در قرآن مجید، ماده «ق س ط» مکرر آمده است؛ ازجمله در آیه:
﴿لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیناتِ وَ أَنزَلْنا مَعَهُمُ الْکتابَ وَ الْمِیزانَ لِیقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ﴾ (1)
مفاد آیه این است: فرستادن پیامبران با دلایل و نشانی ها و نازل کردن کتاب و میزان، برای برپایی و قیام مردم به قسط و عدل است. اگرچه ظاهر این است که از قسط، معنای عام و عدل کلی و مطلق اراده شده است؛ ولی در آوردن کلمه قسط به جای عدل، شاید این عنایت باشد که خواننده و شنونده به نصیب به عدل و حق و نظم اقتصادی، و اهمّیت مداخله آن در قیام اجتماع به عدل متوجّه گردد.
ضمناً به این نکته هم باید توجّه داشت که مکتب انبیا در اعصاری که تعادل مالی و اقتصادی در برقراری جامعه به عدل مؤثر شناخته نمی شد، آن را پیشنهاد کرده و هدف فرستادن پیامبران و وحی و تعالیم و برنامه و کتاب بر آنان، نظم مالی و اقتصادی را نیز متضمن می باشد.
چون عدل مطلق، بدون تعادل مالی و نظم اقتصادی محکم و برنامه صحیح در تولید و توزیع حاصل نخواهد شد.
در آیه دیگر می فرماید:
﴿قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ﴾ (2)؛
«بگو پروردگار من فرمان به قسط داده است».
که از این آیه نیز یا معنای عدل عام و مطلق مراد است، یا خصوص تقسیم و توزیع به نصیب حق و عدل.
و از جمله این آیه است:
﴿شَهِدَ الله أَنَّهُ لآ إِلهَ إِلاّ هُوَ وَ الْمَلآئِکةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ﴾ (3)؛
در این آیه نیز ظاهر این است که از قیام خدا به قسط، همین اراده شده است که همه چیز را طبق حکمت، به نصیب معین و به مقداری که لازم باشد، آفریده است:
نموده خلق، هر چیزی که باید           *****           جهان آراسته، آن سان که شاید
چنان داده نگارش این جهان را           *****           که بِه، هرگز نیابد زان، گمان را
از او عالم شده آن سان منظم           *****          که نه در آن زیاد ونه در آن کم (4)
و در آیاتی دیگر مانند:
﴿وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاّ تُقْسِطُوا فِی الْیتامی...﴾ (5)؛
«و اگر می ترسید که مبادا درباره یتیمان مراعات عدل و داد نکنید...».
و آیه:
﴿وَ أَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ﴾ (6)؛
«و هر چیز را به ترازوی عدل و انصاف بسنجید».
محتمل است که عدل در امور مادی و مالی و قابل توزیع و تقسیم، اراده شده باشد، چنان که در مثل آیه:
﴿کونُوا قَوّامِینَ للهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ﴾ (7)؛
«در راه خدا پایدار و استوار بوده و گواه عدالت و درستی باشید».
و آیه:
﴿ذلِکمْ أَقْسَطُ عِندَ الله﴾ (8)؛
«اینها درست تر و محکم تر است نزد خدا».
و آیه:
﴿وَ إِنْ حَکمْتَ فَاحْکم بَینَهُم بِالْقِسْطِ﴾ (9)؛
«و اگر حکم کردی بین آنها به عدالت حکم کن».
ظاهر این است که عدل در حکم اراده شده است.

پاورقی :
(1) حدید، ۲۵.
(2) اعراف، ۲۹.
(3) آل عمران، ۱۸.
(4) اشعار از گنجینه گهر مرحوم مغفور آیت الله آقای آخوند ملا محمّد جواد صافی والد نگارنده است.
(5) نساء، ۳.
(6) الرحمن، ۹.
(7) مائده، ۸.
(8) بقره، ۲۸۲.
(9) مائده، ۴۲.

نوشتن دیدگاه