شکر نعمت و روح سپاسگزاری ویژگی مردان بزرگ خداست و ازاین رو زمانی که خداوند حکمت را به لقمان عطا کرد، او را به شکرگزاری این نعمت توصیه کرد. [1]
امام رضا (علیه السلام) بسیاری از اوقات این شعر را می خواندند: «هرگاه در خیر و نعمتی قرار گرفتی، مبادا غرور و غفلت تو را فرا گیرد؛ ولی برای شکر بگو: اللهم سلم و تمم؛ خدایا ما را در آن نعمت سالم بدار و آن را برای ما کامل گردان. »[2]
امام رضا (علیه السلام) یاران خود را نیز به شکرگزاری، به خصوص در سجده، توصیه می فرمودند. ایشان به سلیمان بن حفص مروزی نامه ای نوشتند و او را به انجام دادن سجده شکر چنین سفارش فرمودند: در سجده شکر صد بار بگو: شکراً شکراً و اگر خواستی بگو: عفواً عفواً. [3]
که هله نعمت فزون شد شکر کو
مرکب شکر ار بخسبد حرّکوا
شکر منعم واجب آید در خرد
ور نه بگشاید درِ خشم ابد
هین کرم بینید و این خود کس کند
کز چنین نعمت به شکری بس کند
سر ببخشد، شکر خواهد سجده ای
پا ببخشد، شکر خواهد قعده ای[4]
حضرت امام رضا (علیه السلام) می فرمودند: سجده بعد از نماز فریضه، سپاسگزاری خداوند است که بنده اش را موفق به عبادت کرد. سه مرتبه باید گفت: شکرا للّه. راوی گوید گفتم: «معنی شکراً لله چیست؟» ایشان فرمودند: «یعنی شکر می کنم خداوندی را که مرا توفیق عبادت و بندگی داد و من توانستم فرائض او را به جای آورم. شکر موجب زیاد شدن ثواب است و اگر ثواب عبادت با نوافل کامل نشود، با سجده شکر کامل می شود.»
در سپاسگزاری و شکر چند نکته نهفته است:
1- شکر جامع جمیع فضایل است؛ ازجمله اعتراف به اینکه ما خود هیچ نداریم و تلاش در نگه داشتن آن نعمت و مانع زوال آن شدن، به وسیله اقامه نماز صورت می گیرد که مظهر شکر خداست؛
2- فایده شکر فقط به خود شاکر عاید می شود. همچنان که ضرر کفران هم به خود کفران کننده عاید می شود، نه به خدا. [5] چون خدا غنی مطلق است و احتیاج به شکر کسی ندارد و چون حمید و محمود است، چه شکرش بگزارند و چه نگزارند، پس کفران هم به او ضرر نمی رساند؛ [6]
3- شکر نعمت سبب نموّ نعمت می شود. شکرگزاری نفعش باز هم به انسان باز می گردد؛ زیرا شکر سبب افزونی نعمت است و خداوند می فرماید که اگر شکر کنید، بر نعمت شما خواهم افزود. [7]
پی نوشت ها :
[1] لقمان: 12.
[2] عيون أخبار الرضا(علیه السلام)، ج 2، ص 178.
[3] كتابُ من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 332.
[4] مثنوى معنوى، ج 3، ابيات 2670 تا 2673..
[5] و من يشكر فانّما يشكُرُ لنفسه و من كفر فان الله غنى حميد (لقمان: 12).
[6] تفسير الميزان، ج 16، ص 215.
[7] ابراهيم، 7..
منبع : پور امينى، محمد باقر؛ سبک زندگی؛ منشور زندگی در منظر امام رضا علیه السلام، ص: 47