مقاله ها

ابوجعفر احمد بن هلال، معروف به «عبرتايى»، گاه به «عبرتايى كرخى» نيز ناميده مى‏شود. او از اصحاب امام هادى و عسكرى عليهماالسلام بود كه از دوران امام رضا عليه‏السلام تا سال هفتم غيبت صغرا را درك كرد. در سال 180 ه. در «عبرتا»، يكى از روستاهاى بزرگ نواحى نهروان در منطقه «اكاف» بين بغداد و واسط، متولد شد و در سال 267 ه. در سن 87 سالگى در بغداد وفات يافت. وى از طائفه «بنى جنيد» بود كه دانشمندان شيعى و سنّى بسيارى از اين طائفه ظهور كرده ‏اند و چون وى در محلّه شيعه‏نشين كرخ در بغداد سكونت داشت، او را «كرخى» نيز ناميده ‏اند.
درباره اجداد و اوضاع خانوادگى او گزارشى در منابع تاريخى ديده نمى‏شود؛ چنان كه از دوران كودكى او نيز اطلاعى در دست نيست، ولى بيشتر دوران تحصيل او در بغداد سپرى گرديد و در آنجا با افرادى همچون ابومحمّد شريعى و ابوجعفر محمّد بن على شلمغانى و محمّد بن عثمان بن سعيد (سفير دوم امام زمان) هم‏بحث شد و در محضر امامان هادى و عسكرى عليهماالسلام ، دانش فراوان اندوخت. وى به محضر حضرت على بن موسى الرضا عليه‏السلام ، امام هشتم شيعيان اماميه، تشرّف يافت، ولى به خاطر ملازمت ممتد نزد امامان بعدى و استماع روايات و نقل از آن‏ها و استفاده از محضر درسشان در زمره عالمان بزرگ شيعه در آن عصر محسوب مى‏گردد.
علماى علم رجال حيات علمى و معنوى او را به دو دوره تقسيم كرده‏اند: دوره اول، كه بخش عمده حيات او را تشكيل مى‏دهد، يعنى همان مدت طولانى او كه در ملازمت با دو امام بزرگ شيعى سپرى شد، همراه با صلاح و سداد و تقوا و درست‏كارى بود. ولى دوره دوم، كه اواخر عمر او را تشكيل مى‏دهد و در واقع هم‏زمان با حيات دو امام يازدهم و دوازدهم شيعى بوده، همراه با ترديد و مذمّت و انكار و طرد و لعن گزارش شده است. او احتمالاً به لحاظ كبر سن و پشتوانه علمى، كه در اثر شاگردى نزد امامان ياد شده حاصل كرده بود، در زمان امامت امام يازدهم ادعاى بابيت كرد و از اين‏رو، به طور مكرّر مورد مذمّت آن امام قرار گرفت.
او پس از وفات امام يازدهم، اگرچه امامت حضرت حجة بن الحسن (عج) و نيابت نايب اول او، يعنى عثمان بن سعيد عمرى، را پذيرفت، ولى در ادامه، از پذيرفتن نيابت نايب دوم ايشان، يعنى محمّد بن عثمان خوددارى نمود و به همين دليل، توقيعى در لعن و طرد او از ناحيه مقدّسه صادر گرديد. وى پس از آنكه نيابت نايب دوم را انكار كرد و خود ادعاى نيابت نمود، در اواخر عمرش، مسلك صوفيه را در پيش گرفت و 54 حج گزارد كه بيست بار آن با پاى پياده بود. او درباره نيابت محمّد بن عثمان مى‏گفت: «من چيزى درباره وى نشنيده‏ام، اما درباره پدرش عثمان شنيده‏ام؛ اگر درباره پسر هم يقين داشتم اطاعت مى‏كردم. گفتند: غير از تو كسان ديگرى شنيده‏اند، گفت: أنتم و ما سمعتم (يعنى شما را با گفته ‏هايتان.)
نجاشى پس از اينكه او را «صالح الروايه» معرفى كرده، گفته است: در بين احاديث او هم روايات خوب و هم روايات نادرست وجود دارند. همچنين به گفته نجاشى، وى به دليل ادعاى بابيت، از سوى امام عسكرى عليه‏السلام مورد مذمّت‏هاى فراوان قرار گرفته و توقيعاتى نيز بين او و امام عسكرى عليه‏السلام مراسله شده است.
شيخ طوسى در فهرست خود، وى را «غالى» و متهم در دين معرفى كرده، اما با اين حال، اذعان كرده است كه بيشتر اصول اصحاب اماميّه از وى روايت شده ‏اند.
ابن غضائرى و ابن داود و علاّمه حلّى در روايات او توقّف كرده‏اند، مگر رواياتى كه وى از حسن بن محبوب (م 224 ق) و محمّد بن ابى عمير (م 217 ق) نقل كرده است.
همچنين گاهى وى را «ناصبى» و زمانى او را از كسانى قرار مى‏دهند كه بر امام باقر عليه‏السلام وقف كرده‏اند. با اين‏همه، علماى عظام و مشايخ بزرگى را مى‏بينيم كه احاديث او را در مدارك روايى خود نقل كرده و بر آن‏ها اعتماد مى‏كنند. از اين‏رو، مرحوم ميرزاى نورى با توجه به تناقض گزارش‏ها درباره شخصيت احمد بن هلال، خود را ناچار به جمع‏بندى و ذكر توجيهاتى در اين زمينه مى‏بيند.
از جمله استادان او، حسن بن محبوب و ابن ابى عمير است، و از جمله شاگردان او عبداللّه بن جعفر حميرى، عبداللّه بن العلاء المذارى و حسين بن احمد مالكى. از جمله آثار او، دو كتاب يوم و ليله و كتاب النوادر (تازه‏ها) هستند كه بيشتر اصحاب حديث اين دو كتاب را شنيده‏اند و بر محتواى آن‏ها اعتماد كرده ‏اند.

نوشتن دیدگاه