پرسش و پاسخ

با عرض سلام
لطفاً بفرمائید:
1- آیا امام علی (علیه السلام) در زمان آن سه نفر از نظر نظامی (به عنوان فرمانده) به آنها کمک می کردند؟ دیگر ائمه و یا فرزندان آن امام چطور؟
2- آیا در فتح ایران امام علی و یا فرزندانشان حظور داشتند؟
3- آیا صحت دارد در حمله اعراب به دزفول و شوشتر زنان آن مناطق جهت طرد آنها اقدام به عریان شدن نمودند ولی امام علی منصرف شدند ولی آن دومی اقدام به حمله نمود. این تفکر در اعراب خوزستان در مواجه با دزفولیها بیان می شود.
با تشکر

پاسخ :
نمی‏توان چنین سخنی را پذیرفت كه امام علی(علیه السلام) به طور مطلق جنگ هایی را كه در دوره خلفا، اتفاق افتاد، تأیید و یا طرد نمودند.
به صورت حكم كلی و به مقتضای ضوابط و ایدئولوژی اسلام؛ یعنی با توجه به محتوای دین اسلام (كه مشتمل بر جهاد، دفاع، امر به معروف، نهی از منكر، دادخواهی و كمك به مظلومان و استضعاف زدایی و... است) و سیره پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان(علیهم السلام) می‏توان گفت: جهاد و دفاع و اتخاذ شیوه جنگی برای زدودن موانعی كه در مسیر گسترش اسلام وجود دارد، تا حدودی، آن هم با وجود یك سری ضوابط و شرایط پذیرفته است.
جنگ هایی كه مورد تأیید اسلام است، جنگ‏های كشور گشایی و فتوحات پادشاهان با اهداف مادی نیست، بلكه مبارزاتی رهایی بخش است. شعار پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) شعار رستگاری، آزادی و آزادگی بشریت بود «قولوا لا اله الاّ اللَّه تفلحوا» و می‏كوشید با اقدامات فرهنگی مردم را به راه رستگاری رهنمون سازد. جنگ‏های پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) تنها برای رفع موانع بود، چون كه دشمنان در مسیر فعالیت‏های سازنده آن حضرت موانع ایجاد می‏كردند، حال اگر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) موانع را از مسیر راه بر نمی‏داشت، نمی‏توانست به هدف‏های والای خویش -كه همان هدایت و رستگاری بشر بوده- نایل گردد؛ به ناچار از استراتژی جهاد و دفاع بهره می‏گرفت تا مانع‏های مسیر رشد زدوده و راه، برای سعادت و رستگاری هموار گردد.
اسلام استفاده از قدرت نظامی را تنها در سه مورد روا می‏داند:
1. برای نابودی آثار شرك و بت پرستی. چون از نظر اسلام شرك و بت پرستی، انحراف و بیماری و خرافه است. از این رو پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) اوّل بت پرستان را از راه تبلیغ به سوی توحید دعوت می‏كرد، آن گاه كه مقاومت كردند، به زور متوسّل شد.
2.كسانی كه نقشه نابودی و حمله به مسلمانان را می‏كشند، اسلام دستور جهاد و توسل به قدرت نظامی بر ضد اینان را صادر كرده است.
3. هر آیینی حق دارد آزادانه و به صورت منطقی خود را معرفی كند و اگر كسانی مانع این كار شوند، می‏توان با توسل به زور این حق را به دست آورد.(1)
اما مشروعیت جهاد ابتدائی منوط به اذن امام معصوم(علیه السلام) می‏باشد.
می‏توان همه این موارد سه گانه را در دایره دفاع از رشد و تعالی و كمال انسان‏ها قرار داد. دفاع یكی از ضروریات در زندگی بشر است به عبارت دیگر: دفاع در زندگی بشر همانند غرایز است كه از دورن انسان می‏جوشد، اسلام این ویژگی را هدایت نموده و با برنامه خاصی، به آن جهت داده است.
هر كس دین اسلام را بپذیرد بر اساس آن، برنامه دفاعی خود را تنظیم می‏كند. این برنامه دفاعی خردمندانه است و با منطق و برهان می‏توان از آن دفاع نمود.

وضع امام على(علیه السلام) در زمان خلافت سه خلیفه :
1. در دوره بیست و پنج ساله سكوت حضرت.
1-1. در دوره كوتاه خلافت ابوبكر وجود شورش‏هاى گسترده، ظهور پیامبران دروغین، وجود مانعین زكات و جنگ‏هاى رده موجب شد تا ابوبكر مجال فراوانى براى دستیابى به فتوحات چشمگیرى همانند دوران پس از خود نداشته باشد.
لشكر كشى‏هاى وى را تنها مى‏توان در مصاف با رومیان و ایرانیان در برخى از مناطق شام و عراق دانست.(2)
امام على(علیه السلام) كه به سبب مهارت‏هاى فراوان جنگى و فداكارى‏هاى بى نظیرش در جنگ‏هاى بدر، احد، خندق و خیبر كارنامه بسیار درخشانى از خود به یادگار گذاشته بود، نمى‏توانست مورد غفلت و بى توجهى خلیفه و كارگزارانش در این برهه حساس قرار گیرد. عدم شركت حضرت در فتوحات و انزواى وى مى‏توانست این سؤال را در اذهان مسلمانان برانگیزاند كه چرا آن حضرت با آن همه سابقه درخشان، اكنون كه زمان انتشار اسلام در سرزمین‏هاى كفر و شرك رسیده است، بى‏اعتنا یا منزوى باشد؟ همه مى‏دانستند كه علّت این امر، ترس او از مرگ یا سستى از جهاد نبوده و خودش هم متذكر شد كه اگر تمامى عرب با او به نبرد برخیزند، او نمى‏ترسد و میدان نبرد را رها نمى‏كند.(3)
از این رو خلیفه و یارانش مى‏كوشیدند با ورود و شركت حضرت در فتوحات از یك سو زمینه طرح چنین پرسش و ابهامى را از بین ببرند، نیز با ورود امام(علیه السلام) به عرصه فتوحات، اعتبار و مشروعیت چنین اقدامى را در اذهان بسیارى از هوادارانش مستحكم سازند و از سوى دیگر از مهارت‏هاى جنگى آن حضرت در فتح شهرها بهره گیرد.
سیاست حضرت در این جریان، سیاست بینابین بود. از سویى امام نمى‏خواست با حضور خود در جنگ‏ها بر سیاست‏هاى خلیفه مهر تأیید بزند و مؤید خلفا باشد؛ و از جهتى هم نمى‏خواست سپاهیان اسلام شكست بخورند، حضرت در این ماجرا موضعى «بى طرفانه» و یا حداكثر «مشاورانه» را اتخاذ نمود.
طبق بعضى از گزارش‏هاى تاریخى، ابوبكر براى فتح شام از اصحاب نظر خواهى كرد. هر كس نظرى داد كه مورد پذیرش وى واقع نشد، ولى نظر امام را پذیرفت. حضرت فرمود: «چه خلیفه خود به این نبرد رو آورد و چه لشكرى از جانب خویش روانه كند، در هر دو حال پیروز خواهد شد؛ زیرا از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) شنیده است كه آیین اسلام بر همه ادیان غلبه خواهد كرد. آن گاه امام، خلیفه را به صبر و استقامت سفارش نمود.
ابوبكر در حالى كه از شنیدن چنین خبرى خوشحال شده بود، مسلمانان را به جهاد تشویق نمود و آنان را به اطاعت از خدا و پیروى از فرماندهانشان امر كرد.(4)
در جنگ‏هاى این دوره گروهى از یاران امام على(علیه السلام) مانند مالك اشتر، خالدبن سعید بن عاص، هاشم بن عتبة بن ابى وقاص، معروف به هاشم مرقال و فضل بن عباس، حضورى فعال، بلكه در زمره فرماندهان لشكر اسلام قرار داشتند.
از دو جهت مى‏توان گفت كه تا حدودى جنگ‏هاى این دوره مورد تأیید امام بود: یكى از جهت رهنمودهاى ایشان كه پیروزى را پیش بینى كرد و آن را وعده پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) معرفى نمود، دیگرى شركت یاران صمیمى حضرت در این نبردها.
1-2. دردوره ده ساله خلافت عمر، موضعى كه امام در برابر فتوحات این دوره اتخاذ نمود، همانند موضعى بود كه در دوره خلافت ابوبكر اتخاذ نمود؛ یعنى نه تأیید مشروعیت حكومت و نه موضعى كه موجب تضعیف روحیه سپاهیان اسلام گردد.
عمر كوشید امام را به شركت در فتوحات وادارد، ولى موفق نشد. بنا به نوشته مورخ نامدار، مسعودى: چون عمر درباره جنگ با ایرانیان از عثمان نظر خواهى كرد، عثمان گفت: مردى را بفرست كه در كار جنگ تجربه و بصیرت داشته باشد. عمر گفت: آن كیست؟ عثمان گفت: على بن ابى طالب است. عمر گفت: پس ببین كه او به این كار تمایل دارد؟ عثمان با على(علیه السلام) مذاكره كرد، امّا على(علیه السلام) این را خوش نداشت و رد كرد.(5)
عمر كه نمى‏توانست على(علیه السلام) را به طور مستقیم به همكارى و شركت در فتوحات حاضر كند، تلاش كرد از دیدگاه‏ها و راهنمایى‏هاى آن حضرت بهره‏مند گردد. حضرت چون نمى‏توانست نسبت به سرنوشت اسلام و مسلمانان بى‏اعتنا باشد، تنها در قالب مشاوره و ارائه دیدگاه‏هاى خویش، همانند یك كارشناس برجسته نظامى آنان را در این امر همراهى كرد. هرگاه عمر از حضرت نظر مشورتى مى‏خواست، حضرت از ارائه رهنمودها دریغ نمى‏ورزید.(6)
بنا به روایتى از امام باقر(علیه السلام) عمر، امور حكومت را كه از مهم‏ترین آن‏ها فتوحات بود، با نظر خواهى از على(علیه السلام) به سامان مى‏رساند.(7)
1-3. در دوره دوازه ساله خلافت عثمان، رابطه بین امام و حكومت عثمان مانند دوره قبل نبود. حضرت در این دوره كم‏تر در صحنه حضور مى‏یافت و به مشورت و همكاى در امور حكومت مى‏پرداخت؛ از این رو هیچ گزارشى در منابع تاریخ مبنى بر راهنمایى و ارائه نظر در امر فتوحات از سوى حضرت، وجود ندارد.

در باره حضور امام حسن وامام حسین (علیهما السلام):
از منابع معتبر استفاده می‌شود که امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) در فتح ایران شرکت نکرده‌اند.
بنابر نقل، ابن خلدون، سید هاشم معروف الحسنی و همچنین باقر شریف قرشی، حسن و حسین(علیهما السلام) بعد از پیامبر در هیچ فتحی شرکت نداشتند...(8)
بیش تر مطالبی که مورخان در باره جنگ‌های صدر اسلام نوشته‌اند، از تاریخ طبری می‌باشد، که پذیرش هر کدام نیاز به بررسی دقیق دارد.
طبری مطالب تاریخی را از راویان مختلف نقل می‌کند که برخی دروغگو و غیر موثق بوده‌اند، از جمله سیف بن عمر که خیلی از مطالب مربوط به جنگ‌های ایران و عرب‌ها و مطالبی را که از علی و فرزندان وی در این باره نقل شده، از طریق وی است.
جواد علی (از مورخان) معتبر می‌گوید: طبری در استفاده از مآخذ، اصول اهل حدیث را در نظر نگرفته و از چهره‌های ضعیف هم روایت کرده است.
او روایات سیف بن عمر را که متهم به زندقه است و خود طبری هم نظر مساعدی نسبت به وی ندارد، نقل می‌کند.( 9)بر این اساس اگر در برخی از منابع سخن از شرکت امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) در جنگ ایران و مسلمانان آمده است، واقعیت ندارد .
براى توضیح بیشتر مى‏توانید به تاریخ در آیینه پژوهش، جلد دوّم، مراجعه نمایید.
در باره ماجرای شوشتر وعریان شدن زنان باید گفت فاقد مستندی معتبر می باشد.

پى نوشت‏ها:
1. تفسیر نمونه، ج 2، ص 206 و 207.
2. ابن اعثم كوفى، الفتوح، ج 1، ص 79 به بعد، بیروت، دارالأضواء، ط الأولى، 1411/1991.
3. نهج البلاغه، صبحى صالح، نامه 45.
4. ابن اعثم كونى، همان، ص 80 و 81؛ تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 133. بیروت ، دار صادر، بى تا.
5. مسعودى، مروج الذهب، ج 2، ص 310، قم، دار الهجرة، چ دوم، 1409.
6. درباره مشاوره خلفا با حضرت على(علیه السلام) به نهج البلاغه، خ 146 رجوع شود.
7. شیخ مفید، الاختصاص، ص 173، سال چاپ : 1414 - 1993 م، نشردار المفید للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، لبنان.
8. احمد زمانی، حقایق پنهان، ص 117. دفتر تبلیغات ،1378 ، چاپ دوم .
9 . رسول جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، سیره رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)، ص 124.
منبع : مركز ملی پاسخگویی به سوالات دینی

نوشتن دیدگاه