مقاله ها

نویسنده در مطلب حاضر آثار زیانبار پرخوری را در کنار آثار سازنده کم‌خوری در حوزه سلامت تن و روان بیان کرده است.

تامین نیازهای طبیعی در حد تناسب
انسان باید به نیازهای غریزی و طبیعی خود در حد تناسب و اعتدال اهتمام ورزد. البته در این ماه افراط، زیاده روی و همواره بدتر از تفریط به معنای کوتاهی کردن است، مگر آنکه تفریط نیز به جایی برسد که به معنای سرکوب غریزه‌ای باشد در این صورت تفریط نیز همانند افراطی‌گرایی باطل و نادرست است.
انسان‌ها به طور طبیعی نیازهایی چون نیاز غذایی و جنسی و مانند آن دارند که لازمه زندگی انسان در دنیای مادی است. در حوزه نیازهای غذایی باید خورد و خوراک و نوشیدن به اندازه باشد تا بدن در سلامت کامل باشد؛ چرا که تن مرکب روان است و بیماری و سلامت آن می‌تواند روان را نیز رنجور و بیمار سازد و یا سلامت آن را تضمین کند.
در خصوص معیار خوردن، روایات بسیاری است. از جمله پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: انسان نیازمند خوردن است تا صلب و پشت خودش را نگه دارد و بر پا ایستد؛ اما هنگامی که می‌خورد باید یک سوم شکم برای خوراکی و یک سوم برای آب و یک سوم دیگر را برای هوا قرار دهد.»(کافی ج 6، ص 269، حدیث4)
به تعبیر امیرالمؤمنین امام علی(علیه السلام) که می‌فرماید: زندگی را برای خوردن مخواه، بلکه خوردن را برای زندگی بخواه، (شرح نهج‌البلاغه، ج 20، ص 333، ح 824) انسان نباید زندگی را براساس شکم و فرج تنظیم کند.
امیرالمؤمنین امام علی(علیه السلام) در حکمت‌های منسوب به ایشان - همچنین فرمود برای مدیریت غذا و اشتیاق به کم‌خوری این نکته را به یاد داشته باش: عاقل را بایسته است که به هنگام شیرینی غذا، تلخی دارو را نیز به یاد داشته باشد. (شرح نهج‌ الابلاغه، ج 20، ص 272، ح 149)
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) درباره سنت و سیره عملی خویش در خوردن می‌فرماید: انا ناکل ولانشبع؛ ما می‌خوریم اما سیر نمی‌شویم (بحارالانوار، ج 66، ص 424)

آثار زیانبار پرخوری و آثار مثبت کم‌ خوری
پرخوری آثار زیانباری به همراه دارد؛ زیرا روح و جسم را رنجور می‌کند و دین و ایمان را کاهش می‌دهد و بر معنویت و عبادت، تاثیر منفی می‌گذارد. چنان‌که کم‌خوری نیز آثار مثبت و سازنده دارد. در آیات و روایات آثاری برای کم‌خوری و نیز آفاتی برای پرخوری بیان شده که عبارتند از:

1. بیماری و سلامت :
پرخوری تن را رنجور و بیمار می‌کند و کم‌خوری تن را سالم و صحیح می‌دارد. امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: هر دردی از پرخوری پدید می‌آید مگر تب که ناگهان می‌رسد. (بحار الانوار، ج 66، ص 337، ح 33)
امیرالمؤمنین امام علی(علیه السلام) نیز می‌فرماید: «الشبع یکثر الادواء؛ اشباع کردن شکم و پرخوری، بیماری‌ها را بسیار می‌کند. (غرر الحکم و دررالکلم، ح 945)
امیرمؤمنان امام علی(علیه السلام) همچنین به کمیل می‌فرماید: ای کمیل معده خود را به خوراک، سنگین مکن و برای آب جایی و برای نفس و دم مجالی بگذار! و دست از خوراکی بکش در حالی که هنوز اشتها داری؛ پس اگر چنین کنی خوراکی برایت طیب و گوارا خواهد شد؛ زیرا صحت و سلامت تن به کم‌ خوردن و کم نوشیدن است. (بحارالانوار، ج 77؛ ص 415؛ بشارهًْ المصطفی 29؛ تحف‌العقول 171)
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: از شکم پروری پرهیز کنید؛ زیرا فساد تن و موجب بیماری و کسالت در عبادت است. (بحارالانوار، ج 66، ص 338) پس همانند شاعر باید گفت :
ز کم خوردن کسی را تب نگیرد    ز پر خوردن به روزی صد بمیرد

2. پرخوری عامل گرسنگی در قیامت :
کسی که در دنیا گرایش به پرخوری داشته باشد، در آخرت گرفتار گرسنگی می‌شود.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:‌ کسی که در دنیا گرفتار پرخوری است در آخرت زمان طولانی‌تری را گرسنه خواهد بود. (بحارالانوار،ج 70، ص 71)

