تبری و بیزاری جستن از دشمنان اهل بیت(علیهم السّلام) از منظر معصومین(علیهم السّلام) دارای جایگاه بس والایی است که به اختصار به 6 مورد آن بسنده می‌کنیم.
تبری به معنای بیزاری جستن و انزجار و دشمنی با دشمنان خاندان پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌باشد که از قبول نداشتن و نپذیرفتن ولایت آنها شروع شده و در مراحل بعدی به اظهار و ابراز نفرت و خشم درونی و همچنین به اعلان انزجار می‌رسد، و از دیدگاه حضرات معصومین(علیهم السلام) چنان حائز اهمیت است که رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «....لايجوز احد علی الصراط الا ببراءة من اعداء علی عليه السّلام»
« هیچ کسی از پل صراط نخواهد گذشت مگر آنکه برائت و بیزاری از دشمنان علیّ (علیه السّلام) داشته باشد ». (الفضائل شاذان بن جبرئیل، ص 59)
برای اعلام و اظهار برائت روشهای متعدد و گوناگونی وجود دارد که از اولین مرحله زندگی - یعنی نامگذاری - شروع شده و تا لحظات پایانی - یعنی تلقین میت - به صورت مستمر ادامه دارد، چنانچه امام موسی کاظم(علیه السّلام) با اعجاز در گهواره به زبان فصیح به «یعقوب سراج» که اسم نوزاد خویش را حمیراء [ عایشه] نامگذاری کرده بود، فرمودند: «اذهب فغير اسم ابنتک التی سميتها امس، فانه اسم يبغضه الله»
«برو نامی که دیروز برای دخترت انتخاب کردی تغییر ده، خدا این اسم را مبغوض می‌دارد». (کافی، ج 1، ص 310)؛
همانگونه که در تلقین میت چنین می‌گوییم: «....يا فلان بن فلان اذا اتاک الملکان المقربان» وقتی دو فرشته مقرب آمدند، نام امامان معصوم علیهم السّلام را یکی پس از دیگری ذکر نموده و در ادامه بگو: «ائمتی و سادتی و قادتی بهم اتولی و من اعدائهم اتبرء فی الدنيا والاخرة» (مفاتیح الجنان احکام اموات)
2. تبرّی لازمه اجتناب ناپذیر تشیع
تبری در فرهنگ روایات معصومین (علیهم السّلام) جایگاه خاص و ویژه‌ای دارد به گونه‌ای که اگر شخص، بیزاری از دشمنان اهل بیت(علیهم السّلام) نجوید هرگز در زمره شیعیان و محبین محسوب نخواهد شد. امام صادق(علیه السّلام) در ضمن روایتی فرمودند:« هيهات کذب من ادعی محبتنا ولم يتبرأ من عدوّنا »
« هرگز! دروغ می‌گوید کسی که ادعای محبت ما را دارد در حالی که از دشمنان ما بیزاری نمی‌جوید ». (بحارالانوار، ج 27، ص 58)
همچنین حضرت(علیه السّلام) فرمودند: «محبت و ولایت اولیای الهی و بیزاری از دشمنان آنها واجب است؛ برائت از کسانی که بر آل محمد(علیهم السّلام) ستم کرده، حرمت آنها را هتک نموده، فدک و میراث حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام را به زور گرفتند و حقوق آن حضرت و امیرالمؤمنین حضرت علی (علیهم السّلام) را به یغما بردند. همان کسانی که خانه حضرت فاطمه علیها السّلام را آتش زدند اساس و بنیان ستم را استوار و سنت و سیره پیامبر(صلی الله علیه و آله) را دگرگون نمودند. برائت از ناکثین که بیعت خود را شکسته، جنگ جمل را به راه انداختند و قاسطین [معاویه و اصحابش در جنگ صفین] و مارقین [خوارج نهروان]، برائت از انصاب و ازلام، پیشوایان ضلالت و گمراهی و سرمداران ظلم و ستم از اولین و آخرین،.برائت از اشقی الاولین و الآخرین [ابن ملجم] و بیزاری از همه قاتلان اهل بیت(علیهم السّلام) واجب است...» (الخصال شیخ صدوق، ص 607).
و در این زمینه حضرت ثامن الحجج(علیه السّلام) فرمودند: «شيعتنا الذين يقيمون الصلاة و يؤتون الزکاة و يحجون البيت الحرام و يصومون شهر رمضان و يوالون اهل البيت و يتبروؤن من اعدائهم...» «شیعیان ما کسانی هستند که نماز به پا داشته و زکات می‌دهند، حج خانه خدا به جا آورده و ماه رمضان روزه می‌گیرند، اهل بیت را دوست داشته و از دشمنان آنها بیزاری می‌جویند». (بحار الانوار، ج 8، ص 59).
