در تاریخ اسلام دو شخصیت بزرگ با لقب سیدالشهداء شناخته می‌شوند: حمزه بن عبدالمطلب و حسین بن علی(علیهما السلام). روشن است كه این لقب به معنای برتری و فضیلت یك شهید بر سایر شهیدان است. چنانكه در برخی روایات دركنار سیدالشهداء، افضل‌الشهداء نیز درباره امام حسین (علیه السلام) آمده است. [۱] نخستین بار این لقب از سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به حمزه بن عبدالمطلب، عموی پیامبر كه در جنگ اُحد به شهادت رسید، عطا شد و از آن پس از حمزه با لقب سیدالشهداء یاد می‌شد. [۲]
حضرت حمزه(علیه السلام) به سبب ایمان بالا و سابقه درخشان، در حمایت از اسلام، یاری و دفاع از شخص رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) همواره مورد توجه و علاقه ایشان بود. ایثار و فداكاری‌های حمزه و همچنین شجاعت فوق العاده او در تاریخ اسلام مشهور است. همچنان كه در جنگ اُحد نیز صحنه هایی از این ایمان و ایثار و شجاعت و دلاوری را به نمایش گذاشت. دركنار این فضایل، چگونگی شهادت او و اوج غربت و مظلومیت او نیز در میان شهیدان اُحد و قبل و بعد از آن كم نظیر بوده است.[۳] گویا با توجه به موارد فوق، حمزه، ملقب به سیدالشهداء گردید و بر سایر شهیدان والامقام اسلام برتری یافت. امامان شیعه نیز بر تكرار لقب سیدالشهداء برای حمزه بن عبدالمطلب تأكید می ورزیدند و همواره یكی از افتخارات و ارزش‌های والای معنوی خاندان رسول خدا را، انتساب شان به حمزه سیدالشهداء ذكر می كردند. [۴]
لقب سیدالشهداء برای اباعبدالله الحسین (علیه السلام) نیز دارای چنین زمینه فكری، معنوی و سیاسی است. یعنی هم شخصیت امام حسین(علیه السلام) در میان شهیدان عالم، بی‌نظیر و بی‌همتا است و هم نحوه شهادت و غربت و مظلومیت او، و هم تابندگی و اثربخشی خون او بی‌مانند است. از این رو حقیقتا امام حسین (علیه السلام)، سید وسرور و مولای همه شهیدان عالم است و خون او بر همه خون‌ها فضیلت و برتری دارد. اما سؤال این است كه نخستین بار لقب سیدالشهداء كی و از سوی چه كسی به امام حسین (علیه السلام) داده شد؟
طبق پاره‌ای ازروایات، لقب سیدالشهداء برای امام حسین (علیه السلام) نخستین بار از سوی جبرئیل به كار برده شد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بارها خبر شهادت امام حسین (علیه السلام) را كه از فرشتگان مقرب الهی دریافت كرده بود، برای مردم به ویژه خواص و یاران نزدیك و برخی خویشان بیان كرده بود. [۵]
ضمن یكی از این روایات، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از طرف خداوند حسین بن علی (علیهما السلام) را سیدالشهداء معرفی كرد و فرمود: انه سیدُ‌الشُّهداء مِن الاوَّلینَ و الاخِرینَ فِی الدُّنیا وَ الاخرةِ، وَ سيِّد شَبابِ اهلِ الجَنَّةِ مِنَ الخَلْقِ اَجمَعِینَ [۶]؛ «او (حسین) سرور شهیدان از نخستین تا آخرین آنها در دنیا و آخرت است و سرور جوانان همه اهل بهشت است.»
