غلامرضا سعادتى
«دعا» فقط يك درخواست خشك و بى روح نيست بلكه بايد گفت: «دعا» باطن قرآن است، چنانكه حضرت امام خمينى رحمه الله به نقل از استاد خود مى فرمود: «دعا قرآن صاعد است.»

علامه طباطبائى رحمه الله در تفسير شريف الميزان مى فرمايد: «هر عبادتى دعا است.» و با توجه به كلام نورانى خداوند كه فرمود: «و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون» بايد گفت: «دعا» هدف خلقت است.
علامه امينى رحمه الله مى گويد: «اسلام براى مسلمانان مدرسه اى تاسيس كرده است كه درب اين مدرسه دو لنگه دارد و هيچ لنگه آن در عالم لنگه ندارد، يكى «دعا» و يكى «زيارت ».»
دعا كننده كسى است كه چون فاصله بين آنچه را كه «هست » با آنچه را كه «بايد باشد» او را دچار هراس و بى تابى كرده است، ست به دامن «دعا» مى زند تا خود را به اوج قله كمال برساند. دعا كننده واقعى حركتش به سوى مخلوق نيست تا محدود باشد، او طالب خالق است. پس دعا وسيع ترين، كامل ترين و ضرورى ترين نوع حركت است.
الكسيس كارل مى گويد: دعا كردن دعا در فرهنگ قرآن و اهل بيت عليهم السلام
تنها يك عبادت معمولى نيست، بلكه همچون تشعشعى است كه از روح شخص دعا كننده برمى خيزد و نيرومندترين شكل انرژى است كه شخص مى تواند توليد كند. تاثير دعا بر روح و جسم آدمى به آن اندازه قابل اثبات است كه تاثير غدد ترشح كننده بدن، و نتايج آن را مى توان از راه افزايش كار آمدى بدن، بزرگتر شدن نيروى فكرى، زيادتر شدن طاقت اخلاقى، عميق تر شدن فهم آدمى از واقعيت هايى كه با روابط بشرى همراه است، اندازه گرفت.به قول شهيد مطهرى: «دعا هم طلب است و هم مطلوب، هم وسيله است و هم غايت، هم مقدمه است و هم غايت.»
معانى دعا در قرآن
1 - خواندن
«هنالك دعا زكريا ربه قال هب لى من لدنك ذرية طيبة انك سميع الدعاء»; «در آن هنگام زكريا پروردگار خويش را خواند و عرض كرد: [خداوندا] از ناحيه خود فرزند پاكيزه اى به من عطا فرما كه تو شنونده دعايى.»
2 - پرسش كردن
«قالوا ادع لنا ربك يبين لنا ما هى »; «[بنى اسرائيل به حضرت موسى عليه السلام گفتند:] براى ما از پروردگارت بپرس، اين گاو چگونه گاوى باشد، براى ما روشن كند.»
3 - فريادرسى خواستن
«قل ارايتم ان اتاكم عذاب الله او اتتكم الساعة اغير الله تدعون ان كنتم صادقين بل اياه تدعون »; «بگو اگر راست مى گوييد به من خبر دهيد، اگر عذاب خدا به شما رو آورد، يا قيامت فرا رسد، آيا غير خدا كسى را به فريادرسى خود مى خوانيد؟ [قطعا نه ]بلكه تنها خدا را به فرياد رسى مى خوانيد.»
4 - تشويق و ترغيب كردن
«والله يدعو الى دارالسلام »; «خدا به خانه امن و سلامت تشويق مى كند.»
«يا قوم مالى ادعوكم الى النجاة و تدعوننى الى النار»; «[مؤمن آل فرعون گفت:] اى قوم! چرا من شما را به نجات تشويق مى كنم و شما مرا به آتش تشويق مى كنيد.»
