«ای علی خدا پاداش نیکو به تو دهد و در بهشت خود ساکن گرداند ...»
(فرازی از نامه امام جواد(ع) به علی بن مهزیار اهوازی)
خوزستان عالمپرور
خوزستان یکی از استانهای کشور پهناور ماست که از دیرباز نقش بسزایی درگسترش و ترویج فرهنگ عمیق اسلامی داشته و در درون خود راویان و عالمان بزرگوار و گرانسنگ را پرورش داده است بزرگانی همچون:
حسن بن سعید اهوازی، حسین بن سعید اهوازی، علی بن ابراهیم مهزیار اهوازی،محمد بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی، علامه بزرگوار شیخ مرتضی انصاری، علامه حاجشیخ محمد تقی شوشتری و بسیاری دیگر از استوانه های علمی که هر کدام مانند چراغی راه را برای مشتاقان روشن میساختند و عاشقان هدایت را به سرچشمه زلال رستگاری رهنمون بودند.
در این میان شهر قدیمی اهواز که مرکز این استان است از ویژگی خاصی برخورداراست چنانچه ملاحظه شد جمعی از راویان ائمه اطهار(ع) در این شهر پرورش یافتند وکلمات حیاتبخش ائمه معصومین را از آنان میآموختند و به گوش عاشقان اهل بیت میرساندند و در مواقع لزوم سربازان علمی ائمه بودند و در مصاف با دشمنان اهلبیت با قلمشان قلب خصم را نشانه میرفتند و مذهب تشیع را از هجوم نامحرمان مصونمیساختند.
از جمله آن بزرگواران راوی والامقام علی بن مهزیار اهوازی است که در میان مردمخوزستان شخصی شناخته شده و باارزش است در این نوشتار همت ما این است که مردمخوب کشورمان را با راوی دیگری از خیل راویان نور آشنا سازیم و قدمی هر چندناچیز در راستای احیای نام و جایگاه آن بزرگان در میان اقشار مختلف مردم برداشته باشیم.
ستاره خوزستان
علی بن مهزیار اهوازی از فقهاء و محدثان مشهور و بزرگ شیعه بودکه علاوه بر مقام علمی و فقهی از برجستگیهای اخلاقی ارزندهای نیز برخوردار بود.
او در میان خانواده ای مسیحی دیده به جهان گشود و رشد و نمو یافت ولی چند سالی بیش از بهار عمر او نگذشته بود که بالطف خداوند متعال پدر او به دین اسلام مشرفشد و او نیز اسلام را دین خود قرار داد. در این زمینهرجال شناس معروف نجاشی درکتاب خویش اینگونه نگاشته است:
علی بن مهزیار اهوازی کنیهاش ابوالحسن بود و از مردم دورق محسوب میشد و پدرش دارای دین مسیح بود و بعدها مسلمان شد و علی نیز در همان دوران کودکی به دیناسلام مشرف شد و خداوند بالطف خویش او را بصیر در دین نمود.
وی از صحابی خاص حضرت رضا(ع) و حضرت امام جواد و امام هادی(ع) به شمار میرفتو در نزد این امامان هدایت دارای منزلتی بس عظیم بود.
شرح حال این دانشمند بزرگ در منابع مهم رجالی بیان شده و همانگونه که مرحومنجاشی بیان کردند کسی او را مورد سرزنش و نکوهش قرار نداده است. شیخ طوسی دررجال خویش علی را از اصحاب حضرت رضا میداند و میفرماید:
«او دانشمندی مورد اعتماد و دارای اعتقادی راسخ و صحیح بود و از اصحاب امامجواد و امام هادی نیز به حساب میآمد».
کشی از دیگر رجال شناسان معروف اینگونه از وی یاد میکند:«علی بن مهزیارمسیحی بود ولی خداوند متعال او را هدایت کرد. وی از مردم هند(هندیجان) بود کهاز روستاهای فارس محسوب میشد که بعدها در اهواز سکنی گزید».
معاصران فرهیخته
از جمله فقهائی که با علی بن مهزیار هم عصر بودند حسین بنسعید اهوازی است او نیز افتخار شاگردی سه تن از ائمه بزرگوار شیعه (علیهمالسلام) را داشت و در کتابهای رجالی زمانی که از او سخن به میان آمده به نیکیاز او یاد شده است.
حسین برادری بنام حسن نیز داشت که او هم از علمای معاصر علی بن مهزیار ودارای مقام والایی بود و در اغلب موارد نام این دو راوی اهل بیت در کنار هم ذکرمیشود.
ابن ندیم در فهرست خود از دانش و علم فراوان آن دو دانشمند یاد میکند:«دانشاین دو برادر در عصر خود از هر دانشمند دیگری و سیعتر بود و در فقه از برجستگیخاص برخوردار بودند آنها با حضرت جواد(ع) مصاحبت داشتند و از وجود آن حضرت بهره می جستند».
