صرف نظر از تأییدات غیبى اى که از طرق معتبر، درباره زیارت عاشورا وارد شده که خود، دلیل بر اعتبار این زیارت شریف است سندى هم که شیخ طوسى در مصباح المتهجد در ذیل این زیارت آورده و با «روى محمد بن خالد الطیالسی» آغاز مىشود، صحیح است. در آن‌جا بعد از نقل زیارت سیدالشهدا علیه السلام از علقمه، چنین آمده است: رَوى مُحَمَّدُ بن خالِدٍ الطیالِسِیُّ عَن سَیفِ بن عَمیرَةَ، قالَ خَرَجتُ مَعَ صَفوانَ بن مِهرانَ الجَمّالِ وعِندَنا جَماعَةٌ مِن أصحابِنا إلى الغَرِیِّ... فَلَمّا فَرَغنا مِن الزِّیارَةِ صَرَفَ صَفوانُ وَجهَهُ إلى ناحِیَةِ أبی عَبدالله الحُسَینِ علیه السلام فَقال لَنا: تَزورونَ (/ نَزورُ) الحُسَینَ علیه السلام مِن هذا المَکانِ مِن عِندِ رَأسِ أمیرِالمُؤمِنینِ علیه السلام مِن هاهُنا. أومَأَ إلَیهِ أبوعَبدِاللهِ الصّادِقُ علیه السلام وأنَا مَعَهُ. قالَ: فَدَعا صَفوانُ بِالزِّیارَةِ التی رَواها عَلقَمَةُ‌بن مُحَمَّدٍ الحَضرَمیُّ عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام فی یَوم عاشوراءَ؛(1)
محمد بن خالد الطیالسى، از سیف بن عمیره، چنین روایت کرده است: با صفوان بن مهران جمال و گروهى از شیعیان، به سوى نجف به راه افتادیم... .
هنگامى که از زیارت فارغ شدیم، صفوان صورتش را به سوى [کربلا، مدفن] اباعبدالله [الحسین] گرداند و به ما گفت: از این‌جا، [امام] حسین علیه السلام را زیارت میکنید. امام صادق علیه السلام در حالى که من همراهش بودم، از این‌جا به آن حضرت اشاره کرد.
سیف بن عمیره میگوید: سپس صفوان، زیارتى را خواند که علقمة بن محمد حضرمى، از امام باقر علیه السلام در روز عاشورا نقل کرده است. ظاهر این عبارت این است که امام صادق علیه السلام همان زیارتى را که علقمه از امام باقر علیه السلام نقل کرده، رو به جانب مدفن سیدالشهدا علیه السلام و با اشاره به آن، بر زبان رانده و آن امام را این‌گونه زیارت کرده است. در این طریق، درباره وثاقت سیف بن عمیره و صفوان بن مهران، تردیدى نیست، بلکه دو مطلب ذیل، نیازمند بررسى است:
۱. طریق ذکر شده به محمدبن خالد الطیالسى؛
۲. وثاقت خود محمدبن خالد.
▪ بررسى طریق روایت تا محمدبن خالد طیالسى
از دو راه می توان اعتبار طریق روایت به طیالسى را به اثبات رسانید:
راه اول: ظاهر عبارت «رَوى محمد بن خالد» - به جاى «رُوی عن محمدبن خالد»-(۲) این است که شیخ طوسى نسبت روایت را به محمدبن خالد طیالسى ثابت مىدانسته و همین امر براى اثبات اعتبار سند روایت از این جهت، کفایت مى‌کند.
راه دوم: ظاهراً این حدیث از کتاب محمدبن خالد طیالسى گرفته شده است.
شیخ طوسى کتابى به وى نسبت داده (3) و آن‌را با این سند نقل کرده است: «حسین بن عبیدالله (غضائرى)، از احمد بن محمد بن یحیى عطار، از پدرش، از محمد بن على‌بن محبوب، از محمد بن خالد».
این افراد، همگى از بزرگان و اجلاى امامیه بوده اند. احمدبن محمد بن یحیى عطار هم از مشایخ اجازه بوده و بنابر تحقیق، مشایخ اجازه، نیازمند توثیق نیستند.
▪ بررسى وثاقت محمدبن خالد طیالسى
چند دلیل بر وثاقت محمدبن خالد در دست است:
۱. محمد بن على بن محبوب که خود، از بزرگان طایفه امامیه است، کتاب طیالسى را از او روایت میکند(۴) که دلیل بر آن است که بر وى اعتماد کرده است.
۲. محمد بن خالد طیالسى در طریق بزرگان، به کتاب‌هاى جماعتى که در زیر به برخى از آن‌ها اشاره میکنیم، واقع است.
از جمله این مؤلفان، سیف بن عمیره است که ابوطاهر محمد بن سلیمان زُرارى (جد ابوغالب زرارى) و محمد بن جعفر رزاز که هر دو از بزرگان و ثقات مشایخ امامیه هستند (۵) از محمد بن خالد طیالسى، از سیف بن عمیره، کتاب وى را روایت میکنند (۶) که نشانه اعتماد ابوطاهر و رزاز بر طیالسى است.
از جمله این مؤلفان، عاصم بن حمید، علاء‌بن رزین و اسماعیل بن عبدالخالق‌اند که ابوطاهر (جد ابوغالب زرارى)، کتب ایشان را با چیزهایى دیگر، از محمد بن خالد طیالسى روایت میکند. (۷)
از جمله این مؤلفان، رُزیق بن زبیر است که کتابش را عبدالله بن جعفر حِمْیرى، از محمد بن خالد طیالسى، از او روایت میکند. (۸) و نیز حمید بن زیاد - که با این‌که واقفى است، شیخ طوسى و نجاشى وى را توثیق کرده اند(۹) - اصل‌هاى بسیارى را از محمد بن خالد طیالسى روایت میکند. (۱۰)
۳. بسیارى از بزرگان و ثقات، از وى روایت میکنند (۱۱)- راویان ثقه وى علاوه بر کسانى که پیشتر به نام ایشان اشاره شد- عبارت اند از: حَمدان بن احمد قَلانِسى (۱۲)، سعد بن عبدالله، سَلَمة بن خطاب - که بنا بر اظهر، ثقه است (۱۳) - و فرزند وى عبدالله بن محمدبن خالد طیالسى (۱۴)، على بن ابراهیم، على بن سلیمان زُرارى(۱۵)، محمد بن حسن صفّار (۱۶) و معاویة بن حکیم.
این شواهد، از قوى ترین نشانهها بر وثاقت محمد بن خالد طیالسى هستند. از سوى دیگر، هیچ مذمت و تضعیفى در مورد وى نقل نشده است، حتى از ابن غضائرى که از وى مذمت و تضعیف درباره بسیارى از ثقات، حکایت شده است. بنابراین در وثاقت محمد بن خالد طیالسى تردیدى نیست.
از مجموع آنچه گذشت، در مى‌یابیم که این سند زیارت عاشورا، سندى است صحیح.
پی نوشت‌ها :
۱. مصباح المتهجد /۷۷۷؛ مصباح الزائر/ ۲۷۲؛ بحارالانوار/۱۰۱/۲۹۶/ح۳.
2. عبارت شیخ طوسى، صیغه معلوم و نسبت جزمى دارد، نه صیغه مجهول که از تردید شیخ طوسى در نسبت روایت به محمدبن خالد طیالسى حکایت مى‌کند.
3. الفهرست طوسى/۲۲۸.
4. الفهرست طوسى/۲۲۸.
5. رجال النجاشى/۲/۲۴۱؛ رساله أبى‌غالب الزرارى/۱۱۸ و ۱۴۰.
6. رجال النجاشى/۱/۴۲۵؛ رساله أبى‌غالب الزرارى/۴۸.
7. رساله أبی‌غالب الزرارى/۴۸ و ۱۸۲. از برخى طرق و اسناد بر مى آید که بزرگان دیگرى نیز کتاب‌هاى برخى از این مؤلفان را روایت مى‌کنند. در این‌باره ر.ک: الفهرست طوسى/۱۸۳؛ قرب الإسناد/۲۹/ح۹۶ و ص۳۲/ح۱۰۳ و ص۱۲۵/ح۴۳۹ و ص۱۳۰/ح۴۵۳.
8. رجال النجاشى/۱/۳۸۳. نیز ر.ک: امالى طوسى/۶۹۷/ح۱۴۸۸ و ص۷۰۰/ح۱۴۹۷.
9. فهرست طوسى/۱۱۴؛ رجال النجاشى /۱/۳۲۱.
10. رجال طوسى/۴۴۱.
11. در معجم رجال الحدیث/۱۶/۷۰ به نشانى روایت برخى از این راویان از محمدبن خالد طیالسى اشاره شده است. ما در پانوشت بعدى، نشانى روایت دیگر راویان را از وى خواهیم آورد.
12. شواهد التنزیل/۱/۱۹۱/ح۲۰۳.
13. ر.ک: کتاب النکاح تقریرات دروس آیة الله سید موسى شبیرى/ج۱۰، درس ۳۶۸/ص۶ و ۷.
14. خصال/۵۱۷/ح۴؛ رجال کشى/۱/ ۳۸۸/رقم ۲۷۸ و ج۲/۷۰۷/رقم ۷۶۲؛ فلاح المسائل/۴۵۵/ح۳۱۰؛ دلائل الإمامة/۴۸۷/ح۴۸۶.
15. امالى طوسى/۷۲/ح۱۰۵ و ص۷۸/ح۱۱۴ که هر دو گرفته شدهاند از؛ امالى مفید/۲۹۸/ح۸ و ص۳۰۸/ح۷؛ علل الشرایع/۴۴۶/ح۴؛ تأویل الآیات/۱/۴۳۲/ح۱۱ و ص۳۰۳/ح۶ و ص۳۲۴/ح۳. ولى در این دو جا «زرارى» به «رازى» تصحیف شده است.
16. بصائرالدرجات/۱۶۴/ح۶ و ص۲۰۶/ح۱۳ و ص۳۸۶/ح۱۰؛ فهرست طوسى/۱۸۳.
منبع: جرعه‌ای از دریا، جلد دوم
