ثُمَّ لَنَنْزِعَنَّ مِنْ كُلِّ شِيعَةٍ أَيُّهُمْ أَشَدُّ عَلَى الرَّحْمَنِ عِتِيًّا(مريم:69)
يكي از مهمترين سوالات و شبهاتی كه در بين عموم شيعيان پيش آمده و شبکه های فکری وهابی به آن بسيار دامن می زنند و در صدد هستند که به واسطه آن به مذهب ضربه زنند ,اين شبهه است که لشکريان کوفه و قاتلان حضرت ابا عبد الله الحسين(علیه السلام) همگی شيعه بودند؛ پس شيعيانند که قاتلان امام خود بودند و اين ربطی به مخالفين ندارد و شيعيانند که بايد خود را ملامت کنند. (جامعه مسلمانان در زمان امامت سيدالشهداءعليه السلام) در زمان امامت امام حسين(علیه السلام)مسلمانان به 4 گروه تقسيم می شدند.
1 - شيعيان اصطلاحی, يعنی کسانی که معتقد به خلافت و امامتِ اهل بيت (علیهم السلام), بعد از رحلت پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) هستند و حضرت علی بن ابی طالب(علیهما السلام) را خليفه بلافصل ايشان می دانند.
2 - گروهی که بواسطه سفارش رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم), محبت اهل بيت(علیه السلام) را در دل داشتند و خود را هوادار ايشان می دانستند, ليکن قائل به امامت و ولايت آنان نبودند.
3 - دشمنان اهل بيت(علیه السلام)که آشکارا با آنان دشمنی می کردند و ناصبی به شمار می آمدند .اينان از هيچگونه روشی برای ابراز مخالفت با امامان ابايی نداشتند.
4 - گروهی که نسبت به امور جامعه بی مبالات بودند و به اتفاقات رخ داده در جامعه اهميتی نمی دادند وبه اصطلاح گوشه گيری اختيار کرده بودند. البته بايد به اين نکته اشاره کرد که اين تقسيم بندی مخصوص زمان حضرت امام حسين(علیه السلام) نيست,ليکن در زمان ايشان نمودِ بيشتر و بارزتری داشت.در ادامه هر کدام از اين گروه را به صورت خلاصه بررسی ميکنيم. (گروه اول؛شيعيانِ اهل بيت عليهم السلام) ابتدا بايد معنای شيعه و مصاديق شيعيان را بيان کنيم. (معنای شيعه) ابن منظور از بزرگترين لغت شناسان زبان عربی ,شيعه را اينطور معنا می کند: قومی که برای امری مجتمع می شوند و اتباع و انصار مردی را گويند و اين نام بر کسانی که از علی و اهل بيتش(علیهم السلام)تبعيت می کنند اطلاق می شود و اسم خاص برای اين گروه شده است.[1] در ادامه بايد ديد که کلمه شيعه از چه زمانی بر مواليان اميرالمومنين و اهل بيت (علیهم السلام) اطلاق شده ؟آيا قبل از شهادت اميرالمؤمنين (علیه السلام) و يا براساس نظر مخالفان مذهب شيعه بعد از شهادت ايشان بر اين گروه اطلاق شده است؟در جواب بايد گفت که اين اصطلاح, از زمان پيامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) ,بر قائلين به ولايت اميرالمؤمنين علی(علیه السلام)اطلاق می شده است.همانطور که گنجی شافعی در کتاب خود اين روايت را از پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)نقل می کند که فرمود: (والذی نفسی بيده ان هذا و شيعته هم الفائزون يوم القيامة ؛ قسم به كسی که جانم در دستان اوست اين فرد[يعنی اميرالمومنين(علیه السلام)] و شيعيانش پيروزمندان روز قيامت هستند).[2] همچنين ابن عساکر روايتی طولانی از پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند که فرمود: ای علی! هنگامی که روز قيامت شود قومی از قبر برميخيزند که لباسشان از نور است.....