طبق روایت مشهور دیگری كه بیشتر منابع آن را نقل كرده‌اند، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) كه به نقل از جبرئیل، از شهادت فرزندش خبر می‌داد، درضمن دعایی، درخواست مقام سیدالشهدایی برای حسین كرد و از خدا خواست كه حسین را از سادات و سرور شهیدان قرار دهد. تعبیر «سادات الشهداء» در این روایت بیانگر همین معنا (سیدالشهداء) است. [۷]
بنابراین لقب سیدالشهداء برای نخستین بار از سوی رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به سبط بزرگوارشان عطا شد و پس از آن سایر امامان بر تكرار آن تأكید كردند. در روایتی، امام علی بن الحسین (علیهما السلام) در بیان فضیلت و قداست سرزمین كربلا بر سایر زمین‌ها به این نكته اشاره می‌كند كه فضیلت كربلا به این است كه پیكر پاك سیدالشهداء(علیه السلام) را در آغوش گرفته است: قال علی بن الحسین (علیهما السلام) : اِتَخَذَاللهُ اَرضَ كَربلا حَرَماً آمِناً مُبارَكا ...الَّتی تَضَمَّنَتْ سیدَ‌الشُّهداء و سیدَ شبابِ أهلِ الجَنَّه [۸]: «خداوند زمین كربلا را حرم امن و پر بركت قرار داده ...كه سیدالشهداء(علیه السلام) و سرور جوانان اهل بهشت را در خود جای داده است.» افزون براین، بر اساس روایات متعدد، امام صادق(علیه السلام)، امام حسین(علیه السلام) را سیدالشهداء خوانده است. [۹]
حتی پیش از آن نیز میثم تمّار در سخنانی كه با جَبَله مَكيَّه داشت، این تعبیر را در باره آن حضرت به كار برده است [۱۰] كه نشان می‌دهد علاوه بر این كه افراد نزدیك به اهل‌بیت از شهادت امام خبر داشته‌اند، با لقب سیدالشهداء برای آن حضرت نیز آشنا بوده‌اند. پس از آن در روایات فراوانی كه از امام صادق علیه السلام نقل شده بر این لقب شریف تاكید زیادی شده است ودر حقیقت این لقب برای امام حسین (علیه السلام) از این دوره رواج فراوان یافته است.
طبق روایتی امام صادق علیه السلام به ام‌سعید اَحمَسِيَّه كه مركبی كرایه كرده بود تا در مدینه بر سر قبور شهدا برود، فرمود: چرا به زیارت سیدالشهداء نمی‌روی؟. پرسید: سرور شهیدان (سیدالشهداء) كیست؟ فرمود: حسین بن علی است ...[۱۱]
بنابراین لقب سیدالشهداء نخستین بار از سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت حمزه بن عبدالمطلب پس از شهادتش در جنگ اُحد داده شد، و بعد از آن بر اساس روایات متعدد، این لقب از سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به حسین بن علی (علیهما السلام) قبل از شهادتش و هنگام خبر دادن از شهادت وی، عطا شد و عمدتا پس از شهادت مظلومانه آن حضرت دركربلا از سوی امامان شیعه مورد تأكید قرار گرفت و در برخی دعاها و زیارت نامه‌ها تكرار شد تا آنجا كه از مشهورترین القاب آن حضرت، لقب سیدالشهداء می‌باشد.
پی نوشت:
[۱] . شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۱۲۲.
[۲] . الإصابه، ج۲، ص۱۰۶. متقی هندی، كنزل‌العمال، ج۱۱، ص۶۷۵؛ سیوطی، الدر المنثور، ج۲، ص۹۷.
[۳] . ابن‌هشام، السیره النبویه، ج ۳، ص۷۴-۷۶.
[۴] .شیخ صدوق، الامالی، مجلس ۳۰، ص۲۲۲؛ طبری، تاریخ الامم و الملوك، ج۵، ص۴۲۴؛ شیخ مفید، الإرشاد، ج۱، ص۳۸.
[۵] . ابن قولویه، كامل‌الزیارات، باب ۲۱، ص ۱۴۲ و ۱۴۸.
[۶] . ابن‌قولویه، كامل‌الزیارات، ص۱۴۸؛ مجلسی، بِحار الأنوار، ج ۴۴، ص ۲۳۸.
[۷] . ابن‌اعثم، كتاب الفتوح، ج۴، ص۳۲۵؛ ابن‌نما، مثیر الاحزان، ص۱۹؛ همو، ذوب النضار، ص۲۱.
[۸] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۴۰۳.
[۹] . ابن قولویه قمی، كامل‌الزیارات، باب ۲۸، ص ۱۸۴ و باب۳۷، ص ۲۱۶ـ ۲۲۰.
[۱۰]. شیخ صدوق، الامالی، مجلس بیست و هفتم، ص ۱۹۰.
[۱۱] . ابن قولویه قمی، كامل‌الزیارات، ص ۲۱۷؛ شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص۱۲۲.
منبع : مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی
