64. الم أحسب الناس أن یترکوا أن یقولوا آمنا و هم لا یفتنون ولقد فتنا الذین من قبلهم فلیعلمن الله الذین صدقوا ولیعلمن الکاذبین
الم. آیا مردم گمان کردند همین که بگویند: ایمان آوردیم، به حال خود رها می شوند و آزمایش نخواهند شد؟ ما کسانی را که پیش از آنان بودند، آزمودیم (و اینان را نیز امتحان می کنیم) باید علم خدا درباره کسانی که راست می گویند و کسانی که دروغ می گویند، تحقق یابد.
ابن ابی لیلی از امیرمؤمنان (علیه السلام) روایت کرده که آن حضرت فرمود:
مردم! به خدا سوگند! این آیه درباره من و شیعیانم و در مورد دشمنان من و پیروانشان نازل شد.
آن گاه از سرنوشت تلخ امت های گذشته خبر داد که چگونه به فتنه گرفتار آمدند و در توضیح آیه فرمود:
من و شیعیانم از راستگویان در ایمان و اعمالیم و دشمنانم به دروغ مدعی ایمان و عمل اند.(233)
حسکانی از امام علی (علیه السلام) روایت کرده است که آن حضرت فرمود:
هنگامی که این آیات نازل شد، به رسول خدا گفتم: این چه فتنه ای است؟ حضرت فرمود: ای علی! تو بدان فتنه گرفتار خواهی شد و به تو روی خواهد نمود.(234)
صاحب تنبیه الغافلین از حضرت علی (علیه السلام) روایت کرده است که آن حضرت فرمود:
با رسول خدا از کنار باغی گذشتیم، گفتم: یا رسول الله! چه باغ زیبایی! فرمود: برای تو در بهشت بهتر از آن است و گریست. گفتم: از رسول خدا! چه چیزی شما را گریاند؟ فرمود: کینه هایی در سینه های این قوم است که بر تو ظاهر نکنند مگر پس از من. گفتم: این در حالی است که دین من در سلامت است؟ فرمود: دینت در سلامت است.(235)
65. أم حسب الذین یعملون السیئات أن یسبقونا ساء ما یحکمون من کان یرجوا لقاء الله فان أجعل الله لآت و هو السمیع العلیم و من جاهد فانما یجاهد لنفسه ان الله لغنی عن العالمین
آیا کسانی که اعمال بد انجام می دهند، گمان کردند بر قدرت ما چیره خواهند شد؟ چه بد داوری می کنند! کسی که امید به دیدار خدا (و رستاخیز) دارد (باید در اطلاعات فرمان او بکوشد) پس سرآمدی را که خدا تعیین کرده؛ فرا می رسد و او شنوا و دانا است. و کسی که جهاد و تلاش کند، برای خود جهاد می کند؛ زیرا خداوند از همه جهانیان بی نیاز است.
حسکانی به نقل از ابن عباس روایت کرده است که أم حسب الذین یعملون السیئات درباره عتبه، شیبه و ولید بن عتبه، که با حضرت علی، حمزه و عبید پیکار کردند، نازل شد و کریمه من کان یرجوا... درباره علی و دو همراه او، حمزه و عبیده نازل گردید.(236)
233) تنبیه الغافلین، ص 124 - 125.
234) شواهد التنزیل، ج 1، ص 565، ح 602؛ نیز ر.ک: همین کتاب، ذیل سوره لقمان، آیه 22.
235) تنبیه الغافلین، ص 126.
236) شواهد التنزیل، ج 1، ص 567، ح 604