تا آنجايی که ميفرمايد: ای علی آنان اهل ولايت تو و شيعيانت و محبانت و کسانی که به دوستی من, تورا دوست دارند و مرا به دوستی خداوند, دوست دارند.آنان در قيامت, پيروزمند هستند.[3] همچنين خطيب خوارزمی از ديگر علمای اهل سنت روايتی از جابر نقل ميکند که گفت:نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بوديم و علی بن ابی طالب(علیه السلام)بر ما وارد شد.سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود :قسم به کسی که جانم دردستان اوست اين[مرد,يعنی علی بن ابی طالب(علیه السلام)] و شيعيانش در بهشت پيروزمند هستند. [4]براساس روايات فوق و ده ها روايت ديگر از علمایِ بزرگ اهل سنت در کتاب های خود,معلوم و مبرهن می شود که لفظ شيعه از زمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) , به علاقمندان اميرالمؤمنين علی(علیه السلام) اطلاق می شد. (گروه دوم؛محبان اهل بيت عليهم السلام والبته غير شيعه) اينان که اکثر جمعيت مسلمانان_منجمله اهل كوفه_ را شامل می شدند,کسانی بودند که به اهل بيت(علیهم السلام) علاقه داشتند,اما به امامت و ولايت و عصمت آنان اعتقاد نداشتند و خلفای سه گانه را برحق می دانستند,از آن طرف هيچگونه دشمنی با اهل بيت (علیهم السلام) نيز نداشتند, و متأسفانه اين گروهِ از جامعه به هر دليلی ممکن است دست از محبت اهل بيت(علیهم السلام)برداشته و گاهی در صف دشمنان آنان قرار می گيرند. (گروه سوم؛دشمنان اهل بيت عليهم السلام) اين گروه ,دشمنان اميرالمؤمنين(علیه السلام) و اهل بيت ايشان و رهروان معاويه و بنی اميه بودند.مصاديق اين گروه بسيار هستند و البته مشهور در بين مردم که در رأس آنان يزيد بن معاويه و سپس مروان بن حکم,عتبة بن وليد,حاكم مدينه, عبيدالله بن زياد ,عمر بن سعد,شمر بن ذی الجوشن و بسياری ديگر.حال و روز اين گروه ,واضح و مبرهن است و نيازی به توضيح حالشان نيست. (گروه چهارم؛بی تفاوت های نسبت به امور جامعه) اين گروهِ خنثی, نسبت به امور جامعه بی مبالات بودند و اهميتی به مسائلِ و رويدادهای جامعه نمی دادند و در بدترين حوادث روی داده در جامعه خم به ابرو نمی آوردند,
از بارزترين افراد اين گروه ميتوان به ربيع بن خيثم اشاره کرد ,او از جمله کسانی بود که در بحبوحه جنگ صفين از لشکر امام(علیه السلام) دوری گزيد.[5] او می گفت اگر بتوانی در جايی بروی که نه کسی رابشناسی و نه شناخته شوی اين عمل را انجام بده. [6]آمده که وی 20سال با کسی صحبت نکرد تا وقتی سیدالشهداء(علیه السلام)به شهادت رسيد و زمانی که به ربيع خبر شهادت امام (علیه السلام) را دادند ابتدا عکس العملی نشان نداد ,ليکن سپس کمی گريه کرد!.[7] (بيان مدعی) هم اكنون كه به طور خلاصه ,وضعيت جامعه مسلمانان را بيان کرديم ,سؤالی مطرح می شود که آيا می توان کشندگان امام حسين(علیه السلام) را شيعه دانست.در مقاله تنهايی نور(ثقلين3) به اين نکته اشاره شد که لزوماً تمام مردم کوفه از شيعيان نبودند و از آن بالاتر حتی کسانی که در لشکرِ اميرالمؤمنين و امام مجتبی عليهما السلام بودند نيز همگی شيعه نبودند و به استناد روايات , اين مطلب ثابت شد.