پرسش:
چه اعمالی را می توانیم برای از دست رفتگان انجام دهیم كه برای آن‌ها باعث كاهش عذاب و یا ازدیاد ثواب شود؟
اگر ممكن است اعمالی كه در صورتی كه بر سر مزار شخص انجام شود ثواب و یا مقبولیت بیشتری نزد خداوند دارد را هم ذکر نمایید.
پاسخ:
از روایت استفاده می شود خیرات و طلب آمرزش برای اموات در وضعیت آن ها در آخرت تاثیر خواهد داشت. برای اموات از هر چیز بهتر و مفیدتر صدقه و احسان به فقرا و اهدای ثواب آن برای مردگان است.
رسول گرامی اسلام حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «صدقه حرارت قبرها را از بین می‌برد». (1)
برای اموات بهترین دعا این است که انسان برای آنان از خدای مهربان طلب عفو و مغفرت کند. بخواهد خداوند رحمت و بخشش و نعمت‌هایش را بر آنان نازل فرماید. می‌توان دعای 24 صحیفه سجادیه را برای پدر و مادر که دارای مضامین عالی آموزشی و تربیتی است، در شب یا روز خواند، همچنین این آیه دعای خوب و تحفه‌‌ای زیبا برای گذشتگان است:
«ربّنا اغفر لي و لوالديّ و للمؤمنين يوم يقوم الحساب» (2)
پروردگارا! روزى که حساب برپا مىشود، بر من و پدر و مادرم و بر مؤمنان ببخشاى».
روایتی از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل شده:
«هر کس نزد قبر مؤمنی هفت مرتبه سوره إنّا أنزلنا را بخواند، خداوند فرشته ای میفرستد که پیش قبر میت، خدا را عبادت کند. خداوند ثواب عبادت فرشته را برای میت و کسی که إنّا أنزلنا را خوانده می نویسد، تا زمانی که خداوند وی را به واسطه این عمل وارد بهشت کند. بعد از سوره حمد، هفت مرتبه إنّ أنزلنا و هر یک از قل أعوذ بربّ الفلق، قل أعوذ بربّ الناس، قل هو الله أحد، و آیه الکرسی را سه مرتبه بخواند». (3)
یکی از صحابه از حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرده:
«برای مردگان خود هدیه بفرستید»، گفتم: هدیه مردگان چیست؟
فرمود: «صدقه و دعا. ارواح مؤمنان هر جمعه به آسمان دنیا مقابل خانه‌های خود می‌آیند و فریاد می‌کنند... ای خانواده من، پدر، فرزندان و خویشان من، بر ما مهربانی کنید. آن چه در دست ما بود، عذاب و حساب آن ها بر ما است. نفعش برای غیر ما. ای خویشان ما، به درهمی یا قرص نانی یا جامه‌ای ما را کمک کنید تا خداوند شما را از جامه‌های بهشت بپوشاند». (4)
از روایت برداشت می‌شود که لازم نیست به زیارت قبر مردگان بروید، بلکه در هر کجا برای آنان صدقه بدهید و دعا و فاتحه بخوانید، ثوابش به آن ها می‌رسد. البته رفتن سر قبر بهتر است، چون اثرات دیگری غیر از فاتحه نیز دارد.البته در کنار قبور اموات قرائت قرآن و اهدای ثواب آن به روح میت بسیار خوب است.
در روایتی دیگر می‌فرماید:
«هر صدقه‌ای که برای مرده داده می‌شود، فرشته‌ای آن را می‌گیرد. در طبقی از نور می‌گذارد. بر لب قبر می‌ایستد. با صدای بلند می‌گوید: ای اهل قبور، درود بر شما، بگیرید این هدیه را که بستگان‌تان برای شما فرستاده‌اند». (5)
اگر به احادیث ذکر شده دقت شود، متوجه خواهیم شد که مرده‌ها چشم به راه و چشم انتظار هدیه، دعا و... فرزندان و خانواده خود هستند.
سعد بن عباده می گوید:
یکی از افراد بنی ساعده در سفر بود که مادرش از دنیا رفت، به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) عرض کرد: در غیاب من، مادرم از دنیا رفته، اگر برایش چیزی صدقه بدهم، نفعش عاید وی می‌گردد؟ حضرت فرمود: «بلی». گفت: شما را شاهد می‌گیرم که محوطه درخت خرمایم را که به ثمر نشسته، برای او صدقه قرار دادم. (6)
رفتن به زیارت قبور غیر از فوایدی که برای اموات دارد، برای زندگان نیز مؤثر است؛ زیرا انسان را به یاد آخرت می‌اندازد. هدایا و ثواب‌هایی که برای اموات می‌فرستند، برای زندگان نیز مؤثر است و برای خودشان ثواب دارد. کسی که سوره حمد یا آیت الکرسی یا صدقه یا نماز برای اموات می‌خواند، اول اثرش به خود زنده می‌رسد، بعد برای میت.
مفهوم خیرات و صدقه اعم است. شامل هر نوع کار خیر، یا حتی نیت و فکر و اندیشه خیر برای مردم و یا اسلام می شود.
می توان هر عمل خیری که به قصد قربت انجام می شود، ثواب آن را به روح اموات نثار کرد.
پی نوشت:
1. میزان الحکمه، ماده صدقه، شماره 10342.
2. ابراهيم (14)آيه 41.
3. كامل الزيارات، ابن قولويه القمي، دارالمرتضوية - النجف الأشرف، 1356 ه. ق. ص 222.
4. محدث قمی، مفاتيح الجنان ، بخش زيارت قبور مؤمنين.
5. همان.
6. مجموعه ورام، ج2 ، ص 110 طبق نقل معاد فلسفی، ج1، ص 291.