5 - كمك خواستن
«فاتوا بسورة من مثله وادعوا شهداءكم من دون الله ان كنتم صادقين »; «سوره اى مثل قرآن بياوريد و از نخبگانتان غير از خدا كمك بخواهيد، اگر راست مى گوئيد.»
6 - نام گذارى كردن
«لا تجعلوا دعاء الرسول بينكم كدعاء بعضكم بعضا»; «[خطاب به مبتكران مى فرمايد:] نام گذارى پيامبرصلى الله عليه وآله را مانند نامگذارى يكديگر [و آنچه بين خودتان رايج است] قرار ندهيد.»
مدعو كيست؟
مدعو در دعا خداوند است، آن هم خداوندى كه:
1 - بى نياز مطلق است.
«الم تعلم ان الله له ملك السموات و الارض »; «و آيا نمى دانى كه خداوند مالك زمين و آسمان ها است؟»
«و لله ملك السموات والارض و ما بينهما»; «آسمان و زمين وآنچه در بين آندو است ملك خداوند است.»
يا رب مكن از لطف پريشان ما را ذات تو غنى بوده و ما محتاجيم محتاج به غير خود مگردان ما را
هرچند كه هست جرم و عصيان ما را محتاج به غير خود مگردان ما را محتاج به غير خود مگردان ما را
2 - از آنچه مى بخشد چيزى كم نمى شود.
«ان هذا لرزقنا ما له من نفاد»; «به درستى كه اين روزى را ما مى دهيم و پايان پذير نيست.»
در دعاى ايام ماه رجب مى خوانيم: «فانه غير منقوص ما اعطيت; به درستى كه هرچه مى بخشى چيزى كم نمى شود.»
و در دعاى افتتاح مى خوانيم: «لا تزيده كثرة العطاء الا جودا و كرما; هرچه خداوند بيشتر مى بخشد، جود و كرمش افزون مى شود. »
3 - برخواسته همه واقف است.
«محيط بكل شى ء»; «خداوند بر همه چيز احاطه دارد.»
الهى بى پناهان را پناهى مرا شرح پريشانى چه حاجت كه بر حال پريشانم، گواهى
به سوى خسته حالان كن نگاهى كه بر حال پريشانم، گواهى كه بر حال پريشانم، گواهى
اى آنكه تو حال دل نالان دانى گرخوانمت از سينه سوزان شنوى ور دم نزنم، زبان لالان دانى
احوال دل شكسته بالان دانى ور دم نزنم، زبان لالان دانى ور دم نزنم، زبان لالان دانى
در دعاى ماه رجب مى خوانيم: «لكل مسئلة منك سمع حاضر و جواب عتيد; براى هر خواسته اى از تو، گوشى و پاسخى مهيا كرده اى.»
4 - بر افراد نالايق هم لطف مى كند.
در دعاى شب جمعه مى خوانيم: «يا دائم الفضل على البرية، يا باسط اليدين بالعطية; اى خدايى كه فضل و كرمت برخلق دائم است و دو دست عطا و بخششت [به جانب بندگان] دراز است.»
در ايام ماه رجب مى خوانيم: «عادتك الاحسان الى المسيئين; عادت تو احسان به گناهكاران است.»
«يا من يعطى من لم يسئله و من لم يعرفه; اى خدايى كه به كسى كه از او درخواست نمى كند و به او معرفتى ندارد عطا مى كند.»
غرق گنه، نااميد مشو ز دربار ما بنده شرمنده تو، خالق بخشنده ما خواهم اگر بگذرم، از همه عاصيان اگر وجودت شود غرق معاصى، بيا دست توسل بزن به آل اطهار ما
كه عفو كردن بود در همه دم كار ما بيا بهشتت دهم، مرو تو در نار ما كيست كه چون و چرا كند ز كردار ما؟! دست توسل بزن به آل اطهار ما دست توسل بزن به آل اطهار ما
داعى كيست؟
دعا كننده بنده محتاجى است كه حتى براى اظهار احتياجش هم محتاج لطف خداوند است.
