در جمله ی عربی متن حدیث که آمده است (و المنادی من حول الضریح) نکته دقیقی است که نیاز بفکر و اندیشه دارد، و گرچه بطور دقیق نمی توان این ضریح را مشخص کرد، ولی با توجه به منطقه ی معینی که امام (علیه السلام) تعیین فرموده، و خروج سید حسنی را از ناحیه ای بنام قزوین و طالقان دانسته است چنین فهمیده می شود که آن ضریح نیز، باید در همین منطقه نامبرده باشد.
برخی از دانشمندان مانند، ناظم الاسلام کرمانی در این باره چنین ابراز عقیده کرده است که شاید مراد از ضریح (حرم مطهر حضرت عبد العظیم باشد) وی در این باره با اتکاء به حدیث مفضل، چنین می نویسد:
«از پاره ای از اخبار استفاده می شود در هنگامی که (حسنی) از طرف دیلم خروج کند و یاری طلبد از اطراف ضریح، او را جواب دهند، یا آنکه از اطراف ضریح مردم را به او دعوت کنند. شاید مراد از ضریح (حرم مطهر حضرت عبد العظیم باشد) که از فتنه و سختی، جمعی از مؤمنین، از کثرت ظلم، به آن مکان مقدس پناه برند، و در آن وقت صدای (سید حسنی) از طرف طالقان، و قزوین، و دیلم بلند شود که بفریاد برسید (ملهوف) را و یاری کنید آل محمد (صلی الله علیه و آله) را».
مؤلف: گرچه این اظهار نظر تا اندازه ای قابل قبول است، ولی آنچه حدیث می گوید: غیر از آن چیزی است که ناظم الاسلام کرمانی گفته است، چه آنکه جمله ی عربی حدیث که می گوید: (و المنادی من حول الضریح) در رابطه با فریاد انقلابی خود سید حسنی است، نه اینکه مردم را به او دعوت کنند و یا (مردم) از اطراف ضریح او را جواب دهند.
زیرا حدیث می گوید: (منادی) یعنی: (فریاد برآورنده) در اطراف ضریح فریاد خواهد کرد، و این منادی، و فریاد برآورنده بدون تردید خود همان سید است. اما اینکه این دانشمند، گفته است: (شاید مراد حرم حضرت عبد العظیم باشد) ضرورتی ندارد که این حرم، حرم حضرت عبد العظیم باشد، شاید جای دیگر و حرمی دیگر باشد و شاید هم مقصود: (حرم حضرت معصومه علیهاسلام) در شهر مقدس (قم) باشد که پیغمبر گرامی اسلام درباره اش فرموده است:
«شبی که مرا به آسمانها بردند نظرم بر بقعه ای از زمین جبل افتاد که سرخ رنگ، و زمین آن از زعفران نیکوتر و بوی آن از مشک خوشبوتر بود، پرسیدم جبرئیل: این چه سرزمینی است؟ جوابداد این سرزمین شیعیان تو و شیعیان پسر عمت علی بن ابی طالب (علیه السلام) و صورت شهریست که آن را (قم) می نامند» (1).
و امیر المؤمنین (علیه السلام) فرموده است:
«چون فتنه، و هرج و مرج ظاهر شود (و آشوب همه ی شهرها را فراگیرد) در آنوقت سالمترین شهرها، شهر مقدس (قم) است و (قم) شهری است که از آن یاوران کسی که بهترین مردم است (یعنی حضرت مهدی (علیه السلام) از لحاظ پدر و مادر و جد، و جده، و عمو و عمه از آن شهر بیرون می آیند و آن، جائی است که جبرئیل در آن جا فرود آمده است) (2).
و امام صادق (علیه السلام) فرموده است:
«هرگاه به شما (شیعیان) رنج و بلائی رسید، و فشارها و سختیها از هر سو بسوی شما روی آورد، پس بر شما باد که به شهر مقدس (قم) روی آورید، چه آنکه (قم) مأوای فاطمیان، و جایگاه آسایش و محل راحتی مؤمنان است (3).
و یکبار که در محضر حضرتش از فتنه های بنی عباس و ظلم و ستم آنان سخن بمیان آمد، کسانی که در حضور آن حضرت بودند عرضه داشتند یا بن رسول الله جانهای ما فدای تو باد! وقتی چنین روزگاری فرا رسید گریزگاه کجاست؟ فرمود: از عراق به کوفه و حوالی آن، و به (قم) و اطراف آن (4).
و زمانی دیگر که گروهی از اصحاب و یاران حضرتش در محضرش نشسته بودند ناگهان، این آیه شریفه را تلاوت فرمود «فاذا جاء وعد اولیهما بعثنا علیکم عبادا لنا أولی بأس شدید فجاسوا خلال الدیار و کان وعدا مفعولا»؛ هنگامی که نخستین وعده فرا رسد، مردانی پیکارگر را بر شما (یهود) می فرستیم تا سخت شما را در هم بکوبند و حتی برای بدست آوردن مجرمان خانه ها را جستجو کنند و این وعده ای است قطعی (5).
عرض کردند قربانت گردیم یا بن رسول الله: این بندگان کیانند؟ و چه طایفه ای هستند؟ حضرت تا سه بار فرمود: «هم و الله أهل قم» «هم و الله أهل قم» «هم و الله أهل قم» بخدا قسم آنها اهل قم هستند، بخدا قسم آنها اهل قم هستند، بخدا قسم آنها اهل قم هستند (6).
و امام موسی بن جعفر (علیه السلام) در حدیثی که از آن حضرت روایت شده فرموده است:
«رجل من أهل قم، یدعو الناس الی الحق، یجتمع معه قوم کزبر الحدید، لا تزلهم الریاح العواصف، و لا یملون من الحرب، و لا یجبنون و علی الله یتوکلون، و العاقبة للمتقین» (7).
مردی از سرزمین قم قیام می کند، و مردم را بسوی (حق) دعوت می نماید، گروهی در اطراف او جمع می شوند که مانند پاره های آهنند، بادهای تند و شدید و سهمگین آنها را دچار لغزش نمی سازد، از جنگ و نبرد خسته نمی شوند و ترسی بخود راه نمی دهند، فقط بر خدا توکل می کنند، و پیروزی نهائی از آن تقوی پیشگان است.
بنابراین با توضیحاتی که داده شد می توان گفت: آن ضریحی که امام صادق (علیه السلام) از آن سخن گفته و فرموده است: منادی در اطراف ضریح ندا خواهد کرد، آن ضریح، همان ضریح مقدس، و مرقد پاک و مطهر حضرت معصومه (علیها السلام) است و البته دور هم نیست که همان احتمال ناظم الاسلام کرمانی در رابطه با خروج سید حسنی مطابق با واقع باشد.

پاورقی :
(1) علل الشرایع، ج ۲، ص ۵۷۲، و بحار الانوار، ج ۶۰ ص ۲۰۷ و تاریخ قم، ص ۹۲ و۹۷.
(2) بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۷ و تاریخ قم، ص ۹۰.
(3) بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۵ و تاریخ قم، ص ۹۸.
(4) بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۵ و تاریخ قم، ص ۹۹.
(5) سوره ی اسراء، آیه ی ۵.
(6) بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۶، حدیث ۴۰ و تاریخ قم، ص ۱۰۰.
(7) بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۶ و سقیفه البحار، ج ۲، ص ۴۴۶.

نوشتن دیدگاه