در ابتدا نكاتى چند درباره اين نشانه ‏ها را ذكر مى‏ نماييم و سپس برخى از روايات وارد شده از معصومين، عليهم‏ السلام، در اين مورد را به عنوان نمونه مى‏ آوريم:
1. معتقدين به امام زمان، عليه ‏السلام، بايد همواره چشم انتظار ظهور آن حضرت باشند و با بهره گيرى از اصل انتظار، آمادگي هاى لازم را براى يارى و همراهى با امام موعود خويش كسب نمايد.

 

اينكه هنوز برخى از نشانه‏ ها تحقق نيافته باشند، هرگز به معناى نفى لزوم انتظار در هر روز و شب نيست.
2. خداوند امر فرج و ظهور امام زمان، عليه‏ السلام، را تنها در يك شب مقرر خواهد فرمود، و در اين صورت نيازى به مقدماتى طولانى نخواهد بود، بلكه بسيارى از نشانه‏ هاى ذكر شده در روايات ممكن است طى همان يك شب و روز تحقق يابند.
3. يكى از دلايل ذكر اين نشانه‏ ها در روايات، آشنا شدن مردم با شرايط ويژه‏ اى است كه قبل از قيام جهانى ولى عصر، عجل‏ الله‏ تعالى‏ فرجه، پديد مى‏ آيد. آشنايى مردم با اين ويژگيها، مى‏تواند عامل مهمى در شناسايى مدعيان دروغين مهدويت و رسوايى فرصت طلبانى باشد كه از جهالت مردم تحت پوشش نام مهدى، عليه ‏السلام، سوء استفاده مى‏كنند.
4. صدها مورد از نشانه‏ هاى ظهور تحت عنوان «علايم آخرالزمان‏» در روايات مربوط برشمرده شده كه به اثرات جدا ماندن مردم از تعاليم اسلام و محروم ماندن آنان از سرپرستى آشكار معصومين، عليهم‏السلام، اشاره دارند. مانند: از بين رفتن اهميت نماز، خيانت در امانت، حلال شمردن دروغ و علنى شدن فحشا.
5. درباره علايمى همچون گسترش فساد و زياد شدن گناهان، سه نكته قابل توجه است:
الف) مطلق اين امور نشانه ظهور به حساب نمى‏آيد، و چنين نيست كه هر زمان فساد گسترش يافت و گناهانى زياد شد. حضرت مهدى، عليه‏ السلام، ظهور كند.
ب) شرايط واقعى جهان قبل از ظهور حضرت مهدى، عليه السلام، كثرت بسيار شديد گناهان و افزايش چشمگير و فوق‏ العاده ظلم و فساد است. با اين همه اثبات چنين واقعيتى به معناى عدم وجود طاعت و بندگى و عدالت در جاى جاى زمين نيست.
ج) وجود چنين نشانه ‏اى هرگز از مسؤوليت منتظران براى مبارزه با ظلم و از بين بردن ريشه گناهان نمى‏ كاهد، اگر چه به موفقيتى در اين زمينه دست نيابند.
6. پديد آمدن برخى نشانه‏ هاى ظهور و حتى بروز بسيارى از آنها نمى‏ تواند توجيهى براى تعيين وقت ظهور امام زمان، عليه ‏السلام، در اين دوران باشد، زيرا با توجه به فرمايش امام زمان، عليه ‏السلام، تعيين كنندگان وقت ظهور دروغگو محسوب مى‏شوند، مگر در مواردى كه نشانه‏ اى مخصوص سال يا روز ظهور باشد كه در آن صورت تعيين وقت ديگر معنا نخواهد داشت (و تحصيل حاصل به شمار مى‏آيد).
7. امر ظهور ولى عصر، عجل‏ الله‏ تعالى‏ فرجه، به دست‏ خداست و ممكن است صدها سال ديگر نيز تحقق نيابد و على‏ رغم بروز بسيارى نشانه‏ ها باز هم بنا به حكمت هاى الهى تا زمانى بسيار طولانى به تاخير افتد.
آنچه مهم است، حالت انتظار داشتن است كه لازمه ‏اش آمادگى بيشتر، تلاش افزونتر، و احساس مسؤوليت ‏شديدتر است. اين انتظار چه كوتاه باشد و چه طولانى هرگز نبايد اثرى جز افزايش شور و شوق خدمت و آمادگى بيشتر براى دفاع از ارزشهاى الهى در ما به وجود آورد.