«يا ايها الناس انتم الفقراء الى الله والله هو الغنى الحميد»; «اى انسان ها! شما به خداوند نيازمنديد و بى نياز [واقعى ]خداوند حميد است.»
هر قدر كه انسان بيشتر به فقر خود واقف شود، به خداوند نزديكتر شده است و هرقدر انسان خود را بى نياز تصور كند، از خدا دور شده و به شيطان و طاغوت نزديك مى شود. از اين رو در قرآن كريم مى خوانيم: «ان الانسان ليطغى ان رآه استغنى; انسان همين كه خود را بى نياز ببيند، طغيان مى كند.»
نقش و اهميت دعا
- مورد توجه خدا: «و قال ربكم ادعونى استجب لكم; «و خداى شما فرمود: بخوانيد مرا تا اجابت كنم شما را.»
- ستون دين: قال رسول الله صلى الله عليه وآله: «الدعاء عمود الدين; دعا ستون دين است.»
- نور آسمان ها و زمين: قال رسول الله صلى الله عليه وآله: «الدعاء نور السموات والارض; دعا نور آسمان ها و زمين است.»
- برترين عبادات: قال رسول الله صلى الله عليه وآله: «افضل العبادة الدعاء; برترين عبادت، دعاست.»
- برتر از قرائت قرآن: قال على بن موسى الرضاعليه السلام: «الدعاء افضل من قراءة القرآن; دعا از قرائت قرآن برتر است.»
اشكال
1 - بعضى مى گويند: دعا كردن نوعى جسارت به درگاه پروردگار است، مگر خداوند مصلحت ما را نمى داند كه ما بايد به خداوند تذكر بدهيم؟ مگر خداوند را عادل نمى دانيم كه براى او وظيفه تعيين مى كنيم؟
پاسخ:
اولا: خداوند به ما دستور داده است كه دعا كنيم. «ادعونى استجب لكم »
ثانيا: دعا منحصر به درخواست حاجت نيست بلكه نوعى ارتباط و آشنايى با خالق است.
ثالثا: همانطور كه دنبال رزق رفتن و كار و تلاش معيشتى منافاتى با رازقيت خداوند ندارد، دعا هم همينطور است.
2- آيا دعا موجب نوعى تخدير و ترك تلاش و كوشش نيست؟
پاسخ:
با رجوع به آيات و روايات و توجه به نقش تربيتى متون ادعيه، به خوبى متوجه مى شويم كه لازمه دعا تلاش و كوشش و فعاليت است و دعاى بدون عمل ارزشى ندارد.
قرآن كريم مى فرمايد: «و ان ليس للانسان الا ما سعى »; «و اينكه براى انسان جز حاصل تلاش او نيست.»
و نيز مى فرمايد: «ان الله لايغير ما بقوم حتى يغيروا ما بانفسهم »; «همانا خداوند وضع قومى را تغيير نمى دهد مگر آنكه وضع خود را تغيير دهند.»
تقسيم دعا برطبق خواستگاه
1 - دعاهايى كه حاوى تقويت روحيه با يادآورى و تلقين عقايد هستند مانند:
«لا اله الا الله الها واحدا و نحن له مخلصون، لا اله الا الله ولا نعبد الا اياه »; خدايى جز خداى واحد نيست و براى او اخلاص داريم. خدايى جز خداى واحد نيست و غير او را نمى پرستيم.»
«حسبنا الله و نعم الوكيل، نعم المولا و نعم النصير; خداوند ما را بس است و بهترين وكيل است. بهترين مولى و بهترين ياور است.»