از دیگر بزرگان و دانشمندان عصر او فرزند برومند وی محمد بن علی بن مهزیاراست که از اصحاب امام هادی(ع) شمرده میشود وی بسیاری از افتخارات پدر را داراو از جایگاه علمی خاصی برخوردار بود.
از سید بن طاووس در کتاب «ربیع الشیعه» نقل شده که محمد بن علی بن مهزیاراز سفیران و نمایندگان حضرت ولی عصر(عج) بوده است.
مقام محمود
علی بن مهزیار از خواص حضرت جواد(ع) بود و دوستی نزدیکی با حضرت داشت و بسیاری از روایات را که علی نقل میکند از امام جواد(ع) است.
در موارد متعددی وی از جانب امام جواد(ع) مورد تمجید قرار گرفت و بارها حضرت دعای خیر خویش را نصیب علی ساخت.
کشی در کتاب خویش به تعدادی از نامه هائی که حضرت در جواب نامه های علی، برای او مرقوم فرموده بود اشاره میکند در نامه ای حضرت به آن محدث بزرگ اینگونه مرقوم میدارد:
نامهات به من رسید و از محتوای آن مطلع شدم مرا غرق شادی و سرور کردی خداوندتو را خوشحال گرداند...
روزی از روزها علی بن مهزیار نامهای خدمت حضرت جواد مرقوم میدارد و از حضرت میخواهد که او را دعا کند حضرت طی نامه ای اینگونه مرقوم میفرماید:اما راجع به دعائی که از من خواسته بودی. تو نمیدانی که خداوند تو را در نزد من چگونه قرارداده که به خاطر محبتی که به تو دارم گاهی تو را به نامت میخوانم. خداوند آنچهرا به تو روزی کرده به بهترین شکل پایدار گرداند و با خشنودی من از تو، او هماز تو خشنود گردد و تو را به آرزویت نائل گرداند و با حمتخودش تو را درفردوس اعلی میهمان سازد. خداوند ترا حفظ کند و دوستبدارد.
اگر کسی بخواهد مقام و منزلت علی را در نزد ائمه دریابد یکی از بهترین راههاتوفیعات و نامههائی است که آن بزرگان برای او مرقوم فرمودند در نامهای دیگرحضرت جواد(ع) علی بن مهزیار را اینگونه مورد لطف و عنایت قرار میدهند.
ای علی خداوند پاداش نیک به تو دهد و در بهشتخود ساکن گرداند و از ذلت وخواری در دنیا و آخرت بر حذر دارد و تو را با ما محشور فرماید ... اگر بگویممن کسی را مانند تو ندیدهام امیدوارم که راست گفته باشم.
عالم عابد
علی در کنار علوم فراوانش دریایی از عبودیت و پرستش خالق بود عبادتهای او در نزد آشنایان و دوستان معروف بود با طلوع خورشید علی به سجده میرفت و سراز سجده بر نمیداشت تا اینکه برای هزار نفر از دوستان و برادراندینی خویش دعا کند، همان دعائی را که برای خود از خداوند میخواست.
وقتی به پیشانی او نگاه میکردی آثار سجود را بر پیشانی به خوبی مییافتی وابهتش تو را به تواضع در مقابلش وا میداشت و با نگاه به او انسان به یادخداوند می افتاد.
آثار بابرکت
محدث گرانسنگ علی بن مهزیار با عنایات خداوند علومی را که جایگاهشان سینه پهناور او بود بر روی کاغذ آورد و از خود آثاری گرانقدری بهجای گذارد شیخ طوسی مینویسد:«علی بن مهزیار اهوازی عالمی جلیل القدر و کثیرالروایه بود و برای او سی و سه کتاب است».
مرحوم نجاشی کتاب های او را در کتاب رجالی خویش بر شمرده است، «کتاب وضو»،«صلاه»، «زکات»، «صوم»، «حج»، «طلاق»، «حدود»، «دیات»، «عتق وتدبیر»، «تجارات و اجارات»، «مکاسب»، «تفسیر»، «فضائل»، «مثالب»،«دعا»، «تجمل و مروه»، «مزار»، «رد بر غلات»، «وصایا»، «مواریث»،«خمس»، «شهادات»، «فضائل مومنین»، «تقیه»، «صید»، «اشربه»، «نذورو ایمان» و «کفارات».
در محضر اساتید
علی بن مهزیار توفیق درک بزرگانی از فقهاء و محدثین را داشتبزرگانی همچون:
محمد بن ابی عمیر، احمد بن اسحاق ابهری، احمد بن محمد بن ابی نصر، حسن بن علیبن فضال، حسن بن محبوب، حسین بن سعید اهوازی، حماد بن عیسی، صفوان بن یحیی،عبدالله بن یحیی، محمد بن اسماعیل بن بزیع، محمد بن حسن قمی، موسی بن قاسم،... آیت الله خوئی(ره) اساتید و کسانی که وی از آنان روایت نقل کرده را بیش ازپنجاه نفر ذکر کردهاند.
