از مهم‌ترین موضوعاتی که هر کدام از اهل بیت (علیهم السلام) در زندگی با برکتشان با آن مواجه بودند و در آن فضا زندگی می‌کردند، موضوع مهدویت و امر ظهور بود. از این رو در دسته بندی موضوعی احادیث ائمه (علیهم السلام) موضوع آخرالزمان و ظهور بیشترین تعداد احادیث را به خود اختصاص داده‌اند. بنابراین بجاست که توجه بیشتری به این گنجینه‌های عظیم معرفتی شود و روی آن مطالعات کاربردی صورت گیرد تا بتوان معارف آن را وارد زندگی شیعیان کرد.
به مناسبت ایام شهادت امام رضا(علیه السلام) یکی از احادیث منسوب به حضرت درباره مهدویت و امر ظهور مورد بررسی قرار می‌گیرد.
حسن بن محبوب از امام رضا(علیه السلام) نقل می‌کند: «لا جرم آشوب «صمّاء صیلم» رخ مىدهد که زیرکان و اشخاص با احتیاطى که از خواص ما هستند به آن ورطه کشیده مىشوند و این به هنگامى است که شیعیان، سومین (امام) از اولاد مرا از دست بدهند.
اهل آسمان و زمین بر وى مىگریند و چه بسیارند مؤمنینى که موقع از دست رفتن «ماء معین» آب صاف و زلال و جارى (قائم) متأسف و تشنه و حیران و محزون هستند. گویا آنان را مىبینم که ندایشان مىکنند و آن صدا از دور شنیده مىشود؛ چنان که از نزدیک شنیده مىشود و آن صدا براى اهل ایمان رحمت و براى کافران عذاب است.
حسن بن محبوب عرض کرد: آن صدا چیست؟ فرمود: در ماه رجب سه صدا از آسمان شنیده مىشود:
صداى اول این است: «أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ» [یعنى:آگاه باشید لعنت خدا بر ظالمین باد] (هود18)
صداى دوم مىگوید: «أَزِفَتِ الْآزِفَة؛ نزدیک‌شونده نزدیک شد». (نجم53)
و در صداى سوم شخصى را آشکارا در سمت خورشید مىبینید که مىگوید: «این امیرالمؤمنین است که براى کشتن بیدادگران حمله مىآورد».
و در روایت حمیرى آمده است: در صداى سوم بدنى از نزدیک خورشید دیده مىشود که مىگوید: «خداوند فلانى را فرستاد، سخنان او را بشنوید و از او پیروى کنید؛ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ فُلَاناً فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِیعُوا»
و هر دو راوى گفتهاند: در این موقع فرج (و آزادى) مردم فرا مىرسد و آنان که مردهاند دوست مىداشتند که در آن وقت زنده مىبودند و خداوند دل‌هاى مردم با ایمان را التیام و شفا مىبخشد؛ وَ یَشْفِی اللَّهُصُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ.(توبه14)
در ادامه، به برخی نکات نهفته در این حدیث اشاره می‌کنیم:
الف) برخی علمای اهل حدیث درباره این جمله امام رضا(علیه السلام): «شیعیان، سومین (امام) از اولاد مرا از دست بدهند.» اینطور گفته اند: باید توجّه داشت که امام زمان فرزند و پشت چهارم آن حضرت است، پس لا بدّ مراد فقدان امام عسکرىّ است که او پشت سوم آن حضرت می‌باشد و یا اینکه «رابع» به «ثالث» تحریف شده است و ترجمه آن طور آمده که با هر دو بسازد».
ب) با کمی تأمل در روایت، متوجه میشویم که امام رضا علیه‌السلام سه دوره را معرفی می‌کنند:
1- دوران غیبت 2- دوران قبل از ظهور و یا دورۀ آخرالزمان با آغاز شدن ماجراهای غیر عادی و شنیده شدن صداهایی از آسمان در پهنه عالم 3- دوران ظهور(بند آخر حدیث)
ج) وقتی حسن بن محبوب از کیفیت صداها از امام رضا(علیه السلام) سؤال می‌کند، امام(علیه السلام) اشاره به صداهایی در ماه رجب می‌کنند که دو صدای آن تحقق قسمت‌هایی از آیات قرآن است. در صدای سوم، مردم دعوت به اطاعت از امیرالمؤمنین(علیه السلام) می‌شوند؛ بنابراین این مسأله گویای رجعت حضرت در آخرالزمان و نقش بزرگشان در امر فرج است.
د) کلیت برنامۀ خداوند در این حدیث مشخص است و آن امر فرج است؛ بنابراین امر فرج، هم اسباب ظهور امام زمان (عج) را فراهم می‌کند که فرج اهل‌بیت علیهم‌السلام است و هم رحمت بر مؤمنین جاری می‌کند که به صورت شفای صدور است. با این توضیحات این حدیث که «انْتِظَارِ أَمْرِنَا وَ أَمْرِکُمْ وَ فَرَجِنَا وَ فَرَجِکُم؛ انتظار امر ما و امر شما فرج ما و فرج شماست» بیشتر برای ما ملموس می‌شود.
منابع : غیبت طوسی، ص440 / الخرائج، ج3، ص. 1169