ما در دو جهان غير خدا يار نداريم ما شاخ درختيم، پر از ميوه توحيد گر يار وفادار نداريم وليكن ما يار بجز حضرت غفار نداريم
جز ياد خدا هيچ دگر كار نداريم هر رهگذرى سنگ زند، عار نداريم ما يار بجز حضرت غفار نداريم ما يار بجز حضرت غفار نداريم
«رضيت بالله ربا و بالاسلام دينا و بمحمدصلى الله عليه وآله نبيا و بعلى اماما و بالحسن و الحسين و على و محمد و جعفر و موسى و على و محمد و على و الحسن و الخلف الصالح عليهم السلام ائمة و سادة و قادة بهم اتولى و من اعدائهم اتبرء; راضى هستم به پروردگارى خدا و به مسلمان بودن و پيامبرى حضرت محمدصلى الله عليه وآله و امامت حضرت على عليه السلام و امام حسن و امام حسين و امام سجاد و امام محمد باقر و امام جعفرصادق و امام موسى كاظم و امام رضا و امام جواد و امام هادى و امام حسن عسكرى و امام زمان عليهم السلام به عنوان امام و آقا و رهبر. آن ها را دوست دارم و از دشمنانشان برائت مى جويم.»
دعاهاى مذكور مشتمل بر عقايد انسان از جهات مختلفى مانند ايمان به خدا، پذيرش اسلام، اعتقاد به نبوت پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله و اقرار به امامت حضرات ائمه عليهم السلام مى باشد.
دل چو بستم به خدا، حسبى الله و كفى تن من خاك رهش، دل من جلوه گهش او چو دردى دهدم، يا كه داغى نهدم نبرم نام دوا، حسبى الله وكفى
نروم سوى سوا، حسبى الله و كفى سرو جانم به فدا، حسبى الله و كفى نبرم نام دوا، حسبى الله وكفى نبرم نام دوا، حسبى الله وكفى
زمهر اولياء الله مقامى كرده ام پيدا رساگر نيست دست من به قرب دوست يكتا ولاى آل پيغمبر بود معراج روح من به حبل الله مهر اهل بيت است اعتصام من به خاك درگه آل نبى پى برده ام چون (فيض) براى خود ز جنت آستانى كرده ام پيدا
براى خويش عيش جاودانى كرده ام پيدا ز مهر دوستانش نردبانى كرده ام پيدا بجز اين آسمان ها آسمانى كرده ام پيدا براى نظم ايمان ريسمانى كرده ام پيدا براى خود ز جنت آستانى كرده ام پيدا براى خود ز جنت آستانى كرده ام پيدا
سالك راه حق بيا همت از اوليا طلب فاش ببين گه دعا، روى خدا،در اوليا گفت خدا كه اوليا روى من و ره منند سرور اوليا نبى است، و از پس مصطفى على است پيروى رسول حق، دوستى حق آورد چشم بصيرتت به خود، نورپذير كى شود شرع، سفينه نجات، آل رسول، ناخدات مفلس بينوا بيا از در ما بجو نوا صاحب مدعى بيا، از دم ما دعاطلب
همت خود بكن بلند، سوى حق ارتقا طلب بهر جمال كبريا آينه صفا طلب هرچه بخواهى از خدا، از در اوليا طلب خدمت مصطفى كن و همت مرتضى طلب پيروى رسول كن، دوستى خدا طلب نور بصيرت دل از صاحب انما طلب ساكن اين سفينه شو، دامن ناخدا طلب صاحب مدعى بيا، از دم ما دعاطلب صاحب مدعى بيا، از دم ما دعاطلب
2 - دعاهايى كه متذكر توحيد، نبوت و معاد شده اند مانند دعاى جوشن كبير و دعاى افتتاح. در دعاى افتتاح مى خوانيم: «الحمد لله الذى لم يتخذ صاحبة و لاولدا و لم يكن له شريك فى الملك; سپاس سزاوار خدايى است كه همسر نگيرد و فرزند نپذيرد و در ملك خود شريك ندارد.» و در دعاى جوشن كبير مى خوانيم: «سبحانك يا لا اله الا انت الغوث الغوث خلصنا من النار يا رب; منزهى تو اى آنكه جز تو معبود برحقى نيست. به فرياد رس. به فرياد رس. ما را از آتش خلاص كن. اى پروردگار.»