شیخ صدوق اعلی الله مقامه الشّریف در کتاب اعتقادات خویش در این باره می‌فرماید: «اعتقاد ما [شیعیان] درباره ظالمان این است که آنها ملعون هستند و برائت از آنها واجب است... اعتقاد ما [شیعیان] درباره «برائت» این است که برائت و بیزاری از بت‌های چهارگانه آن چهار مرد [...و... و... و معاویه[ و آن چهار زن ...و...و هنده و ام‌حکم]] و همه پیروان و تابعان آنها واجب است و آنها را شرورترین و بدترین خلق خدا می‌دانیم. اعتقاد به خدا و پیامبر(صلّی الله علیه و آله) و ائمّه اطهار(علیهم السّلام) بدون بیزاری از دشمنانشان ارزشی ندارد».
(الاعتقادات فی دین الامامیه، ص 102)
3. قبولی ولایت و اعمال در پرتو تبری
تبرّی از دشمنان اهل بیت(علیهم السّلام) شرط مردود یا مقبول شدن اعمال و عبادات می‌باشد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به مولا امیرالمومنین(علیه السلام) فرمودند:«....يا علی و الذی بعثنی بالنبوة و اصطفانی علی جميع البرية لو ان عبدا عبدالله الف عام ما قبل الله ذلک منه الا بولايتک و ولاية الائمة من ولدک و ان ولايتک لاتقبل الا بالبرائة من اعدائک و اعداء الائمه من ولدک بذلک اخبرنی جبرئيل(علیه السلام) {فَمَنْ شاءَ فَلْيُؤمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْيَكْفُرْ}» .
«یا علی! قسم به خدایی که مرا به پیامبری برگزید و بر همه مردمان مبعوث گردانید، اگر بنده‌ای هزار سال خدا را عبادت کند، خدا از او نمی‌پذیرد مگر با اعتقاد به ولایت تو و ولایت امامان از دودمان تو، و ولایت تو پذیرفته نیست مگر به برائت و بیزاری و تنفر از دشمنان تو و دشمنان دودمانت، این مطلبی است که جبرئیل از جانب خدای تعالی آورده: «هر کس خواست بپذیرد و هر که خواهد انکار نماید و کافر شود».(مائة منقبة، المنقبة التاسعة)
چنانچه امام سجّاد(علیه السّلام) فرمودند: «...ان محمداً لسيد الاولين و الآخرين و ان آل محمد خير آل النبيين و ان اصحاب محمد الموالين لاولياء محمد و علیّ عليهما السّلام و المتبرئين من اعدائهما افضل الصحابة المرسلين و ان امة محمد الموالين لاولياء محمد و علی، المتبرئين من اعدائهما افضل امم المرسلين و ان الله تعالی لايقبل من احد عملا الا بهذا الاعتقاد و لايغفرله ذنبا ولايقبل له حسنة ولايرفع له درجة الا به»
«حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) سرور و آقای اولین و آخرین است و خاندان او بهترین خاندان پیامبران، و اصحاب او که ولایت پیامبر و امیرالمؤمنین، را پذیرفته و از دشمنان آن دو بیزاری داشته باشند بهترین صحابه‌اند؛ و امت او که ولایت پیامبر و امیرالمؤمنین حضرت علی علیها السلام ، را پذیرفته و از دشمنان آن دو بیزاری جسته باشند از امت‌های بقیه پیامبران افضل و برترند. همانا خدا از هیچ کس عملی را نمی‌پذیرد، گناه کسی را نمی‌آمرزد، حسنه‌ای را قبول نمی‌کند، مقام و درجه کسی را بالا نمی‌برد مگر با این اعتقاد» . (تفسیر امام حسن عسکری (علیه السّلام) ، ص 627).
شخصی از امام سجاد(علیه السّلام) پرسید: سبب قبول شدن نماز چیست؟ حضرت فرمودند: «ولايتنا و البرائة من‌اعدئنا» «ولایت پذیری از ما و بیزاری از دشمنان ما». (مناقب ابن شهر آشوب، ج 3، ص 274).
امام حسن عسکری(علیه السّلام) نیز فرمودند: «... و ان الله يزکی اعمالک و يضاعفها بموالاتک لهم و براءتک من اعدائهم...» .
