شهادت پیشوای نهم حضرت جودالائمه (علیه السلام) در روز آخر ماه ذی قعده در شهر بغداد،سال 220 اتفاق افتاد. آن بزرگوار در سن 25 سالگی توسط طاغوت زمان خویش مسموم گردید.
شهادت آن امام بزرگوار بر امت اسلامی تسلیت باد.
گوهر وجودی امام جواد(علیه السلام) و عسکریین(علیهماالسلام)، در بین مردم کمتر شناخته شده و آن گونه که از سایر ائمه(علیهم السلام) و پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و فاطمه زهرا(سلام الله علیها) و حتی بعضیاز اولاد ائمه شناخت دارند، نسبت به این سه بزرگوار معرفت ندارند، به این خاطرتمسک و توسل کمتری به آنان دارند. با اینکه ما شیعیان معتقدیم ائمه(علیهم السلام)، نور واحدند، کلامشان نور است و همه از چشمه فیاض حق استفاده میکنند به نظر میرسد نمایاندن چهره واقعی این سه امام بزرگوار میتواند خدمتی شایان به شمار آید.
علت مطرح نبودن این سه امام(علیه السلام)، وجود شرایط سخت اجتماعی و خفقان موجود در آن عصر بود. خفقان حاکم تا حدی بود که ابن اثیر در تاریخ خود، جزئیات در دورترین بلاد اسلامی و حتی فلسفه اجتماعی زیادی از حوادث را بیان میکند، تنها در سه مورداز این امام بزرگوار اسم برده و مجموع کلماتش از پنج الی شش خط فراتر نمیرود.
این فرازها عبارتند از:
1 جلد 10; آنجا که زندگی همسر امام رضا(علیه السلام) را توضیح میدهد و میگوید: همسرحضرت امام رضا(علیه السلام) ام حبیبه نام داشت و دختر مامون بود.
دختر دیگر مامون را محمد بن علی بن موسی(علیهما السلام) گرفته بود. پس پدر و پسر هر دو بادختران مامون ازدواج کردند.
2 در ضمن حوادث سال 211 مینویسد: مامون در، تکریت، با محمد بن علی بن موسی برخورد و دختر خود را به او تزویج کرد.
3 در حوادث سال 220; وفات آن حضرت را مینویسد.
ابنجریر طبری نیز در «تاریخ طبری» تنها یک سطر راجع به ازدواج حضرت رضا(علیه السلام)و حضرت جواد(علیه السلام) با دختران مامون مینویسد: حتی از رحلت حضرت جواد(علیه السلام) چیزی نمینگارد.
خفقان موجود به اندازه ای بود که حضرت همیشه خلفای عصر را با «امیرالمؤمنین»خطاب میکرد در حالی که این لقب مخصوص حضرت امام علی(علیه السلام) بود.
از طرف دیگر برخی امامان به خاطر موقعیت های ویژه خویش توانستند دست به اقداماتی بزنند که مورد توجه عموم واقع شود و تا اندازه ای اسمی از آنان بر لوحتاریخ بماند.
حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)
خبرهای متواتری از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) راجع به فاطمه زهرا(سلام الله علیها) وجود داشت از جمله، او پاره تن من است، حوریه انسیه است; گذشته از آن شرف دختر پیامبر بودن فاطمه او را در دلها جای داد و باعثشد تا دشمن هم نتواند ویژگی های درخشان زندگی او را در پرده نگه دارد.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)
به این دلیل که اولین صحابی، اولین مسلمان بود و کلمات متواتر پیامبر در غدیر خم و امثال آن درباره اش در سطح جامعه اسلامی منتشر شده بود و مهمتر از همه این نکته که حکومت پنج ساله اش او را بر اریکه تاریخ نشاند و باعث شد فرازهای درخشان زندگیش در تاریخ ثبت گردد.
حضرت امام حسن و امام حسین (علیهما السلام)
باید گفت آن دو، تا اندازه ای توسط پیامبر اکرم معرفی شدند و جملاتی مانند «سیداشباب اهل الجنه» «انهما امامان قاما او قعدا»، از پیامبر در باره آنان مشهور شد. وقایع مربوط به صلح و جنگ آنان خصوصا واقعه کربلا، عامل دیگری شد بر اینکه آن دو امام بزرگوار یادشان در دلها جاودانه ماند.
امام سجاد (سلامالله علیه)
در پرتو حوادث کربلا و صحیفه سجادیهاش معرفی شد.
امام باقر و صادق(علیهما السلام)
شرایط خاص زمان امام باقر و صادق (علیهماالسلام)، از جمله حوزه فعالیت علمی آنان و شاگردان پرکارشان در رشته های مختلف،جمع احادیث، تدوین فقه و انتشار احادیثشان در اقصی نقاط، چهره ای جهانی به آنان داد. به طوری که مکتب شیعه به مکتب جعفری معروف شد.
