خورشید وجود حضرت مهدی (علیه السلام) در پگاه نیمه شعبان سال ۲۵۵ ه از منزل امام حسن عسکری (علیه السلام) درخشیدن نمود، و به انتظار چشم براهان خود، پس از گذشت قرنها، پایان داد. نام او نام پیامبر، و کنیه او نیز کنیه حضرت رسول ابو القاسم و شبیه ترین فرد به او بود.
مادر حضرت مهدی (علیه السلام) شاهدختی رومی به نام نرجس بود، (۷۱) که سعادت مادری چنین امامی نصیبش شد. ولی از آنجا که آوازه عدلگستری مهدی (علیه السلام) و نابود شدن کاخهای ظلم بدست با کفایتش همه جا پیچیده بود، حکومت عباسی در جستجوی حضرتش بود، تا با کشتن او، این رسالت را ناتمام گذارد. از این روی امام یازدهم فرزندش مهدی (علیه السلام) را پنهان می داشت تا از چشم ناپاکان بدور باشد و از خطرات محفوظ.
بسال ۲۶۰ هجری که امام حسن عسکری (علیه السلام) بشهادت رسید امام مهدی (علیه السلام) بر جنازه پدر نماز گزارد و پس از آن ناپدید گردید. این غیبت تا ۶۹ سال بعد ادامه یافت که آن را به غیبت صغری تعبیر می نمایند. در این مدت، امام تنها با چهار مرد متقی و مجاهد بزرگوار که نایبان خاص او بودند در تماس بود. (۷۲)
پس از فوت چهارمین نایب خاص، باب نیابت خاصه بسته شد و غیبت طولانی حضرت بقیه الله آغاز گردید. از آن به بعد امور مردم به عهده نایبان عام سپرده شد و آنان بار سنگین اداره امور شیعیان و حفظ و حراست فرهنگ اصیل و غنی شیعی را بر دوش گرفتند. از آنجا که قبلا هم گفتیم شناخت امام از ضروری ترین مسائل عقیدتی ما می باشد، بد نیست با بعضی از ویژگیهای حضرت بقیه الله، عجل الله تعالی فرجه الشریف، آشنا شویم.
در مورد خصوصیات حضرت مهدی (علیه السلام) روایات زیادی در گفتار معصومین آمده و حتی از گفتن خصوصیات ظاهری او نیز فروگذار نشده است. (۷۳) و اینک با نمونه ای از این روایات آشنا می شویم: پیامبر اسلام فرموده اند: «المهدی من عترتی من ولد فاطمه:» (۷۴) مهدی از دودمان من، از فرزندان فاطمه است. و در جای دیگر می فرماید: پیشوایان بعد از من دوازده نفرند، نه نفر آنان از نسل حسین (علیه السلام) می باشند و مهدی از آنهاست. (۷۵)
در مورد غیبتهای کوتاه و طولانی امام می خوانید که: «للقائم غیبتان، احداهما طویله و الاخری قصیره:» (۷۶) برای قائم دو غیبت است، یکی بلند مدت و دیگری کوتاه مدت است. در مورد قیام قائم (علیه السلام) آمده که: «لو لم یبق من الدنیا الا یوم واحد، لطول الله ذلک الیوم، حتی یبعث فیه رجلا من ولدی یواطیء اسمه اسمی یملاها عدلا و قسطا کما ملئت ظلما و جورا:» (۷۷) اگر از عمر جهان، بیش از یک روز باقی نمانده باشد، خداوند آنرا چنان طولانی می گرداند، تا مردی از خاندانم برانگیخته گردد که نامش همنام من (محمد) است، او گیتی را سرشار از عدل و داد کند، پس از آن که از ظلم و ستم پر شده باشد. نظیر همین حدیث - با کمی اختلاف - در مواضع دیگر، بسیار آمده است. (۷۸) در جای دیگر از علی (علیه السلام) می خوانیم که وضع زمان ظهور را چنین مجسم می نماید: (۷۹) و حاکمی که از نوع پاشاهان نیست، آنان را - ظالمان را - برای اعمال خلافشان بازخواست می کند، زمین پاره های جگرش (معادن) را برای او بیرون می ریزد و کلید (اسرار) خود را بدو تسلیم می کند، پس بشما روشن زمامداری - بعدل - را نشان می دهد. و آنچه را که از کتاب و سنت متروک و فراموش شده زنده می نماید. (۸۰)
آری قائم تجلی پیامبر اسلام است در تمام ابعاد خلقت و اخلاق، (۸۱) و تازه کننده اسلام پیامبر (۸۲) در تمام گیتی از شرق و غرب. (۸۳) بگاه ظهور، بیعت هیچ کس در گردنش نیست. (۸۴) در سایه حکومت عادله او، اموال بتساوی میان مردم تقسیم می شود (۸۵) و زمین همه معادنش را در اختیار او می نهد. (۸۶)
قیام مهدی قیامی است بتمام معنی الهی و در همه ابعاد انسانی اعتقادی و فرهنگی و اجتماعی آن. تفاوت انقلاب او با دیگر انقلابات جوامع، در این است که آنچه را آنان در جهت گیری بعنوان هدف مطرح می کنند، در اینجا وسیله ای بیش نیست و هدف برتر از آنست. اگر هدف آن قیامها اقتصاد برتر یا دموکراسی بیشتر است، در اینجا تمام این خواسته ها وسیله ای بیش نیست. در قیام مهدی (علیه السلام) هدف نجات انسان است از خود و مانند خود و پرواز او بسوی الله. آری در قیام قائم موعود اسلام، هدف یکی است: خدا و حرکت یک جهت دارد: بسوی خدا و رهبری نیز یکی: رهبری اسلام که همان تسلیم محض است در مقابل تنها یک خدا، و آزادی محض است از قید و بند غیر خدا.

