اسلام دین مساوات، دین برابری، دین حقوق بشر، و منشور آزادی و کرامت و فضیلت و شرف و احترام انسان است.
اسلام آزادی و مساوات واقعی را اعلام کرد. قدر و ارزش انسان ازنظر اسلام عزیز است، او موجودی است که مورد تکریم خدا قرار گرفته (1) و در نیکوترین تقویم و کامل ترین آفرینش،آفریده شده است (2).
انسان بزرگ ترین حجّت های خدا و خلاصه تمام عوالم و دارای عالی ترین لیاقت و استعداد است.
از نظر اسلام، انسان ها در هرکجا که زندگی کنند و در هر قاره ای که باشند و به هر زبانی که سخن بگویند، هر نژاد و جنس و رنگی که داشته باشند، عضو یک خانواده و از یک اصل و یک پدر و مادر می باشند و در کرامت انسانی برابرند.
تکلیف الهی و مسئولیت، متوجّه انسان است و در خطاب هایی مثل «یا أیها الناس» و «یا بنی آدم» که در قرآن مجید آمده است، انسان ها به طور مساوی مخاطب گردیده اند.
قرآن مجید افتخار و امتیاز نژادی، فامیلی، قبیله ای و این گونه مشخّصات ظاهری مثل رنگ و زبان را صریحاً رد فرموده، از جمله در این آیه می فرماید:
﴿یا أَیهَا النّاسُ إِنّا خَلَقْناکمْ مِن ذَکرٍ وَ أُنثی وَ جَعَلْناکمْ شُعُوباً وَ قَبآئِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکرَمَکمْ عِندَ الله أَتْقیکمْ﴾ (3)؛
«ای مردم، ما شما را از نر وماده (مرد وزنی) آفریدیم و شما را گروه ها و قبیله ها قرار دادیم برای اینکه یکدیگر را بشناسید. به درستی که گرامی ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست».
و از حضرت رسول خدا(ص) روایت است که در حجّة الوداع فرمود:
«أَیهَا النّاسُ أَلا إِنَّ رَبَّکمْ واحِدٌ وَأَنَّ أَباکمْ واحِدٌ. أَلا لا فَضْلَ لِعَرَبِی عَلی عَجَمِی وَ لا لِعَجَمِی عَلی عَرَبِی، وَ لا لِاَحْمَرَ عَلی أَسْوَدَ، وَ لا لِأسْوَدَ عَلی أَحْمَرَ إِلاّ بِالتَّقْوی» (4)؛
«ای مردم! آگاه باشید همانا پروردگار شما یکیست و پدر شما یکیست و آگاه باشید از برای عرب بر غیرعرب و غیرعرب بر عرب و سرخ پوست بر سیاه پوست و سیاه پوست بر سرخ پوست برتری جز با تقوا نیست».
در احکام اسلام، از عبادات و معاملات و دیات و قصاص و حدود و قضا و غیره، این مساوات اجتماعی ملاحظه شده است و فرقی بین سفید و سیاه، فقیر و غنی، شاه و رعیت و جاهل و عالم نیست.
اگر کسی علیه رئیس مملکت و خلیفه وقت شکایتی داشته باشد، شکایت او در دادگاه شرعی عادی که به محاکمات همه رسیدگی می نمایند طرح می شود و آن رئیس مانند یک فرد عادی به محاکمه احضار می گردد و در مجلس محاکمه در کنار خصم خود می نشیند و اگر مدعی هم رئیس مملکت یا بزرگ ترین مقامات ارتشی یا هر شخصیت دیگر باشد، باید به وسیله طرح دعوی در محکمه ادّعا کند و نمی تواند با زور شخصی، حقّ خود را از کسی بگیرد؛ یا اگر بین ورثه یک نفر، پادشاهی باشد، مثل سایر ورثه ارث می برد؛ یا اگر پادشاهی، قاتل باشد و مقتول فردی از افراد مسلمانان باشد، ورثه مقتول می توانند او را قصاص نمایند.
یکی از جریان های سوئی که عوامل سیاسی موجب آن شد، این بود که خالد بن ولید را بااینکه مرتکب قتل مالک بن نویره گردید و با زوجه او به زور در عدّه هم بستر گشت، از قصاص وحدّ شرعی معاف نمودند و به حقّ ورثه او ترتیب اثر ندادند.
و همچنین از مطاعن مهم یکی این بود که عثمان نیز «عبیدالله بن عمر» (قاتل هرمزان) را به ملاحظه اینکه پسر «عمر بن خطاب» است، از قصاص معاف کرد (5) و نه ابوبکر و نه عثمان، به اعتراض صحابه در این قانون شکنی اعتنا ننمودند.
این اعمال واین گونه سوء استفاده ها از مقام، مخالف روح مساوات اسلام است.
امیر المؤمنین (علیه السلام) در وصیت خود، هنگامی که از «ابن ملجم» ضربت خورده بود، به بنی عبدالمطلب سفارش فرمود:
«یا بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ! لا أُلْفِینَّکمْ تَخُوضُونَ دِمآءَ الْمُسْلِمِینَ خَوْضاً تَقُولُونَ قُتِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ. أَلا لا تَقْتُلُنَّ بِی إِلاّ قاتِلِی» (6)؛
«ای فرزندان عبدالمطلب، نیابم شما را (که به اسم خون خواهی من) در خون مسلمانان غوطه ور شوید به این عنوان که بگویید امیر المؤمنین کشته شده است (و او یک فرد عادی نیست). آگاه باشید برای قتل من، جز قاتل من دیگران را نکشید».
می گویند: یک روز عمر از صحابه پرسید: چه می گویید اگر امیر المؤمنین (مقصودش خودش بود) مردی را ببیند که زنا می کند؟
علی (علیه السلام) فرمود: باید چهار نفر شاهد بیاورد و الاّ مانند سایر مسلمانان حدّ قذف بر او جاری می شود (7).
اسلام، حقّ غایب و سفیه و مجنون و بلکه جنین را برابر یک فرد کامل، حفظ فرموده است.
در نماز جماعت که در شبانه روز، پنج مرتبه تشکیل می شود، این مساوات درضمن پرستش خدا جلوه می کند. صف اوّل به افراد یا طبقاتی اختصاص ندارد، هرکس زودتر حضور یابد، در صف مقدم قرار می گیرد. گاهی سرباز یا سیاه پوست، در صف اوّل و فرمانده لشکر و یا سفیدپوست در صف آخر، پشت سرهم می ایستد.
در مسجد نیز نابرابری نیست و مکان و اطاق درجه یک و دو وجود ندارد، و هرکس در هرمکانی از مسجد نشست، احدی نمی تواند او را از آن مکان بردارد.
در حج که یکی از بزرگ ترین فرایض و شعائر اسلام است، جلوه این مساوات، بسیار چشمگیر و حساس است. آنجا دیگر تمام امتیازات از بین می رود و مکتب بی امتیازی و برابری و مساوات باز می شود.
در طواف وسعی و وقوف عرفات و مشعر و اعمال مِنی، هیچ اثر و خبری از امتیازات و تشریفات پوچ و مقامات و مشاغل نیست. هر فرد است و خودش و گوشت و پوست و استخوانش و ارزش واقعی انسانی اش که خدا از آن آگاه است، هیچ رابطه ای غیر از رابطه اخوت اسلامی و پرستش خدا نیست، همه به هم کمک می دهند و به هم تواضع می نمایند و در سلام به یکدیگر پیشی می گیرند.
این اجتماعی است که محبوب خداست و الگوی یک اجتماع فاضل و انسانی است. کسانی که در این اجتماع شرکت می کنند، باید پس از بازگشت، آن برنامه را در اجتماع شهر و کشور و منطقه خود ادامه دهند و اجتماع خود را بر این اساس و مشابه آن اجتماع روحانی بسازند.
در آغاز اسلام که هنوز مردم به مساوات اسلام آشنایی نداشته و شکستن طلسم آن عادات ناروا و نشستن با فقرا و زیردستان برایشان کاری دشوار بود، گروهی مانند «عیینة بن حصین» و «اقرع بن حابس» از کسانی که در ردیف سران آنان شمرده می شدند، به پیغمبر(ص) پیشنهاد کردند که با آن حضرت، در صدر مجلس بنشینند (آن کاری که پیغمبر(ص) تا زنده بود از آن دوری می نمود) و سلمان، ابوذر، صهیب، عمار، خبّاب و هم قطارانش از فقرای مؤمنین که لباس های پشمی پوشیده بودند را از خود دور کن تا ما با تو بنشینیم و از تو فرا بگیریم. مانعی بین ما غیر از این افراد نیست!
وقتی این پیشنهاد را که مخالف روح دعوت اسلام بود، عرضه داشتند، خدای متعال این آیه را نازل فرمود:
﴿وَ اصْبِرْ نَفْسَک مَعَ الَّذِینَ یدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَداوَةِ وَ الْعَشِی یرِیدُونَ وَجْهَهُ وَ لا تَعْدُ عَیناک عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیوةِ الدُّنْیا وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَن ذِکرِنا وَ اتَّبَعَ هَویهُ وَ کانَ أَمْرُهُ فُرُطاً﴾ (8)؛
«و شکیبا بدار خود را با آنان که پروردگارشان را در بامداد و شبانگاه می خوانند و رضای او را می خواهند، و چشمانت را از آنها برمدار درحالی که زینت زندگی دنیا را بخواهی و از کسی پیروی مکن که دلش را از یاد خودمان غافل کردیم و پیروی هوای خود را کرد و کارش تباه گردید».
وقتی این آیه نازل شد، پیغمبر اکرم(ص) برخاست و به طلب یاران پشمینه پوش خود آمد، آنان را در آخر مسجد یافت که به یاد خدا مشغول بودند، پیغمبر(ص) فرمود:
«اَلْحَمْدُ للهِ الَّذِی لَمْ یمِتْنِی حَتّی أَمَرَنِی أَنْ أَصْبِرَ نَفْسِی مَعَ رِجالٍ مِنْ أُمَّتِی مَعَکمُ الْمَحْیا وَ مَعَکمُ الْمَماتُ» (9)؛
«حمد خدای راست که مرا از این دنیا نبرد تا امر فرمود که با مردانی از امّتم بسازم و شکیبا باشم؛ با شما زندگی و با شما مرگ است».
محدث قمی در سفینةالبحار ذیل لغت «فقر» روایت کرده است: مردی توانگر که جامه ای پاکیزه در بر داشت، به محضر رسول خدا(ص) شرفیاب شد و نزد آن حضرت نشست، مرد فقیری که جامه ای چرکین داشت، آمد و در کنار توانگر نشست. توانگر لباس خود را برگرفت. پیامبر عزیز اسلام(ص) به او فرمود: بیم کردی از فقر او چیزی به تو برسد؟
عرض کرد: نه.
فرمود: پس ترسیدی که لباس تو را چرکین سازد؟
عرض کرد: نه.
فرمود: پس چه چیز تو را بر آن داشت که این گونه رفتار کردی؟
عرض کرد: ای پیغمبر خدا! مرا قرینی (شیطانی) است که هر کار زشتی را برای من زینت می دهد و هر کار نیک را ناستوده و قبیح جلوه می دهد، من نصف مال خود را برای این شخص قرار دادم.
رسول خدا به فقیر فرمود: آیا می پذیری؟
عرض کرد: نه.
توانگر پرسید: چرا؟
فقیر گفت: می ترسم بر من نیز داخل شود آنچه بر تو داخل گردیده است (10).
یکی از نشانه های این گونه مساوات و تساوی همگان در برابر قانون، قانون امر به معروف و نهی از منکر است. به موجب این قانون، هر فردی نه فقط حقّ دارد دیگری را - هرکس و صاحب هر مقام و رتبه ای که باشد - با شرایط مقرر، امر به معروف و نهی از منکر نماید؛ بلکه این کار بر او واجب است.
قرآن مجید می فرماید:
﴿وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیآءُ بَعْض یأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکرِ﴾ (11)؛
«مردان و زنان با ایمان یار و یاور یکدیگرند، امر به معروف می نمایند و نهی از منکر می کنند».
و به قدری این حقّ نظارت همگان بر اجرای قوانین و امر به معروف و نهی از منکر، اهمّیت و فضیلت دارد که امیر المؤمنین (علیه السلام) می فرماید:
«وَ ما أَعْمالُ الْبِرِّ کلُّهَا وَ الْجِهادُ فِی سَبِیلِ اللهِ عِنْدَ الأمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْی عَنْ الْمُنْکرِ إِلاّ کنَفْثَةٍ فِی بَحْرٍ لُجِّی» (12)؛
«تمام کارهای نیک و جهاد در راه خدا، در برابر امر به معروف و نهی از منکر جز مانند آب دور ریخته شده دهن در برابر دریایی ژرف و عمیق نیست».
مختصر سخن این است: اسلام یگانه دینی است که مساوات صحیح را در جهان برقرار کرد و افرادی مؤمن به این مساوات را در تمام اعصار و ادوار در مکتب تربیتی خود پرورش داد و شخص رسول خدا(ص) اولین کسی بود که بیش از همگان، اصول مساوات را در غزوات و مناسبات دیگر رعایت می فرمود.
یکی ازعلل مهم پیشرفت و پیروزی مسلمانان در صدر اسلام که ملل بزرگی مثل ایران و روم را فتح کردند، همین مساوات اسلامی بود که کشورها و ملّت های آن زمان، هرگز تصور آن را هم نمی کردند.
این مساوات، ملّت هایی را که گرفتار آن نابرابری ها بودند و از کرامت انسانی در آنها خبری نبود، چنان شیفته اسلام کرده بود که به هر کجا سپاه اسلام روی می آورد، پیش از فتح نظامی، دل های مردم فتح شده بود و مردم، نوید انقلاب آزادی بخش اسلام را انتظار می کشیدند و در جنگ با سپاه مسلمانان مقاومت نمی کردند.
ایرانی، این جنگ را با قیصر و سپاه بیگانه نمی دید، جنگ با آزادی خودش و با اعلان ارزش انسانی خود می دید.
اگر اسلام فاتح نمی شد، همان رسوم و همان نابرابری ها و همان بی احترامی ها به حقوق انسانی ادامه می یافت. تمام آن تبعیضات و آن کاخ تیسفون و آن تجمّلات که چشم بشر را خیره می کرد، روزافزون می شد. هر ملّت هوشیاری آنگاه که صدای الغای این برنامه ها را به گوش دل بشنود، از اعلام مساوات در بین ملّت استقبال خواهد کرد. اگر او را به زور، به میدان جنگ ببرند، نمی تواند آن گونه بجنگد که طرف مقابل را شکست بدهد؛ چون شکست طرف مقابل، شکست واقعی خود اوست.
البته علل دیگری نیز در بین بود؛ ولی به نظر ما، علّت عمده پیروزی مسلمانان در صدر اسلام، قوّت تعالیم توحیدی اسلام و تأثیر تربیت رسول خدا(ص) و نفوذ قرآن در قلوب و توجّه گروه های بسیاری از کشورهای فتح شده به اصول عالی و هدف های مقدّس اسلام بود که در اینجا نمی خواهم این موضوع را به تفصیل مطرح کنم.
اجمالاً مسئله مساوات اسلام، فوق العاده جالب و جاذب بوده و بر تجلّی جمال اسلام نیز افزوده است. ریشه این مساوات از توحید اسلام آب می خورد و این مساوات یکی از میوه های لذیذ و شیرین درخت توحید است.

نظام امامت که یگانه نظام الهی است، این مساوات را اجرا می نماید و از تقدّم و تأخّرهای بیجا و تبعیضات ظالمانه جلوگیری می کند و همه را به یک چشم می نگرد.

چنان که برنامه آن در عصر رسول خدا(ص) و امیر المؤمنین (علیه السلام) به دنیا عرضه شد و حدود و کیفرها به طور مساوی اجرا می گردید و در قضایای متعدد، مثل قضیه «فاطمه مخزومیه» (13) همه دانستند که تبعیض در اجرای حدود امکان پذیر نیست، و حدود شرعی و قوانین علیه هرکس و هرمقام که باشد، بدون هیچ گونه استثنایی اجرا می شود.

چنان که در عصر امیر المؤمنین (علیه السلام)، در موارد متعدد مانند شرب خمر «نجاشی شاعر» در ماه مبارک رمضان (14) نیز این برنامه معلوم گردید که حدود و تعزیرات اجرا می شود، اگرچه در حقّ یک نفر شاعر مذهبی باشد که شعر و زبانش برای تحریک و تهییج مردم به جهاد و مبارزه با دشمن، کار هزارها سرباز را بنماید، نه شفاعتی پذیرفته می شود و نه جاه و اعتبار ظاهری افراد اثری دارد.
نظام امامت و مساوات اسلامی در زمان ظهور حضرت ولی امر، صاحب الزمان (علیه السلام) توسط آن حضرت در روی کره زمین و بین تمام ملل و اقوام و نژادها و مرد و زن و کوچک و بزرگ استقرار می یابد و ظهور آن حضرت، که ظهور مطلق و تمام عیار اسلام است، ظهور مساوات جهانی اسلام نیز خواهد بود.
عقیده به حکومت مهدی (علیه السلام)؛ یعنی عقیده به مساوات و برابری انسانی و اسلامی که معتقد به مساوات باید آن را در ایام غیبت ایشان، در هر سطحی که ممکن است اجرا کند؛ در خانواده، کوی و محله، شهر و مملکت، مطب دکتر، دکان نانوایی و گوشت فروشی، مسجد و اداره، خرید و فروش (15)، محل کار و پیشه، همه جا وهمه جا حتی در سلام و تواضع، مساوات اسلامی و ترک تبعیض را باید اجرا نماید.

معتقد به ظهور مساوات اسلام و ظهور مجری واقعی آن - حضرت مهدی (علیه السلام) - از نابرابری ها رنج می برد و از تبعیضات متنفّر است و با واگذاردن کارها به نااهلان که یک تبعیض بسیار خطرناک است، تا می تواند مبارزه می نماید (16).
پس طبع این عقیده اقتضا دارد که معتقدین به ظهور امام (علیه السلام) مراعات مساوات اسلامی را در بین خود و دیگران بنمایند و معتقد به این ظهور، مساوات خواه باشد.
اگر ما ببینیم بین مللی که به اسلام معتقد نیستند و دینی هم که دارند آنها را به مساوات نمی خواند، در بعضی زمینه ها و برخی موارد، رعایت مساوات می شود - هرچند در موارد مهم، مساوات وحقوق، فقط از جانب آنها مورد حمله وتجاوز است - وما فاقد آن هستیم، باید علّت آن را جستجو کنیم و ببینیم چرا عمل ما عقیده ما را تأیید نمی کند و چرا به لوازم نظام امامت که هم اکنون برقرار است، ملتزم نمی باشیم؟
شیعه که معتقد به این نظام و آن ظهور کلی است، باید اجتماعش نمونه و معرّف مساوات اسلامی باشد و نظامی را که رهبری آن با حضرت بقیة الله (علیه السلام) است، را به مساواتش، به عدالتش و به فضیلتش به دنیا نشان دهد؛ زیرا دین یک وظیفه، یک تعهد و یک مسئولیت بزرگ است و اعتقاد به ظهور مساوات اسلامی و ظهور صاحب الزمان (علیه السلام) بدون انجام عملی آن و بدون مساوات خواهی عملی، وفای به این تعهد و عمل به این وظیفه و توجّه به این مسئولیت نمی باشد.

پاورقی :
(1) اسراء، ۷۰.
(2) غافر، ۶۴؛ تین، ۴.
(3) حجرات، ۱۳.
(4) قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۶، ص۳۴۲؛ سیوطی، الدرالمنثور، ج۶، ص۹۸؛ صالحی شامی، سبل الهدی و الرشاد، ج۸، ص۴۸۲؛ متقی هندی، کنزالعمال، ج۳، ص۹۳.
(5) بیهقی، السنن الکبری، ج۸، ص۶۱ - ۶۲؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۳، ص۵۶۸.
(6) نهج البلاغه، نامه ۴۷ (ج۳، ص۷۷)؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۹۵؛ طبری، ذخائرالعقبی، ص۱۱۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۲، ص۲۳۹.
(7) غزالی، حقوق الانسان، ص۲۷؛ شاید عمر می خواست با این پرسش، از اصحاب اختیار بگیرد و به اسم اجماع، یک قدرت فوق العاده ای که همه از او بیمناک شوند به دست آورد؛ امّا علی(علیه السلام) در این موقع حساس، مانع از ظهور این بدعت شد و اعلام کرد حکام و امرا این اختیار را ندارند، و عمر هم نتوانست چیزی بگوید.
(8) کهف، ۲۸.
(9) طبرسی، مجمع البیان، ج۶، ص۷۱۷ - ۷۱۸؛ حویزی، نورالثقلین، ج۳، ص۲۵۸؛ آلوسی، روح المعانی، ج۸، ص۲۵۰.
(10) محدث قمی، سفینة البحار، ج۷، ص۱۲۹؛ نیز ر.ک: کلینی، الکافی، ج۲، ص۲۶۲ - ۲۶۳؛بحرانی، حلیة الابرار، ج۱، ص۳۸۱؛ حویزی، نورالثقلین، ج۴، ص۶۰۱.
(11) توبه، ۷۱.
(12) نهج البلاغه، حکمت ۳۷۴ (ج۴، ص۸۹)؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۹۷، ص۸۹.
(13) ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۶۳؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییزالصحابه، ج۸، ص۲۶۹ - ۲۷۰.
(14) ثقفی کوفی، الغارات، ج۲، ص۵۳۳ - ۵۳۹؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب ج۱، ص۴۰۸.
(15) یکی از دستورات اسلام که از آن می توان دستورات مهم تر و کلّی تر در مورد مساوات را به دست آورد، این است که فروشنده بین مشتریان فرق نگذارد که به یک نفر جنس را ارزان تر بفروشد و به دیگری به قیمت متعارف بدهد، مگر آنکه خریدار، اهل تقوا باشد. در این صورت هم مستحب است که خریدار این تبعیض را قبول نکند.
(16) یکی از علایم ظهور، تضییع است که در احادیث به واگذاری کارها به نااهلان تفسیر شده است.

نوشتن دیدگاه