقه زده می‏فرماید:
«دخترم! تلخی ها و مشکلات دنیا را به یاد شیرینی و سعادت بهشت بر خود گوارا ساز.»
در این حال، زهرای عزیز و بردبار، بدون آنکه سخنی از تلخیهای زندگی بر زبان آرد، با نگاهی آسمانی به سختیهای زمینی نگریسته می‏گوید:
«ای رسول خدا! خدا را سپاس می‏گویم بر نعمتهای او و می‏ستایم به خاطر الطاف بی‏کران او!»(37)
روزی که سلمان چادر وصله‏ دار و ساده فاطمه را دید، در شگفتی فرو رفت و او را با رفاه و راحتی و زر و زیور دختران پادشاه ایران و قیصر روم بر تختها و در کاخها مقایسه کرد و اظهار اندوه و ناراحتی نمود. در این هنگام زهرای مرضیه رو به پدر کرده، فرمود:
«ای رسول خدا! سلمان از لباس من تعجب کرد، سوگند به خدایی که تو را مبعوث نمود، پنج سال است فرش خانه ما پوست گوسفندی است که روزها بر روی آن شترمان علف می‏خورد و شبها بر روی آن می‏خوابیم و بالش ما چرمی است که از لیف خرما پر شده است!!»(38)
و روزی دیگر که پیامبر(ص) برای دیدار و گفتگو با دخت دلبند خود به خانه او رفت، پرسش او چنین بود که دخترم! در چه حالی و چگونه زندگی می‏کنی؟ پاسخ شنید:
«درد گرسنگی بی‏تابم کرده و هر لحظه رو به فزونی است و غذایی ندارم تا رفع گرسنگی کنم!»(39)
آری؛ فاطمه مصداق کامل سخن خداوندی است که: «و لنبلونکم بشئٍ من الخوف و الجوع و نقصٍ من الاموال و الانفس و الثمرات و بشّر الصابرین. الذین اذا اصابتهم مصیبة قالوا انا للّه‏ و انا الیه راجعون.»(40)
شما را نماییم گاه امتحان
به ترس و به جوع و به امثال آن
به نقصان نفس و زراعات و مال
بگردید خود امتحان طی سال
بود مژده فتح با صابران
که بردند با صبر بار گران
کسانی که چون محنت آید به پیش
شکیبایی آرند هر لحظه بیش
بگویید مائیم از کردگار
به او باز گردیم فرجام کار(41)
گاه محرومیت ها، سختی ها و تلخی های زندگی بدان حد می‏رسید که فاطمه زهرا(س) پاسخ پدر را از چگونگی وضع و حال خویش به صورت کوتاه می‏داد تا واژه‏ ها و عبارات وسعت درد و رنج او را ترسیم کنند. از این‏رو، در جواب رسول‏ اللّه‏(ص) که سؤال می‏کرد:
ـ دخترم چگونه‏ ای؟ در چه حالی به سر می‏بری؟ و چرا نگرانی؟
می‏گفت: «قِلَّةُ الطّعم و کِثرةُ الهَمّ و شُدّةُ السُقْم».(42)
کمی طعام و غذا، فراوانی اندوه و غصه و شدت بیماری و گرفتاری!
... براستی ما که خود را از شیفتگان و علاقه ‏مندان آن پاک‏بانو می‏دانیم، در راه حفظ آرمانهای مکتب و ارزشهای مذهب تا چه حدّی حاضر به انفاق و ایثار، بردباری و شکیبایی هستیم؟ آیا حاضریم سخنان رهبر فرزانه خود را بر خواسته‏ها و علایق خود ترجیح دهیم و برای پاسداری از احکام اسلام، ضمن پیروی کامل، هرازگاهی در توان خود مستمندان چشم به راه و نیازمندان آبرومند را از دست لطف و عطای خود بی‏نیاز کنیم و لبخند پرمهری از سوی پیروان فاطمه(ع) بر لبان آنان بنشانیم. بی‏شک چنین است و با لطف خداوند همیشه چنین باد. ان شاءاللّه‏.
ادامه دارد.....