پاورقی :
(۷۱) شیخ مفید (متوفی ۴۱۳ ه)، الارشاد، ترجمه سید هاشم رسولی، ج ۲، تهران، علیمه اسلامیه، باب. ۳۵ و نیز ابن صباغ مالکی (متوفی ۸۵۵ ه)، الفصول المهمه، تهران، افست انتشارات اعلمی، ص ۲۹۲.
(۷۲) اسامی این چهار بزرگوار: عثمان بن سعید عمروی، ابوجعفر محمد بن عثمان، ابو القاسم حسین بن روح نوبختی، ابوالحسن علی بن محمد سیمری. اینان پاکترین، پرهیزگارترین و عالم ترین مردم زمان خود بوده اند که به افتخار نیابت خاص امام (علیه السلام) برگزیده شده اند برای اطلاع از احوالات این بزرگان می توان به دو مرجع زیر رجوع کرد:
۱ - الغیبه، نوشته شیخ طوسی، نجف، ص ۲۱۵ تا ۲۴۵.
۲- تاریخ الغیبه الصغری، سید محمد صدر، نجف، نیمه دوم کتاب.
(۷۳) لطف الله صافی، منتخب الاثر، تهران، مکتبه الصدر، ص ۱۸۵ تا ۱۹۰.
(۷۴) ابی داود سجستانی، سنن ابی داود، مصر، انتشارات مصطفی البابی الحلبی، جلد ۲، ص. ۴۲۱ ابن ماجه قزوینی، سنن ابن ماجه، جلد ۲، باب خروج المهدی. علامه مجلسی، بحار الانوار، جلد۵۱ ص ۷۵.
(۷۵) لطف الله صافی، منتخب الاثر، ص ۶۶: از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم): الائمه بعدی اثنا عشر، تسعه من صلب الحسین و المهدی منهم.
(۷۶) محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص ۱۷۰، روایت امام صادق - علیه السلام -.
(۷۷) شیخ مفید، الارشاد، ترجمه سید هاشم رسولی، جلد دوم، باب ۳۵، صفحه ۳۲۴، روایت از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) است.
(۷۸) احمد بن حنبل (متوفی ۲۴۱ ه) مسند حنبل، جلد ۱، بیروت، دار صادر، ص. ۹۹ ابن داود سجستانی، سنن ابی داود، جلد دوم، ... ص. ۴۲۱ همچنین به جلد سیزدهم ملحقات احقاق الحق از آیه الله العظمی مرعشی نجفی، صفحات ۱۷۱ تا ۱۹۱ مراجعه کنید.
(۷۹) ترجمه نهج البلاغه، از فیض الاسلام، ص ۴۲۴ خطبه ۱۳۸.
(۸۰) ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، جلد ۹، ص ۴۰ - در اینجا این عبارت علی (علیه السلام) را در مورد مهدی (علیه السلام) دانسته.
(۸۱) شیخ صدوق، کمال الدین، ص ۲۸۶ - قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): المهدی من ولدی اسمه اسمی و کنیته کنیتی اشبه الناس بی خلقا و خلقا.
(۸۲) علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۵۲.
(۸۳) شیخ صدوق، کمال الدین، ص ۲۸۲.
(۸۴) محمد بن یعقوب کلینی (متوفی ۳۲۹ ه)، الاصول من الکافی جلد ۱، (تهران، دار الکتب الاسلامیه) کتاب الحجه، باب فی الغیبه. و نیز: شیخ حر عاملی، اثبات الهداه، جلد ۶ ص ۴۳۶. محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص ۱۹۱، حدیثهای ۴۵ و۴۶.
(۸۵) علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۱، ص. ۸۴ احمد بن حنبل، مسند حنبل، ج ۳، ص ۳۸.
(۸۶) شیخ مفید، الارشاد، ترجمه رسولی، باب ۳۵.