مبادا فرصت‏طلبان و دشمنان آگاه يا دوستان ناآگاه با تاكيد بر بروز برخى نشانه‏ هاى نزديكى ظهور، و ايجاد اميد فراوانتر نسبت‏ به نزديك شدن فرج امام زمان، عليه‏ السلام، ما را از اداى تكليف نسبت‏ به خدا و پيامبر، صلى‏ الله ‏عليه‏ و آله، و امام زمان، عليه ‏السلام، باز دارند، يا به اين وسيله ما را از توطئه‏ هايى كه براى تضعيف ولايت و از بين بردن ارزشهاى اسلامى انقلاب و نظام مقدس جمهورى اسلامى صورت مى‏ گيرد، غافل سازند.
بايد بهوش بود كه حفظ ارزشهاى اسلام و قرآن و ولايت در دوره غيبت، كم اهميت‏تر از حفظ همان ارزشها در دوران ظهور نيست.
8. با مقايسه برخى روايات مربوط به نشانه‏ هاى ظهور با برخى ديگر مى‏ توان به نكاتى هشدار دهنده و عبرت آموز و بيدارى آفرين دست‏ يافت. چنانكه وقتى در روايتى مى‏خوانيم كه قبل از ظهور شرايطى پيش مى‏آيد كه از «قرآن‏» جز رسم و از «اسلام‏» جز اسم آن باقى نماند، شرح همين نشانه را در روايتى مى‏يابيم كه:
«قبل از ظهور، بردبارى، ضعف به شمار مى‏آيد و ستمگرى، افتخار. شهادت به دروغ پديدار مى‏ گردد و تهمتها مورد قبول قرار مى‏ گيرد. قرآنها آراسته مى‏شوند و مساجد زينت مى‏يابند. دروغگو مورد تصديق قرار مى‏گيرد و خيانتكار مورد امانت واقع مى‏شود.»
9. نشانه‏ هاى ظهور تعداد مشخصى ندارد و در اينكه چه تعداد از آنها تاكنون پديد آمده است، نظر مشخصى موجود نيست و درباره اينكه از ساير علامات باقى مانده چه نشانه‏ هايى بايد قطعا تحقق يابند، دليل محكمى در دست نيست.
10. نشانه‏ هاى ظهور تقسيم بنديهاى گوناگون دارد:
الف) نشانه ‏هاى عمومى:
كه ممكن است طى چندين سال تحقق يابند. مانند: كثرت گناهان.
نشانه ‏هاى سال ظهور: كه در آخرين سال غيبت و با فاصله كمى به زمان ظهور به وقوع مى‏پيوندد. مانند: خروج سفيانى.
نشانه‏ هاى روز ظهور: كه پيش از ظهور يا همزمان با آن در دنيا رخ مى‏ دهد. مانند: فريادى از آسمان.
ب) نشانه هايى در اجتماع:
مانند: زيادى فتنه ‏ها، ظاهرشدن قحطى.
نشانه ‏هايى در طبيعت: مانند: كم شدن چشمگير برداشت از زراعتها.
نشانه ‏هايى در آسمان: مانند: خسوف و كسوف مكرر و فراوان در يك سال، بويژه در ماه رمضان.
ج) نشانه ‏هاى يقينى:
مراد از اين نشانه‏ ها، علاماتى است كه در روايات متعدد مورد تاكيد قرار گرفته و يا در روايات صحيحه به عنوان نشانه‏ هاى حتمى ذكر گرديده است. مانند: قيام سفيانى (مردى با عنوان عثمان بن عنبسه) و صيحه آسمانى.
نشانه‏ هاى احتمالى: مراد از اين نشانه‏ هايى است كه تنها در اندكى از روايات آمده، يا تصريح به غير حتمى بودن آنها شده است. مانند: آتشى در آسمان، فرو رفتن بغداد و بصره در زمين.
د) نشانه ‏هاى متشابه:
نشانه‏ هايى كه مراد از آنها و كيفيت آنها روشن نيست، و تاويل هاى مختلف و اشكال گوناگون مى‏تواند داشته باشد. مانند: خروج دجال.