احمد لقمانی
________________________________________
1 ـ دیوان حافظ، غزل ش152 (برگزیده).
2 ـ بحارالانوار، مرحوم مجلسی، ج71، ص385.
3 ـ کنزالعمال، خ5215.
4 ـ غررالحکم و دررالکلم.
5 ـ بحارالانوار، ج71، ص396.
6 ـ همان، ص396؛ غررالحکم و دررالکلم.
7 ـ غررالحکم و دررالکلم.
8 ـ بحارالانوار، ج71، ص395.
9 ـ همان، ص375.
10 ـ همان، ج77، ص148؛ غررالحکم و دررالکلم.
11 ـ بحارالانوار، ج73، ص296 و ج71، ص375.
12 ـ عرفان اسلامی، حسین انصاریان، ج1، ص130.
13 ـ مجمع‏البحرین، طریحی، مجلد اول، ص51 و 52؛ فرهنگ بزرگ جامع نوین، احمد سیّاح، مجلد 1، ص15.
14 ـ سوره توبه، آیه 112، (کسانی که نگاهبانان حدود و مرزهای الهی‏اند).
15 ـ سوره نساء، آیه 80.
16 ـ رک: بحارالانوار، ج71، ص38.
17 ـ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص344؛ احقاق الحق، ج5، ص273.
18 ـ بحارالانوار، ج43، ص149؛ احقاق الحق، ج5، ص117 و 273.
19 ـ امالی صدوق، ص280؛ بحارالانوار، ج41، ص46؛ لآلی الاخبار، ج3، ص26.
20 ـ نهج‏الحیاة (فرهنگ سخنان فاطمه(ع))، محمد دشتی، ص21 و 22.
21 ـ بحارالانوار، ج43، ص10.
22 ـ رک: زهرة‏الریاض کوکب الدّری، ج1، ص253؛ بحارالانوار، ج43، ص217 و ج78، ص253 و 256 و ج28، ص304.
23 ـ مجمع‏البحرین، طریحی، ج4، ص353؛ فرهنگ بزرگ جامع نوین، ج4، ص1630.
24 ـ مجمع‏البحرین، ج1، ص160؛ فرهنگ بزرگ جامع نوین، ج1، ص71، (حاشیه).
25 ـ سوره آل‏عمران، آیه 92.
26 ـ رک: نزهة المجالس، ص576؛ اهل‏البیت، توفیق ابوعلم، ص138.
27 ـ بحارالانوار، ج43، ص172؛ اهل البیت، ص139.
28 ـ ریاحین الشریعه، ج1، ص132؛ کتاب عوالم، ج11، ص168؛ بحارالانوار، ج43، ص73.
29 ـ بحارالانوار، ج43، ص20 و 83.
30 ـ همان، ص218.
31 ـ کتاب عوالم، ج11، ص168.
32 ـ سوره حشر، آیه 9.
33 ـ بحارالانوار، ج36، ص59.
34 ـ سوره دهر (الانسان)، آیه 8.
35 ـ قرآن مجید، ترجمه منظوم امینه مجد، ص579.
36 ـ سوره بقره، آیه 155: و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات و بشّر الصابرین.
37 ـ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص342؛ تفسیر البرهان، ج4، ص476؛ عوالم المعالم، ج11، ص133.
38 ـ بحارالانوار، ج8، ص303؛ تفسیر البرهان، ج2، ص346؛ عوالم المعالم، ج11، ص264 و 587.
39 ـ بحارالانوار، ج43، ص37 و ج39، ص278 و ج37، ص68؛ حلیة‏الاولیاء، ابونعیم اصفهانی، ج2، ص42.
40 ـ سوره بقره، آیه 155 و 156.
41 ـ قرآن مجید، ترجمه منظوم امید مجد، ص24.
42 ـ احقاق الحق، ج4، ص152 و ج15، ص338؛ تاریخ دمشق، ج1، ص242.

