موضوع ديگرى كه اطلاع آن بر محدث لازم است، دانستن القاب و كناى ائمه است چه آنكه روات در بيشتر احاديث، از ائمه بكنيه يا لقب نام برده اند.
زيرا در لسان عرب، هنگام نام بردن از بزرگان يا مخاطبه با آنان نوعا به كنيه تعبير مىشود .و اتفاقا بيشتر كناى ائمه، مشترك بين آنان است و از اين رو احتياج بامتياز آن بواسطه قرائن كلاميه و مقاميه داريم.
1 ـ ابو القاسم: كنيه حضرت رسول اكرم (ص) و حضرت بقية الله (ع) است و چنانكه در اخبار بطور مطلق ذكر شود مراد حضرت ولى عصر(عج) است.
و چون روايت از حضرت امام حسن و امام حسين (ع) نادر است ذكر كنيه ايشان كمتر شده با آنكه كنيت حضرت امام حسن ابو محمد است و كنيت امام حسين ابو عبد الله است (لوامع صاحبقرانى) .و كنيه امام صادق (ع) نيز ابو عبد الله است.
2 ـ ابو الحسن: مشترك بين حضرت امير و حضرت موسى بن جعفر و حضرت رضا و حضرت هادى علیهمالاسلام است منتهى بطور اطلاق يا متداول، حضرت موسى بن جعفر و (بقيد ثانى) حضرت رضا و (بقيد ثالث)، كنيه حضرت هادى است.
3 ـ ابو محمد: مشترك بين حضرت مجتبى و حضرت زين العابدين و حضرت امام حسن عسكرى است گرچه نوعا در اخبار اطلاق بر اخير مىشود.و حضرت زين العابدين را هميشه باسم ياد مىكنند .
4 ـ ابو ابراهيم: خاص حضرت موسى بن جعفر (ع) است.
5 ـ ابو اسحق: مختص بحضرت صادق عليه السلام است.
6 ـ ابو جعفر: مشترك بين حضرت باقر و امام جواد (ع) است.منتهى چنانچه بطور اطلاق ذكر شود يا بقيد اول، مراد حضرت باقر و باقيد (ثانى) حضرت جواد (ع) است و استعمال «ابو الحسن» در كنيه امير المؤمنين كم و بيشتر ابو الحسنين كه خاص آن جناب است آمده.
اما القاب:
لقب عالم و شيخ و فقيه و عبد صالح: خاص حضرت موسى بن جعفر است.ولى گاهى شيخ در لقب حضرت صادق نيز آمده (1) چنانكه ابو عبد الله و فقيه و عالم نيز بر آنحضرت اطلاق شده.ولى مجلسى فرموده: فقيه را بيشتر بر امام على النقى اطلاق مىكنند و گاه باشد كه فقيه را بر امام حسن عسكرى و صاحب الامر اطلاق مىكنند (لوامع ص 87) .لقب نقى و ماضى و صاحب العسكر و رجل: در مورد حضرت امام حسن عسكرى استعمال شده.چنانكه گاهى از آنحضرت بماضى و فقيه نيز تعبير گرديده .
لقب صاحب و صاحب الدار: بقائم مهدى يعنى حضرت صاحب الزمان اختصاص دارد و لقب صاحب الناحيه را به حضرت صاحب الامر اطلاق مىكنند (لوامع) و نيز بحضرت هادى و حضرت عسكرى اطلاق شده .
مجلسى اول فرموده: غايب و عليل و غريم را نيز بر حضرت حجت اطلاق مىكنند (لوامع) .
باحدهما: حضرت باقر يا صادق اراده شده.و بعسكريين حضرت هادى و عسكرى مرادند و بكاظمين حضرت موسى بن جعفر و حضرت جواد اراده مىشود.
و اما بقيه القاب
امير المؤمنين و مجتبى و شهيد و زين العابدين و باقر و صادق و كاظم و رضا و جواد و هادى و عسكرى و صاحب الزمان بترتيب القاب مشهوره دوازده امامند كه نزد عموم حتى از اسماء اين بزرگواران بيشتر اشتهار دارد.
(رك: لوامع صاحبقرانى، مشتركات طريحى) .
_______________________
1 ـ بمقدمات كتاب شريف (منتقى الجمان) و فوائد كتاب مشتركات شيخ طريحى مراجعه فرمائيد .
2 ـ كما فى رواية زرارة و محمد بن مسلم حيث قالا بعث الينا الشيخ و نحن فى المدينة الخ ...
در لوامع فرموده: عالم كه گويند مراد معصوم است و خصوص احدى مراد نيست.
