متن حدیث :
من لان عوده کثفت اغصانه.(1)
ترجمه :
کسی که نرم باشد چوب درخت او پر برگ باشد شاخ های او.
یعنی کسی که نرم باشد طبیعت او و خوش خلق و لین القول باشد همه کس با او الفت و محبت گیرد پس محبین و اعوان او بسیار شود.
قال الله تعالی: و لو کنت فظاً غلیظ القلب لانفضوا من حولک.(2)
و سبب نرمی چوب درخت تازگی و پرآبی اوست و شاداب بودن درخت سبب فربهی شاخه و پر برگ شدن او است به خلاف آنکه یبوست بر او غلبه کند که برگش کم می شود و اگر برگی باقی ماند اتصالش سست است به نحوی که به اندک بادی از او بریزد و شاخ ها مهزول شود انسان نیز چنین است هر کس که یبوست و سودا بر او غلبه کرده لاغر و نحیف و کم دوست می باشد به خلاف مرطوبی و بلغمی مزاج.
و فی معنی کلامه علیه السلام قوله: من لانت کلمته و جبت محبته.(3)
وقوله قلوب الرجال و حشیة فمن تالفها اقبلت علیه.(4)
و قوله ایضاً من لان استمال و من قسانفر و ما استعبد الحر بمثل الاحسان.
معنی فقره اول هر که نرم شده کلمه او واجب است محبت او.
معنی فقره دوم دل های مردم وحشی است پس کسی که خو گرفت و دوستی کرد با آن روی می کند بر آن.
معنی فقره سوم هر که نرم شد میل داد مردم را به سوی خود و کسی که سخت دل شد نفرت داد مردم را از خود و هیچ چیز بنده نمی کند آزاد را به مثل احسان با او (5) پس ای عزیز با دوست و دشمن طریقه احسان پیش گیر که دوستان را مهر و محبت بیفزاید و دشمنان را عدوات کم شود.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): انکم لن تسعوا الناس باموالکم تسعوهم بالخلاقکم.(6)
یعنی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با خویشان خود از آل عبدالمطب فرمود که شما توسعه نمی دهید مردم را به اموال خود پس توسعه دهید ایشان را به اخلاق خود.
و قال امیرالمؤمنین (علیه السلام) البشاشة حبالة المودة.(7)
یعنی امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: خوشرویی دام مودت است.

از این نامورتر محلی مجوی *** که خوانند خلقت پسندیده خوی
بدوزخ برد مرد را خوی زشت *** که اخلاق نیک آمده است از بهشت

روی الحسن عن الحسن عن الحسن ان احسن الحسن الخلق الحسن.(8)
یعنی روایت کرده حسن بن عرفه از حسن بصری از امام حسن مجتبی (علیه السلام) که بهترین حسن ها خلق نیکو است.
**************************************
1) نهج البلاغه ص 1183 حکمت 205.
2) سوره آل عمران آیه 159.
ترجمه: ای پیامبر اگر تندخو و سخت دل بودی از دورت پراکنده می شدند.
3) غررالحکم چاپ نجف ص 268.
4) نهج البلاغه ص 1111 حکمت 47.
5) یا: بنده نمی شود مرد آزاد به هیچ چیز مانند احسان (شعرانی).
6) بحارالانوار 77/166.
7) نهج البلاغه ص 1090 حکمت 5.
8) خصال صدوق باب اول حدیث شماره 102.