108. تغابن یکی از نام های روز قیامت است که در آیه نهم این سوره آمده است؛ زیرا در قیامت، انسان ها از این که برای حیات ابدی آن جهان، چندان کاری نکرده و عمل صالحی ذخیره نکرده اند و یا گناه و معصیت و فساد به همراه آورده اند، احساس ضرر و خسران می کنند و حسرت و افسوس می خورند.
در این سوره، تشویق فراوانی به انفاق کردن شده است تا انسان، مفتون اموال و اولاد نشود و در قیامت، مغبون و زیانکار به حساب نیاید.
این سوره، با هجده آیه، از سوره های مدنی قرآن است.(331)
به تصریح قرآن کریم، در روز تغابن، یکی از موجبات حسرت و خسران و ندامت، کوتاهی در جنب الله(332) است که در روایات، به امام امیرمؤمنان(333) و ائمه اطهار (علیه السلام) تأویل شده است. در قرآن می خوانیم:
و أنیبوا الی ربکم و أسلموا له من قبل أن یأتیکم العذاب ثم لا تنضرون واتبعوا أحسن ما أنزل الیکم من ربکم من قبل أن یأتیکم العذاب بغته و أنتم لاتشرعون أن تقول نفس با حسرتی علی ما فرطت هی جنب الله و ان کنت لمن الساخرین(334)
پیش از آن که عذاب فرا رسد و کسی به یاریتان برنخیزد، به پروردگارتان روی آورید و تسلیم او شوید. و پیش از آن که به ناگاه و بی خبر، عذاب بر شما فرود آید، از بهترین چیزی که از جانب پروردگارتان نازل شده است، پیروی کنید تا کسی نگوید: ای افسوس بر من (وای حسرتا) بر آن چه در کار خدا کوتاهی کردم و از مسخره کنندگان (آیات او) بودم.
افزون بر آن چه گذشت، در آیات صدر سوره تغابن، سخن از مؤمن، کافر، بینات و نور به میان آمده است که در تأویل، مراد از آن ها ولایت و امامت است. در توضیح این مطلب، علامه طباطبائی (قدس سره) می فرماید:
در ذیل آیات نخست سوره ای که از آن بحث شد (سوره تغابن) شماری از روایات، آیات را ناظر به شؤون ولایت می دانند؛ مانند روایتی که وارد شده که در روز اخذ میثاق، کفر و ایمان، همان کفر و ایمان به ولایت است و یا روایتی که وارد شده که مراد از بینات، ائمه هستند، و آن چه وارد شده که مراد از نور امام است، که همگی ناظر به بطن آیات است نه تفسیر آن.(335)
نیز در آیه شانزدهم سوره تغابن می خوانیم:
فاتقوا الله ما استطعتم....
تا می توانید تقوای الهی پیشه کنید.
علامه طباطبائی در تفسیر این آیه، روایتی را نقل می کند حاکی از فضیلت مولای متقیان، امیر مؤمنان و اهل بیت (علیهم السلام) است:
عبد خیر می گوید: از علی بن ابی طالب درباره گفته خداوند متعال: اتقوا الله حق تقاته(336) پرسیدم. فرمود: به خدا سوگند! به غیر از اهل بیت رسول خدا هیچ کس به این آیه عمل نکرد. ما خدا را یاد کردیم و فراموش نمی کنیم. ما او را شکر گزاری کردیم و هرگز ناسپاسی نخواهیم کرد. ما او را اطاعت کردیم و عصیان نکردیم. آن گاه که این آیه نازل شده، صحابه گفتند: ما توان و طاقت آن را نداریم (که آن چنان که شایسته ترس از خدا است، از او بترسیم) از این رو خداوند فاتقوا الله ما استطعتم را فرو فرستاد.(337)

331) آشنایی با سوره ها، ص 75.
332) راغب در مفردات، ص 99 گوید: (و قال تعالی: یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله) أی فی أمره وحده الذی حده لنا؛ جنب الله یعنی امر خدا و حد و مرزی که برای ما تعیین کرده است.
333) حضرت امیر (علیه السلام) خود فرموده است: ... و أنا جنب الله الذی یقول: (أن تقول یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله). ر.ک: شیخ مفید، اختصاص، ص 248.
334) زمر (39) آیه 54 - 56.
335) المیزان، ج 19، ص 302.
336) آل عمران (3) آیه 102.
337) المیزان، ج 19، ص 310.