«خداوند به واسطه ولایت اهل بیت(علیهم السّلام) و بیزاری از دشمنان آنها اعمالت را پاکیزه می‌کند و [پاداشی] مضاعف بر آن عنایت می‌فرماید».(تفسیر امام حسن عسکری علیه السّلام ، ص 365)
4.بعثت انبیاء برای اعلان تبری:
امام باقر(علیه السِّلام) فرمودند: «ما بعث الله نبيا قط الابولايتنا و البراءة من عدونا و ذلک قول الله فی کتابه {وَ لَقَدْ بَعَثْنا في كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللهَ وَ اجْتَنِبُوا الطّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلالَةُ» .
« خدای تعالی هیچ پیامبری را مبعوث نکرده مگر به [ اعلان] ولایت ما و بیزاری و برائت از دشمنان ما، چنانکه خدای تعالی در قرآن می‌فرماید: «همانا ما در میان هر امتی پیغمبری فرستادیم [تا به خلق ابلاغ کند] که خدا را بپرستید و از طاغوت دوری کنید، پس بعضی مردم را خدا هدایت کرد و بعضی دیگر در ضلالت و گمراهی ثابت ماندند.» (تفسیر عیاشی، ج 2، ص 258)
5. اشتیاق نگهبانان و حوریان بهشتی به تبری‌جویان
امام حسن عسکری(علیه السّلام) فرمودند: «پس از ساخته شدن منبر برای پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)، ناله‌ای از تنه درخت خرما - که به آن تکیه می‌داد - به گوش رسید، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «والذی بعثنی بالحق نبيا ان حنين خزان الجنان و حورها و قصورها الی من يوالی محمد و عليا و آلهما الطيبين و يبرء من اعدائهما لاشد من حنين هذا الجذع الی رسول الله...» .
«قسم به خدایی که مرا به حق به پیامبری برانگیخت! اشتیاق خازنان [ فرشتگان موکل بر] بهشت و حوریان بهشتی و کاخهای بهشتی به کسی که به ولایت محمد و علی‘ و خاندان پاک آن دو اعتقاد دارد و بیزاری از دشمنان آنها می‌جوید،از اشتیاق و علاقه این درخت به من بیشتر است».(بحارالانوار، ج 8، ص 163)
6. عنایت اهل بیت (علیهم السّلام) نسبت به تبری‌جویان
اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السّلام) برای برائت جویان ارزش فوق‌العاده‌ای قائل بوده و به مدح و ستایش آنها پرداخته‌اند، که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
1. امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) در وصف «سلمان» و «ابوذر» و «مقداد» فرمودند: «رحم الله سلمان و اباذر و المقداد ما کان اعرفهم بهما واشد برائتهم منهما و لعنتهم لهما...»
«رحمت خدا بر سلمان و ابوذر و مقداد! چقدر شناخت آنها نسبت به آن دو [ عمر و ابوبکر] دقیق و تنفرشان از آن دو شدید بود! و چه بسیار بر آن دو لعن و نفرین می‌فرستادند.» (کتاب سلیم بن قیس، ص 440)
2. در ضمن روایتی دیگر آمده است که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم ) در وصف «مقداد» به حضرت علیّ (علیه السّلام) فرمودند: «يا علی! المقداد اخوک فی الدين و قد قدمک فکانه بعضک حباً لک و تعصباً علی اعدائک...» .
«یا علی! مقداد برادر دینی توست و تو را بر خویش ترجیح می‌دهد. گویا او بخشی از وجود توست، چون تو را دوست می‌دارد و در دشمنی با دشمنان تو تعصب دارد..» (بحارالانوار، ج 30، ص 224)
3. محمد بن ابی بکر» نیز یکی از کسانی است که امام صادق (علیه السّلام) در وصف او فرمودند: «رحمه الله و صلی الله عليه» .
«رحمت خدا و صلوات خدا بر او باد» (الاختصاص شیخ مفید، ص 69) .چرا که او با امیرالمومنین بیعت کرد بر برائت بیزاری از پدرش ابوبکر «عن ابی جعفر» (علیه السّلام) قال: «ان محمدبن ابی بکر بايع علياً علی البراءة من ابيه»: (اختیار معرفة الرجال شیخ طوسی، ج 1، ص 282، ح 114). و همچنین با حضرت بیعت کرد بر برائت و بیزاری از عمر «عن ابی جعفر» (علیه السلام) قال : «بايع محمد بن ابی بکر علی البراءة من الثانی» (همان، حدیث 115)
ماهنامه امام شناسی شماره 29