جز خدا را بندگى، حيف است حيف جز بدرگاه رفيعش سر منه بهر غير افكندگى حيف است حيف
بى غم او زندگى حيف است حيف بهر غير افكندگى حيف است حيف بهر غير افكندگى حيف است حيف
سكينه دل و جان، لا اله الا الله ز شوق دوست به بانگ بلند مى گويد همه زمين و زمان، لا اله الا الله
نتيجه دو جهان، لا اله الا الله همه زمين و زمان، لا اله الا الله همه زمين و زمان، لا اله الا الله
3 - دعاى توام با استغفار، عذر خواهى و درخواست از خداوند جهت حفظ از شر شيطان و نفس مانند:
- «استغفر الله الذى لا اله الا هو الحى القيوم الرحمن الرحيم; پوزش و آمرزش از خدايى مى خواهم كه جز او خدايى نيست، [همان خدايى كه] زنده استوار بخشنده مهربان است.»
- «اللهم اغفر لى الذنوب التى تهتك العصم; خدايا بيامرز گناهانى را كه پرده عصمت را مى درد.»
چنانكه اشاره شد، دعاى شريف كميل بهترين نمونه براى اين دسته از دعاهاست.
- «اللهم اغفر لى الذنوب التى تغير النعم; خدايا بيامرز گناهانى را كه نعمت ها را تغيير مى دهد.»
زهر چه غير يار استغفر الله دمى كان بگذرد، بى ياد رويش سرآمد عمر و يكساعت ز غفلت نكرديم يك سجودى در همه عمر ز كردار بدم صد بار توبه ز گفتارم، هزار، استغفرالله
ز بود مستعار استغفرالله از آن دم بيشمار، استغفرالله نگشتيم هوشيار، استغفرالله كه آيد آن به كار استغفرالله ز گفتارم، هزار، استغفرالله ز گفتارم، هزار، استغفرالله
4 - دعاهاى تربيتى:
- در دعاى ششم صحيفه سجاديه از خداوند مى خواهيم: «خدايا ما را بر شكر گذارى از نعمت ها و پيروى از سنت هاى شرع و دورى جستن از بدعت ها و ترويج و حفظ آئين اسلام و كمك به ناتوانان موفق بدار.»
- در دعاى بيستم صحيفه سجاديه از خداوند درخواست مى كنيم: «خدايا مرا به كارى كه در قيامت از من سؤال مى كنى مشغول دار، مرا به زيور صالحان بياراى.»
- در دعاى بيست و پنجم صحيفه سجاديه از خداوند مى خواهيم: «خدايا فرزندان مرا صالح گردان و آن ها را بيناى در دين و شنواى حق و مطيع فرمان خود و دوستدار خير گردان و مرا در تربيت آن ها و احسان در حقشان يارى فرما.»
- در دعاى بيست و ششم از خداوند مى خواهيم كه ما را در همسايه دارى و رعايت حق ايشان موفق بدارد.
- در دعاى بيست و هفتم صحيفه، تربيت مرزداران و نيروهاى مسلح و مدافعين اسلام را از خداوند درخواست مى كنيم.
آرى تربيت و هدايت را بايد از خدا خواست. كه اگر اراده او به چيزى تعلق نگيرد، آن كار از مخلوقات ساخته نيست.
خدا كند كه جوانان زحق جدا نشوند ز درس ومدرسه، تعليم و تربيت گيرند به جان و مال و به ناموس كس طمع نكنند خداكند كه جوانان عقيده مند شوند سبك عيار و تهى مغز و خودنما نشوند
به صحبت بد و بدخواه مبتلا نشوند هواپرست و طمعكار و خودستا نشوند در اين معامله هم كيش اشقيا نشوند سبك عيار و تهى مغز و خودنما نشوند سبك عيار و تهى مغز و خودنما نشوند

نوشتن دیدگاه