پرورش یافتگان
علی بن مهزیار اهوازی همانگونه که خود از محضر اساتید بهره میجست و وجود تشنه خود را سیراب میساخت در گرد خویش عاشقانی را نیز پرورش میداد. آیتالله خوئی در کتاب رجالی خویش به بیش از بیست نفر از آنان اشارهکرده است. اینک به زندگانی تنی چند از آنان اشاره کنیم.
1- احمد بن محمد بن خالد برقی
این محدث نامی از فقهای نیمه دوم سده سوم استکه به احمد بن ابی عبدالله برقی نیز مشهور است. کنیه او ابوجعفر است و ازاهالی کوفه بود که پس از قیام زید و زندانی شدن پدر بزرگش در دوران نوجوانی باپدرش به برقه قم گریخت و در آنجا ساکن میشوند. از تصنیفات احمد میتوان به کتاب«اجتهاد»، «تبصره»، «طبقات»، «عجائب»، «تفسیر الحدیث»، «عللالحدیث»، ... اشاره کرد.
برقی نه تنها در میان علماء شیعه، حتی در میان اهل عامه نیز معروف است وبسیاری از آنان شاگردی وی را کردهاند. تاریخ وفات این راوی را بعضی سال 274هو بعضی دیگر سال 280 ه میدانند.
2- ابراهیم بن هاشم قمی
کنیه اش ابواسحاق است که اصالتا اهل کوفه بود و بعدهابه قم آمد و در جوار حضرت معصومه(س) ساکن شد.
شیخ طوسی در «فهرست» خویش میگوید: اصحاب، معتقدند که اول کسی که احادیث رادر قم منتشر ساخت ابراهیم بن هاشم قمی است.
وی در میان راویان دیگر از جهت کثرت نقل حدیث همتا ندارد. آیتالله خوئی تعدادروایاتی را که وی در سلسله سندش قرار گرفته بالغ بر 6414 روایت میداند.
ابراهیم بن هاشم دارای کتبی است از جمله: کتاب «النوادر» و «قضایای امیرالمومنین(ع»).
زیارتگاه عشاق
عاقبت عمر با برکت علی بن مهزیار بعد از سالیان سال زحمت و تلاش در مسیر احیای سنت اهل بیت عصمت و طهارت(ع) پایان پذیرفت و خورشید وجودش غروب نمود و دوستان خود را به غمی جانکاه مبتلا ساخت گرچه از تاریخ وفات آن راوی جلیل القدر اطلاع دقیقی در دست نیست ولی سال رحلت او را حدود 254 ه تخمینزدهاند. اکنون مزار شریف آن راوی بزرگوار در شهر اهواز دارای بارگاه و بقعه ای مجلل است و همه روزه خیل مشتاقان را پذیراست و مردم با عشق اهل بیت مرقد آنراوی اهل بیت را زیارت میکنند.
سخنان ماندگار
علی بن مهزیار اهوازی در سلسله سند347 روایت واقع شده و درابواب مختلف فقه دارای روایت است در پایان تعدادی از روایتهائی را که علیروایتکننده آنهاست تقدیم میداریم باشد که در گوشه قلبتان جای گیرند.
زیارت حسین علیه السلام افضل استیا زیارت امام رضا علیه السلام
علی نقل میکند از امام جواد(ع) سوال کردم فدایتشومزیارت علی بن موسی الرضا(ع) بهتر استیا زیارت حسین بن علی(ع) حضرت فرمودند:
زیارت پدرم از زیارت امام حسین(ع) افضل است چرا که حضرت را تمام مردم زیارتمیکنند ولی پدرم را زیارت نمیکند مگر خواص از شیعه.
مقیم خانه حق باش
در روایتی دیگر علی بن مهزیار میگوید: از امام هادی(ع) سوال کردم آیا ماندن در مکه فضیلتش برتر استیا خروج از آن و اقامت در شهرهای دیگر؟
حضرت در جواب مرقوم فرمودند: ماندن نزد خانه خداوند برتر است.
پاداشی بس بزرگ
علی میگوید خدمت امام جواد(ع) عرض کردم کسی که قبر حضرترضا(ع) را زیارت کند چه پاداشی نصیبش خواهد شد؟ حضرت فرمودند:
به خداوند قسم پاداش او بهشت است.
کدام عمل محبوبتر است
علی بن مهزیار از امام جواد(ع) نقل میکند که حضرتفرمودند:
هیچ عملی نزد خداوند متعال از عملی که مدام باشد اگر چه عمل کوچکی باشدمحبوبتر نیست.
خداوند متعال روح آن راوی نور را با پیشوایان معصوم(ع) محشور گرداند.
محمدرضا حیدریان