ما برای يادآوری نمونه ای از اين روايت را ذکر می کنيم. نماز تراويح ,نمازی بود که خليفه ثانی آن را ابداع کرد,در حالی که بدعتی آشکار بود و اميرالمؤمنين (علیه السلام) در ابتدای خلافت آن را منع کرد,ليکن اين دستور امام ,مورد اعتراض قرار گرفت تا حدی که خود امام در يکی از خطبه های خويش می فرمايد: بعضی از مردم که در لشکر من بودند ودر رکاب من می جنگيدند,فرياد زدند: ای اهل اسلام!علی سنت عمر را تغيير داده است.[8] بايد به اين نکته اشاره کردکه فقط تعداد بسيار کمی ازکسانی که به سيدالشهداء (علیه السلام) نامه نوشتند از شيعيان واقعی بودند که اکثر آنان به شهادت رسيدند از جمله حبيب بن مظاهر ,هانی بن عروه ,مسلم بن عوسجه و عده ای نيز با استنادات واهی ,امام(علیه السلام) را تنها گذاشتند البته نه اينکه در لشکر کوفه بودند بلکه در شهرکوفه کنج عزلت گزيدند ,مانند سليمان بن صرد خزاعی والمسيب بن نجبة و رفاعة بن شداد. عده ای نيز در زندان بودند مانند مختار ثقفی و ميثم تمار كه البته ده روز قبل از رسيدن امام(علیه السلام)به کربلا در کوفه به دار آويخته شد و به شهادت رسيد. عده ای نيز به دنبال تجهيز نيرو برای جنگ با عبيدالله بودند که متأسفانه به واسطه درگيری با مأموران او نتوانستند خود را به امام برسانند.[9] اما اکثر کسانی که به امام(علیه السلام)نامه نوشتند به هيچ وجه شيعه نبودند. اينان از كسانی بودند که يا به دليل ظلم و فشار حکومت بنی اميه و يا برای رسيدن به مطامع دنيوی با امام(علیه السلام)نامه نگاری کردند.درباره گروه سوم توضيح لازم نيست ,زيرا هويت آنان واضح تر از آن است که نياز به توضيح باشد.درباره گروه دوم نيز بايد گفت با توجه به اينکه اينان اعتقادی به ولايت اهل بيت(علیهم السلام) نداشتند و از طرفی در کوران حوادث و بواسطه ضعف ايمان, فريب هوای نفس خود را ميخوردند و طرف گروهی را می گرفتند که قوی تر است , با توجه به اينکه جبهه باطل قوی تر بود وزخارف دنيا تلألو بيشتری در اين جبهه داشت , با آنان همراه شدند. امام حسين (علیه السلام)در خطبه ای طولانی خطاب به لشکريان کوفه وکسانی که به ايشان نامه نوشته بودند فرمودند:ای شبث بن ربعی و ای حجار بن ابجر و ای قيس بن اشعث و ای يزيد بن حارث! آيا شما به من نامه ننوشتيد که ميوه های ما به ثمر نشسته است الی آخر خطبه.[10] هم اکنون ما فقط به عنوان نمونه به همين چهار نفر که مورد خطاب امام(علیه السلام) قرار گرفته اند , به صورت بسيار مختصرمی پردازيم.
شبث بن ربعی: ذهبی می گويد از کسانی بود که بر علی خروج کرد. [11]ابن جوزی در المنتظم می گويد : شبث بن ربعی مؤذن سجاح شد,که ادعای نبوت کرده بود.[12]از امام باقر(علیه السلام)روايت شده که بعد از شهادت حسين بن علی(علیه السلام)چهار مسجد در کوفه در شادی شهادت ايشان تجديد بنا شدند:مسجد اشعث بن قيس ,مسجد جرير,مسجد سماک و مسجد شبث بن ربعی.[13]
قيس بن اشعث: قيس کسی بود که لباس امام(علیه السلام)را به غارت برد تا آنجا که به قيس قطيفه مشهور شد. [14] از امام صادق(علیه السلام) روايت شده که فرمود :اشعث بن قيس در خون اميرالمؤمنين(علیه السلام)شريک بود و دخترش جعده ,امام حسن(علیه السلام) را مسموم کرد و محمد پسرش در خون حسين(علیه السلام)شريک بود .[15]يعنی پدر و خواهر و برادر و خود قيس در خون سه امام معصوم شريک بودند.