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

مؤسسه جهانی سبطین علیهما السلام

loading...
اخبار مؤسسه
فروشگاه
درباره مؤسسه
کلام جاودان - اهل بیت علیهم السلام
آرشیو صوت - ادعیه و زیارات عقائد - تشیع

@sibtayn_fa





مطالب ارسالی به واتس اپ
loading...
آخرین
مولودی
ادعیه ماه رمضان
سخنرانی
تصویر

روزشمارتاریخ اسلام

1 رمضان

مرگ مروان بن حکم در اول رمضان سال ۶۵ هـ .ق. مروان در ۸۱ سالگی در شام به...


ادامه ...

4 رمضان

مرگ زیاد بن ابیه عامل معاویه در بصره در چهارم رمضان سال ۵۳ هـ .ق. زیاد در کوفه...


ادامه ...

6 رمضان

تحمیل ولایت عهدی به حضرت امام رضا علیه السلام توسط مأمون عباسی بعد از آنکه مأمون عباسی با...


ادامه ...

10 رمضان

١ ـ وفات حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها) همسر گرامی پیامبر(صلی الله علیه و آله و...


ادامه ...

12 رمضان

برقراری عقد اخوت بین مسلمانان توسط رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگامی که...


ادامه ...

13 رمضان

مرگ حجاج بن یوسف ثقفی،‌ حاکم خونخوار بنی امیه در سیزدهم رمضان سال ۹۵ هـ .ق حاکم خونخوار...


ادامه ...

14 رمضان

شهادت مختار بن ابی عبیده ثقفی در چهاردهم رمضان سال ۶۷ هـ .ق مختار بن ابی عبیده ثقفی...


ادامه ...

15 رمضان

١ ـ ولادت با سعادت سبط اکبر، حضرت امام مجتبی(علیه السلام)٢ ـ حرکت حضرت مسلم بن عقیل...


ادامه ...

16 رمضان

ورود محمد بن ابی بکر به مصر در شانزدهم رمضان سال ۳۷ هـ .ق محمد بن ابی بکر...


ادامه ...

17 رمضان

١ ـ معراج پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم)٢...


ادامه ...

19 رمضان

ضربت خوردن امیرمؤمنان حضرت امام علی (علیه السلام) در محراب مسجد کوفه در نوزدهم ماه مبارک رمضان سال...


ادامه ...

20 رمضان

فتح مکه توسط سپاهیان اسلام در روز بیستم رمضان سال هشتم هـ .ق سپاهیان اسلام به فرماندهی رسول...


ادامه ...

21 رمضان

١ ـ شهادت مظلومانه امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام٢ ـ بیعت مردم با امام حسن مجتبی علیه...


ادامه ...

23 رمضان

نزول قرآن کریم در شب بیست و سوم رمضان کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن مجید نازل گردید. برخی چنین...


ادامه ...

29 رمضان

وقوع غزوه حنین در بیست و نهم رمضان سال هشتم هـ .ق غزوه حنین به فرماندهی رسول گرامی...


ادامه ...

30 رمضان

درگذشت ناصر بالله عباسی در سی ام رمضان سال ۶۲۲ هـ .ق احمد بن مستضیء ناصر بالله درگذشت....


ادامه ...
0123456789101112131415

انتشارات مؤسسه جهانی سبطين عليهما السلام
  1. دستاوردهای مؤسسه
  2. سخنرانی
  3. مداحی
  4. کلیپ های تولیدی مؤسسه

سلام ، برای ارسال سؤال خود و یا صحبت با کارشناس سایت بر روی نام کارشناس کلیک و یا برای ارسال ایمیل به نشانی زیر کلیک کنید[email protected]

تماس با ما
Close and go back to page