3. کم‌ خوری عامل نور حکمت و معرفت :
یکی از آثار کم‌خوری و بلکه گرسنگی، تابیدن نور حکمت و معرفت در جان آدمی است. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: گرسنگی، نور حکمت می‌آورد و سیری  موجب دوری از خدا می‌شود، پرخوری مکنید؛ چون نور معرفت را در دل‌های شما خاموش می‌کند و کسی که شب را با کم‌خوری به نماز بایستد و بیتوته کند حورالعین در اطرافش بیتوته می‌کنند. (بحارالانوار، ج 70، ص 71)

4. دوری از خدا :
چنان‌که در روایت پیشین آمده پرخوری موجب می‌شود که انسان از خداوند دور شود و از قرب اشراقی بهره‌مند نشود. البته خداوند به انسان نزدیک‌تر از خود اوست چنان‌که خداوند می‌فرماید به انسان از رگ‌های گردنش به او نزدیک‌تر است (سوره ق، آیه 16) اما چون این نوع اضافه‌ها اضافه‌های معنوی است یک سو می‌تواند بسیار نزدیک و آن دیگری بسیار دور باشد.

5. دلمردگی :
پرخوری عامل دلمردگی است. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: دلهای خودتان را با زیاده‌روی در خوردن و نوشیدن نمی رانید؛ چرا که دلها با اینها می‌میرند چنانکه کشتزار با آب زیاد تباه می‌شود. (بحارالانوار، ج 70، ص 71)

6. طغیان :
از آثاری که پرخوری برای انسان دارد گرفتاری به طغیان است. بسیاری از کسانی که گرفتار طغیان علیه خدا و کارهای ناپسند و زشت می‌شوند کسانی هستند که بیش از اندازه به خوردن و مانند آن می‌پردازند. از آنجا که پرخوری موجب افزایش شهوت می‌شود به طور طبیعی زمینه برای طغیانگری و اسراف و خروج از شریعت و احکام آن را نیز موجب می‌شود. از این رو امام صادق(علیه السلام) هشدار داده و می‌فرماید: ان البطن اذا شبع طغی؛ هر گاه شکم پر و اشباع شد راه طغیان در پیش گیرد. (بحارالانوار، ج 66، ص 336)

7. غضب الهی :
از دیگر آثار پرخوری مغضوب شدن در پیشگاه خداوند است. در روایت است که امیرالمؤمنین امام علی(علیه السلام) فرمود: ان‌الله یبغض البطن الذی لا یشبع؛ خداوند خشم می‌گیرد بر شکمی که سیری ندارد و اشباع نمی‌ شود. (همان) امام صادق(علیه السلام) نیز می‌فرماید: بدن از خوردن طغیان می‌کند و نزدیک‌ترین حالت بنده به خدا زمانی است که شکمش خالی و گرسنه است و مبغوض‌ترین حالت بنده به خدا زمانی است که شکمش پر است. (همان). از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نیز روایت است که فرمود: جبرئیل(علیه السلام) از سوی پروردگار خبر آورد که خدا گفت: ای محمد! دشمن ندارم ظرفی را بدتر از شکم پر. (همان)

8. خدا فراموشی:
یکی از آثار پرخوری، فراموش کردن پروردگار است. در روایت محاسن آمده است: حضرت عیسی(علیه السلام) در میان بنی‌اسرائیل به خطابه ایستاد و فرمود: ای بنی‌اسرائیل مخورید مگر زمانی که گرسنه شوید و سیر نشوید و پرخوری نکنید؛ زیرا سیری و اشباع شدن شکم موجب کلفتی گردن و چاقی پشت و پهلوی شما شده و پروردگارتان را فراموش می‌کنید. (بحارالانوار، ج66، ص 337)

9. تباهی پاکدامنی:
این از آثار مخرب دیگری است که در روایات برای پرخوری بیان شده است. امام علی(علیه السلام) می‌فرماید: پرخوری بد همدمی برای پاکدامنی است.(غررالحکم ح43976).

10. تنبلی و کسالت در عبادت:
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: از خوردن زیاد یا سخن زیاد پرهیز کنید که قلب را به قساوت دچار و جوارح را از طاعت کند کرده و همت را از شنیدن موعظه سنگین می‌کند. (همان ج77، ص 182، ح10 و ج 103، ص 27، ح40)
لقمان حکیم نیز در ضمن وصایای خود به پسر خویش چنین وصیت می‌کند: «ای فرزند چون معده پر شود قوه فکر می‌خوابد و حکمت و دانایی گنگ می‌شود و اعضاء و جوارح از عبادت باز می‌ایستد». (فیض کاشانی، ملامحسن، المحجه البیضاء، ج5، ص151).

