گر چه معنی و مفهوم «حرص» اجمالا بر همه روشن است، ولی توجه به مفهوم دقیق آن نکته های تازه ای را به ما می آموزد.
«راغب» در «مفردات» حرص را به معنی شدت تمایل به چیزی می داند و می گوید: این واژه در اصل به معنی فشردن لباس به هنگام شستشو به وسیله کوبیدن چوب مخصوصی بر آن است!
امیرمؤمنان علی (ع) تعبیر بسیار جالبی در تعریف حرص دارد، هنگامی که از حضرتش پرسیدند: حرص چیست؟ فرمود:
«هو طلب القلیل باضاعة الکثیر! ؛ حرص آن است که انسان چیز کمی را جستجو کند در برابر چیز بسیاری را که از دست می دهد! » (1)
علمای اخلاق، حرص را از رذایل اخلاقی و متعلق به قوه شهویه می دانند و در تعریف آن چنین می گویند: «حرص صفتی است نفسانی که انسان را به اندوختن بیش از احتیاج خود وامی دارد و از شعب حب دنیا و از صفات مهلکه و از اخلاق گمراه کننده است، حرص به بیابانی می ماند که کرانه های آن ناپیداست و همچون سرزمین وحشتناک بی انتهاست که هر قدر حریص در آن پیش می رود به آخر آن نمی رسد.
«حریص» به کسی می ماند که مبتلا به بیماری استسقاء شده است هرچه آب می آشامد تشنگی او فرو نمی نشیند.
«حریص» هیچ دلیل منطقی را نمی پذیرد، مثلا اگر به او گفته شود که هشتاد سال عمر کرده ای و چیزی از عمر تو باقی نمانده، این همه تلاش و ولع برای جمع آوری مال به خاطر چیست؟ ! در عین اینکه پاسخی برای این سؤال ندارد باز هم دست از کار خود نمی کشد، بلکه به عکس، گاهی انسان با افزایش سن و سال و نزدیک شدن به آخر خط، حریص تر می شود، چنانکه در حدیث معروفی از پیامبر اکرم (ص) آمده است:
«یشیب بن آدم و یشب فیه خصلتان: الحرص و طول الامل! ؛ انسان پیر می شود اما دو صفت در او جوان می گردد: حرص و آرزوهای طولانی! » (2)
پاورقی :
1 - سفینة البحار، ماده حرص.
2 - بحارالانوار، ج 70، ص 22.