حجار بن ابجر: طبق نوشته دينوری در الاخبار الطوال,حجار بن ابجر از کسانی بود که به امر ابن زياد مردم را ترساند تا از اطراف مسلم بن عقيل پراکنده شوند.[16]ابن عساکر ,حکايتی را نقل می کند که نشان می دهد حجار, در زمان خلافت معاويه درشام و در نزد او بوده است.[17]
يزيدبن حارث: بلاذری ميگويد: مردم بعد از قتل عثمان,همگی با اميرالمؤمنين علی(علیه السلام)بيعت کردند الامردی به نام يزيد بن حارث.[18] ديديم که اين چهار نفر که امام(علیه السلام) آنان را مورد خطاب قرار داده بود و اتفاقاً از فرماندهان رده بالای لشکريان ابن زياد بودندو همچنين از بزرگان شهر کوفه به حساب می آمدند,هيچکدام در زمره ی شيعيان اصطلاحی نبودند. گروه آخر نيز که بی تفاوت بودند, عده ای از ترس ازحکومت و تهديدهای عبيدالله,و عده ای نيز بواسطه حب دنيا, با لشکريان کوفه همراه شدند. از طرفی ديگر, زمانی که امام (علیه السلام)خطاب به لشکريان کوفه فرمود: وای بر شما! مرا می کشيد به دليل اينکه سنتی را تغيير داده ام؟ يا شريعت را عوض کرده ام؟ يا جرمی مرتکب شده ام و يا حقی را ترک گفته ام؟آنان در جواب گفتند: تو را می کشيم و با تو می جنگيم به خاطر کينه ای که از پدرت داريم.[19]مگر می شود يک شيعه در بدترين حالت , نسبت به امام معصومی که به او اعتقاد دارد ,چنين کلامی را بيان کند, در حالی که اميرالمؤمنين(علیه السلام) در نهج البلاغه می فرمايد: اگر بينی مؤمنی(شيعه ای) را با شمشيرم قطع کنم تا با من دشمنی کند ,اين عمل را انجام نمی دهد و اگر تمام دنيا را به منافق بدهم تا مرا دوست داشته باشد,مرا دوست نخواهد داشت.؟ [20] در تاريخ بيان می شود که هر ده نفری که جسد شريف امام(علیه السلام) را بعد از شهادت ايشان پايمال سم ستوران کردند ,زنازاده بودند.[21]آيا اينان می توانستند شيعه باشند.؟! بله ميتوانستند شيعه باشند البته شيعه آل ابوسفيان! آنجايی که امام(علیه السلام), لشكريان كوفه را شيعيان آل ابی سفيان خطاب کرده است. [22] و آيه ی ابتدای کلام ,اشاره به اينان است که فرمود:{ ثُمَّ لَنَنْزِعَنَّ مِنْ كُلِّ شِيعَةٍ أَيُّهُمْ أَشَدُّ عَلَى الرَّحْمَنِ عِتِيًّا؛ آن گاه از هر گروه كسانى را كه در برابر خداى رحمان بيشتر سركشى كرده‌اند جدا مى كنيم}. براساس آنچه گفته شد و طبق روايات ائمه معصومين (علیهم السلام) به هيچ وجه لشکريان کوفه , شيعه نبودند و اعتقادی به امامت حضرت سيدالشهداء(علیه السلام) نداشتند.شيعه واقعی ميثم تمار بود که زمانی که عبيدالله از او خواست اميرالمؤمنين(علیه السلام)را دشنام دهد, نه تنها قبول نکرد بلکه شروع به بيان فضائل آن امام مظلوم نمود تا جايی که عبيدالله دستور داد زبانش را از حلقومش بيرون کشند و در حالی که بر نخلی که اميرالمؤمنين (علیه السلام) به او وعده داده بود ,به دار کشيده شده بود, به شهادت رسيد.[23] يا ليتنا کنا معهم فنفوز فوزاً عظيما.
والسلام عليكم ورحمة الله و سلام علی المرسلين.
سيد محمد جواد موسوی
دفتر حضرت آيت الله حاج سيد عبدالصاحب موسوی اهواز مهرماه 1396 محرم الحرام1439
پی نوشت :
[1] لسان العرب:ج8,ص188.
[2] کفاية الطالب(گنجی شافعی):ص116.
[3]. تاريخ مدينة دمشق:ج42,ص332
[4] المناقب (خوارزمی):ص111.
[5] وقعة صفين(ابن مزاحم):ص115
[6] مصباح الشريعة:ص100.
[7]نفس الرحمن في فضائل سلمان:ص241.
[8] کتاب سلیم بن قیس:ص245.
[9] انساب الاشراف (بلاذری ) : ج3،ص388
[10]انساب الاشراف( بلاذری):ج3,ص188.
[11] سير اعلام النبلاء:ج4,ص150.
[12] المنتظم:ج6,ص262.
[13] الكافی:ج3,ص490.
[14] الاخبار الطوال:ص259.
[15] الكافی:ج8,ص167.
[16] الاخبار الطوال:ص239
[17] .تاريخ مدينة دمشق:ج12,ص205. [18] انساب الاشراف (بلاذری):ج2,ص390
[19] مؤتمر علماءبغداد:ص178وينابيع المودة:ج3,ص80.
[20] نهج البلاغة:حكمت45.
[21] لهوف(سيدبن طاووس):ص80.
[22] المناقب (خوارزمی):ص149.
[23] ارشاد(شيخ مفيد):ج1,ص323.