نشانه‏ هاى روشن: نشانه‏ هايى كه كيفيتى خاص دارند و تاويل بردار نيستند. مانند: فريادى از آسمان كه در آستانه قيام امام زمان، عليه ‏السلام، به نام حضرت مهدى، عليه‏ السلام، و اعلان ظهور او تصريح دارد.
ه) نشانه‏ هايى در تلقى از شريعت:
مانند اينكه كارهاى خير از منكرات شمرده مى‏شوند و كارهاى زشت و منكرات به عنوان كار خير و معروف مورد اقبال قرار مى‏گيرند و چنان مى‏شودكه‏ گويا بر اندام‏ اسلام ‏پوستينى واژگون (و بدنما) پوشانده باشند.
نشانه‏ هايى در برخى سرزمينها: مانند: اينكه «كوفه‏» از مؤمنين خالى مى‏ ماند و «قم‏» به عنوان معدن علم و فضيلت‏ به شمار مى‏ آيد.
نشانه‏ هايى در تكوين: مانند: طلوع خورشيد از مغرب.
و) نشانه‏ هاى تحقق‏ يافته در گذشته‏ هاى دور:
مانند: از بين رفتن حكومت‏ بنى ‏عباس.
نشانه‏ هاى تحقق‏ يافته در گذشته ‏اى نزديك: مانند: قيام مردى از قم.
نشانه‏ هاى تكرار شده در تاريخ: مانند: شيوع طاعون.
نشانه‏ هاى تحقق ‏نيافته: مانند: خروج يمانى (در دعوت به ولايت اهل‏بيت) و سفيانى (در مبارزه با تشيع) و سيد خراسانى (با پرچمهايى به طرفدارى از حق).
تذكر:
اينكه چرا برخى امور كه صدها سال پيش انجام شده و يا در تاريخ بارها تكرار شده، از نشانه‏ هاى ظهور به حساب آمده ‏اند، احتياج به تحقيقى گسترده ‏تر در سند روايات و مدلول عبارات آن دارد.
اينك بدون در نظر گرفتن تقسيمات مزبور، به ذكر پنج روايت در اين مورد اكتفا مى‏كنيم:
× در «كمال الدين‏» صدوق، از امام صادق، عليه ‏السلام، نقل‏ شده ‏است كه:
پنج چيز قبل از قيام قائم، عليه‏ السلام، به وقوع مى‏ پيوندد: قيام يمانى، خروج سفيانى، نداى آسمانى، فرو رفتن لشكرى در بيداء (سرزمينى بين مدينه و مكه) و كشته ‏شدن نفس زكيه (محمد بن‏ الحسن).
× در «همان مدرك پيشين‏» و از همين پيشواى معصوم، عليه‏ السلام، آمده است:
بين كشته شدن نفس زكيه و قيام قائم آل محمد، عليه ‏السلام، تنها پانزده شب فاصله هست.
× در «ينابيع المودة‏» ص‏427 از حضرت على، عليه ‏السلام، نقل شده است كه فرمود: اندكى پيش از قيام قائم ما، سفيانى قيام خواهد كرد و به اندازه دوره باردارى زنان «يعنى‏9 ماه‏» فرمانروايى خواهد كرد. سپاه او رو به مدينه پيش مى‏ روند وقتى كه به منطقه «بيداء» مى‏ رسند، زمين آنان را به كام خويش فرو مى ‏برد.
× در «غيبت نعمانى‏» آمده است كه امام صادق، عليه ‏السلام، فرمود:
از امور قطعى كه قبل از قيام قائم تحقق خواهد يافت، خروج سفيانى و فرو رفتن منطقه «بيداء» و كشته شدن نفس زكيه و نداى آسمانى است.
قابل ذكر است كه كليه روايات فوق و نيز نمونه نشانه‏ هاى ذكر شده در بندهاى پيشين همگى از كتاب «منتخب ‏الاثر» گزينش شده كه مجموعه‏اى نفيس از روايات مربوط به حضرت مهدى، عليه‏ السلام، گردآورى شده از دهها كتاب معتبر «شيعه و سنى‏» است. مدارك كليه موارد مذكور را مى‏توان در صفحات 424 تا 426 اين كتاب به دست آورده كه ما به خاطر رعايت اختصار، از ذكر متن عربى و آدرس هر كدام به‏ طور جداگانه صرف‏نظر كرديم.

نوشتن دیدگاه