11. تباهی نفس:
امیرمومنان علی(علیه السلام) می‌فرماید: پرخوری و پرخوابی نفس را فاسد می‌کند و ضرر را موجب می‌شود. (غرر الحکم، ح 7034) پس نفس طوری می‌شود که تنها گرایش به جلب ضرر و زیان پیدا کرده و از جلب خیر و صلاح باز می‌ماند.

12. کودنی و از دست رفتن تیزهوشی:
 همچنین سرپوش گذاشتن بر روی تیزهوشی که نادانی را به همراه دارد از دیگر آثار زشت پرخوری است. امیرالمؤمنین امام علی(علیه السلام) می‌فرماید: پرخوری حجاب و پرده تیزهوشی است. (همان ح 695)

13. آشفتگی در خواب:
امیرالمؤمنین امام علی(علیه السلام) می‌فرماید: هر کسی همدم پرخوری شود خواب هایش آشفته می‌شود. (همان ح 2638)
به تجربه ثابت شده که وقتی شکم پر از غذا شد فکر کار نمی‌کند و چرت و خواب بر او مسلط می‌شود، دل و مغز میدان خیالات و اوهام می‌گردد و در نتیجه خواب‌های وحشتناک و آشفته می‌بیند.

14. ظلمت دل :
اگر شکم (حتی) از مباح پر شود دل از یافتن راه درست کور می‌گردد. (غرر الحکم و دررالکلم، ح 4128) اهمیت مسئله تا به آن اندازه است که در تورات آمده: «خدا عالم فربه را دشمن دارد» (المحجه البیضاء، ج5، ص 148).

15. هیجان شهوت :
پرخوری شهوت را افزایش داده و انسان را به سمت و سوی اسراف و گناه می‌کشاند که نمونه آن همجنس‌گرایی در حالت اسرافی و افراطی آن است. این مطلب در روایات بسیاری مورد تاکید قرار گرفته است. (مصباح الشریعه، ص 228)

16. قساوت قلب و سنگدلی :
پرخوری باعث دو چیز می‌شود: یکی قساوت قلب و دیگری هیجان شهوت. (مصباح الشریعه، ص77، باب 34؛) زیرا به دنبال آن شهوت جنسی به هیجان آمده باعث روی آوردن به آمیزش‌های بسیار می‌گردد و این دو شهوت (شهوت شکم و شهوت جنسی) میل و رغبت به جاه طلبی و مال‌ جویی را افزون می‌کند تا به خوراک و آمیزش بیشتر دست یابد و در پی آن انواع بیماری‌های روانی در اجتماع از حسد و چشم و همچشمی و ریا و تفاخر و عجب و کبر پدید می‌آید که اینها نیز به نوبه خود آبستن کینه و دشمنی در جامعه و گروه های مختلف اجتماعی است و این همه، آدمی را به انجام گناهان و ستم و تجاوز و منکرات و فحشاء می‌کشاند که ادامه آن جامعه را به سراشیبی سقوط سوق داده، اجتماعی را پایه‌ریزی می‌کند که قانون جنگل در آن حکم فرما است. (مجتبوی، سیدجلال‌الدین؛ علم اخلاق اسلامی، انتشارات حکمت، ج3، ص13؛ معراج‌السعاده، ص313).

17. اشتیاق فرشتگان:
پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: هر کس که خداوند را بسیار تسبیح گوید و به بزرگی یاد کند و در عوض به مقدار کم بخورد و بیاشامد و بخوابد، فرشتگان مشتاق او می‌شوند. (تنبیه الخواطر، ج2، ص116).

18. مادر درمان‌ها:
 پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: مادر همه درمان‌ها کم‌خوری است. (المواعظ العددیهًْ، ص 213) امیرالمؤمنین امام علی(علیه السلام) نیز فرموده است: کم‌خوری، مانع بسیاری از بیماری‌های جسم می‌شود. (غررالحکم، ح 6768، عیو‌ن‌الحکم و المواعظ، ص 370، ح 6248).

19. رشد تفکر و اندیشه:
امیرالمؤمنین امام علی(علیه السلام) می‌فرماید: هر کس در خوردن به کم بسنده کند، سلامتش بیشتر می‌شود و اندیشه‌اش به سامان می‌رسد. (غررالحکم، ح 8803، عیون‌الحکم و المواعظ، ص 437، ح 7559).

20. طول عمر:
حضرت لقمان (علیه السلام) می‌فرماید: اگر خوراک انسان اندک باشد، زیاد زنده می‌ماند. (المواعظ العددیهًْ، 71).
آنچه بیان شد بخشی از آثار کم‌خوری و پرخوری است و مسلما بررسی احادیث و روایات، ما را به آثار بیشتری در این خصوص رهنمون خواهد شد.

نویسنده : رضا پورمراد

نوشتن دیدگاه