110. ان تتوبا الی الله فقد صغت قلوبکما و ان تظاهرا علیه فان الله هو مولاه و جبریل و صالح المؤمنین والملائکه بعد ذلک ظهیر
اگر شما (همسران پیامبر) از کار خود توبه کنید (به نفع شما است؛ زیرا) دل هایتان از حق منحرف گشته، و اگر بر ضد او دست به دست هم دهید، (کاری از پیش نخواهید برد) زیرا خداوند یاور او است و هم چنین جبرئیل و مؤمنان صالح و فرشتگان بعد از آنان پشتیبان اویند.
صالح المؤمنین کیست؟
چنان که در تفسیر نمونه(341) آمده، بدون شک، صالح المؤمنین معنای گسترده ای دارد که همه مؤمنان صالح و با تقوا و کامل الایمان را شامل می شود؛ اما در این که مصداق اتم و اکمل آن در این جا کیست، از روایات متعددی استفاده می شود که منظور از آن، امیرمؤمنان، علی (علیه السلام) است.
در حدیثی از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که فرمود:
لقد عرف رسول الله علیاً أصحابه مرتین: أما مره فحیث قال: من کنت مولاه فعلی مولاه. و أما الثانیه فحیث نزلت هذه الآیه: (فان الله هو مولاه و جبریل و صالح المؤمنین). أخذ رسول الله فقال: أیها الناس! هذا صالح المؤمنین.(342)
رسول خدا دو بار علی را (با صراحت) به یارانش معرفی کرد: یک بار آن جا که (در غدیر خم) فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه؛ هر کس من مولای اویم، علی مولای او است. و اما بار دوم هنگامی که آیه فان الله هو مولاه... نازل شد. رسول خدا دست علی را گرفت و فرمود: ای مردم! این صالح المؤمنین است.
این مطلب را بسیاری از علمای اهل سنت نیز در کتاب های خود نقل کرده اند؛ از جمله، علامه ثعلبی و علامه گنجی در کفایه الطالب و ابوحیان اندلسی و سبط ابن جوزی.(343)
جمعی از مفسران، از جمله، سیوطی در درالمنثور(344)، قرطبی در تفسیر معروف خود و هم جنین آلوسی در روح المعانی، در تفسیر همین آیه، این روایت را نقل کرده اند.
نویسنده روح البیان، پس از نقل این روایت از مجاهد می گوید:
مؤید این حدیث، حدیث معروف منزلت است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به علی (علیه السلام) فرمود: أنت منی بمنزله هارون من موسی؛ زیرا عنوان صالحین در آیات قرآن برای انبیا آمده است؛ از جمله، در آیه و کلاً جعلنا صالحین(345) و در آیه وألحقنی بالصالحین(346) که در اولی عنوان صالح به جمعی از انبیا در دومی به حضرت یوسف اطلاق شده است و چون امام علی (علیه السلام) چنان که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود، به منزله هارون بود، او نیز مصداق صالح است.(347)
در این باره، احادیث فراوان است. مفسر معروف، محدث بحرانی در تفسیر برهان، پس از ذکر روایتی در این باره، از محمد بن عباس نقل می کند که او 52 حدیث در این زمینه، از طرق شیعه و اهل سنت جمع آوری کرده است.(348)
341) تفسیر نمونه، ج 24، ص 280.
342) تفسیر مجمع البیان، ج 5، ص 316؛ تفسیر نمونه، ج 24، ص 280.
343) تفسیر نمونه، ج 24، ص 281؛ برای توضیح بیش تر ر.ک: احقاق الحق، ج 3، ص 311.
344) الدرالمنثور، ج 6، ص 244.
345) انبیا (21) آیه 72:
346) یوسف (12) آیه 101.
347) تفسیر نمونه، ج 24، ص 281.
348) تفسیر برهان، ج 4، ص 353 (به نقل از: تفسیر نمونه، ج 24، ص 281 - 282). برخی از منابع دیگری که تفسیر صالح المؤمنین به علی بن ابی طالب (علیه السلام) را نقل کرده اند، عبارتند از: تاریخ دمشق، ج 24، ص 361 و 362؛ ما نزل من القرآن فی علی (علیه السلام)، ص 257؛ تنبیه الغافلین، ص 173؛ شواهد التنزیل، ج 2، ص 342، ح 982 و ص 351، ح 995.
