تکبر و خود بزرگ بینی، یکی از زشت ترین گناهانی است که انسان مرتکب آن می شود. این عمل به قدری در پیشگاه خداوند ناپسند است که براساس برخی روایت، اگر به اندازه دانه خردلی در قلب انسان تکبر باشد، آن شخص هرگز به بهشت راه نخواهد یافت.(48) همچنین تکبر نخستین گناهی است که باعث دین مومنان شد یکی از مقربان را از این گناه خانمان سوز برحذر داشته اند و خطر آن را به پیروان خود گوشتزد نموده اند؛ زیرا اگر چه جایگاه اصلی کبر در قلب انسان است، بازتاب آن، رفتار و کردار آدمی را تحت تاثیر خود قرار داده و باعث می شود که نشانه های تکبر از ظاهر رفتار او نمایان شود. برای مثال، انسان متکبر دوست دارد همه به او سلام کنند و در مقابل او از جا برخیزند یا او را در بالای مجلس جای دهند.
نشستن نیز یکی از رفتارهای انسان است که صورت ظاهر آن، بودن یا نبودن غرور و تکبر را در وجود آدمی نمایان می سازد. از این رو، بسیاری از علمای دین به ویژه عرفای بزرگوار، در نحوه نشستن خود دقت بسیار داشته اند که در پیشگاه خداوند با تواضع بنشینند؛ زیرا به اینکه عالم هستی محضر خداست ایمان دارند.
گذشت که یکی از آداب غذا آن است که آن را بر روی زمین بگذاریم، و نیز یکی از مهم ترین مصداق های نشستن در پیشگاه خدا، نشستن در کنار سفره و به هنگام خوردن روزی پروردگار است. انسان وقتی کنار سفره می نشیند و شروع به خوردن غذا می کند حقیقتاً روزی پروردگار خویش را تناول می کند، از این رو پرهیز از تکبر و خود بزرگ بینی هنگام نشستن بر سر سفره، از بقیه موارد نشستن از اهمیت بیشتری برخوردار است و رعایت تواضع و فروتنی در این هنگام ضروری تر به نظر می رسد؛ زیرا در کنار سفره نشستن و به خوردن روزی پروردگار مشغول شدن، می بایست یکی از نشانه های بندگی باشد و هرگز با تکبر و خود بزرگ بینی سازگاری ندارد. این سنت نیک که نشانه شکر گزاری بنده و توجه او به نعمت های خداوند است با آنچه بسیاری از اشراف و بزرگان و صاحبان ثروت و مکنت انجام می داده و یا می دهند کاملاً متفاوت است. از این رو تکیه دادن بر اریکه مکنت و شکوت و تناول غذا با حالتی لمیده و متکبرانه به هیچ وجه پسندیده و شایسته انسان مومن و خدا ترس نیست و درشتی و بزرگی به هنگام خوردن روزی پروردگار نادیده گرفتن عظمت خدا از ضعف و زبونی خویش در پیشگاه اوست.
امام علی (علیه السلام) فرمود:
اذا جلس احدکم علی الطعام، فلیجلس جلسه العبد، و لایضعن احدکم احدی رجلیه علی الاخری، ولایتربع، فانها جلسه یبغضا الله عزوجل و یمقت صاحبها.(49)
هرگاه یکی از شما کنار غذائی می نشیند، باید مانند بندگان بنشیند و هیچ گاه یک پای خود را بر روی دیگری قرار ندهد و چهار زانو ننشیند؛ زیرا آن گونه نشستن، نشستنی است که خداوند آن را دشمن می دارد و از کسی که آن طور نشسته، بیزاری می جوید.
قاضی نعمان در کتاب خود از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند که:
انه نهی عن الاکل متکئا و کان اذا اکل استوفز علی احدی رجلیه و اطمان بالاخری و یقول: اجلس کما یجلس کما العبد و آکل کما یاکل العبد.(50)
آن حضرت از خوردن در حال تکیه دادن نهی فرمود و هرگاه غذا می خورد، روی یکی از پاهای خود می نشست و به دیگری اعتماد می کرد و می فرمود: من همچون برده می نشینم و همچون برده غذا می خوردم.
با توجه به روایات این ادب، به نظر می رسد چیزی که مهم است متواضع بودن و فروتنانه تناول کردن غذاست. بنابراین استفاده از میز و صندلی که با فرهنگ بیشتر جوامع امروزی مطبقت دارد منافاتی با رعایت تواضع نداشته و می توان علی رغم استفاده از میز و صندلی فروتن بدو و از تناول غذا با حالت تکبر پرهیز کرد.
48) پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود لن یدخل الجنه عبد فی قلبه مثقال حبه من خردل من کبر. (ثواب الاعمال: ص 264، ح 5).
49) الکافی: ج 6، ص 272، ح 10.
50) دعائم الاسلام: ج 2، ص 118، ح 396.