بنابر این هر چند حضور جنبش شیعی از زمان حضرت علی(علیه السلام) و حتی از زمان پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، مشهود بود، اما عصر «امام باقر و صادق» (علیهما السلام)، فقه مدونی نداشت. زراره از بزرگترین شاگردان امام صادق و باقر (علیهماالسلام)، میگوید:
روزی خدمت امام باقر(علیه السلام) رفتم. از مساله ارث بحثشد. حضرت امام باقر(علیه السلام) به فرزندش امام صادق(علیه السلام) فرمود: آن کتاب را بیاور و او برای من میخواند. در ذهن خود گفتم (لیس بشیء زخرف باطل) چیزی نیست، باطل است.
وقتی حضرت امام باقر(علیه السلام) پرسید; چگونه بود؟ گفتم:
باطل، چیزی نبود. فرمود: «والله یا زراره، هو الحق، الذی رایت املاء رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) و خط علی» به خدا ای زراره این مطالب را پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) املاء فرمود وعلی(علیه السلام) نوشت.
بنابر این زراره که یکی از اصحاب خاص و شیعیان مخلص بود، نیز آراء و اقوال ائمه(علیهم السلام) و پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) را به خوبی نمیدانست.
امام هفتم موسی بن جعفر(علیهما السلام)
آن حضرت در حالی به امامت رسید که فقه جعفری درسراسر عالم اسلام پخش شده بود. در این دوره هر چند خفقان بنی العباس زیاد بود وشیعیان و آن امام عظیم الشان گاه در زندان های مخوف گرفتار میشدند، ولی کثرت شیعیان و معاصر بودنشان با عصر صادقین، (علیهما السلام)، باعث شد هر گاه امام اززندان آزاد میشد، یا ملاقاتی صورت میگرفت، مردم مسایل و نیازهای خود را بپرسند.
از این روی مساله تشکیل حکومت اسلامی نیز از اذهان مردم به صحنه سوالات مورد بحثروز آمد به همین جهت، در مرسله حماد و ... دقیق ترین مسائل حکومت و مسائل اقتصادی پرسیده شده و امام نیز جواب داده است. همچنین شکنجه شدن و غل و زنجیر و زندان رفتن این امام بزرگوار خود زمینهای برای مجالس عزا بود، پیوسته نام این امام(علیه السلام) بر زبانها جاری میشد.
امام رضا(علیه السلام)
در زمان ایشان مساله امامت و ظهور امام، شکل دیگری به خود گرفت.
مامون عباسی امام را به ولیعهدی خویش منسوب کرد. امام در طول مسیر و در هر شهر و روستا که وارد میشد برای مردم سخن میگفت و به این ترتیب آنان از نزدیک با چهره پر فروغ مولای خویش آشنا میشوند. مامون عباسی نیز به انگیزه های مختلف مجالس علمی تشکیل میداد و از دانشمندان اسلامی و غیر اسلامی برای برگزاری مناظرات علمی با حضور امام دعوت به عمل میآورد. در آن محافل سخنان امام پخش میشد و بهاقصی نقاط جهان میرسید. امام رضا(علیه السلام) هدایایی را که به مناسبتهای مختلف دریافت میکرد، به محرومان و مستضعفان میبخشید و به هر حال جایگاه مردمی مناسبی یافت.
اما چهار امام دیگر
چهارمین آنها که امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)است و اخبار نقل شده از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه معصومین در باره وجود، خصوصیات و قیامش وجود شریفش را برای همه مسلم ساخته است.
از این روی در طول تاریخ بارها اشخاصی از معروف بودن نام و نهضت حضرت استفاده کرده خود را امام موعود نامیدند از جمله اسماعیلیه یا واقفیه که وجودشان بر این اساس شکل گرفت; چه اسماعیلیه معتقد بودند که امام موعود همان اسماعیل است و او زنده و از انظار غایب است. واقفیه نیز همین اعتقاد را نسبت به امام موسی بن جعفر(علیه السلام) داشتند.
بعضی از افراد دیگر نیز که داعیه رهبری جامعه یا مبارزه با فساد را داشتند،ادعای مهدویت میکردند و چون اسم آن امام در روایات هم اسم پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) بود بعضی افراد محمد نام، مثل محمد بن عبدالله محض ادعای مهدویت میکردند. همچنین در دعاهای نقل شده از ائمه روی مساله وجود امام زمان(علیه السلام) تاکید زیاد شده است.
علاوه بر آن، احتیاج فطری انسانها به نجات دهنده واقعی دست در دست عوامل فوق انتظار ظهور آن حضرت را برای غیر مسلمانان نیز امری بدیهی ساخته است.
علت اساسی دیگر بر مطرح بودن حضرت حجت(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در جوامع بشری نظریه هایی است که درپی غیبت طولانی حضرت به طور گسترده ای مطرح شده و اذهان را به خود مشغول کرده است، در طول تاریخ افرادی نظریه هایی ارائه کرده اند. و گروهی به نقد و بررسی پرداخته اند و دسته ای ادعای مهدویت کرده، دست های دیگر به ابطال آن روی آورده اند.
امام جواد و امامین عسکریین(علیهمالسلام)
هیچ یک از جهات یاد شده در زندگی سایر ائمه در حیات این سه امام بزرگوار، وجود نداشت به همین جهت چهره والای آنها ناشناخته ماند و بعد از هزار و دویست سال همچنان هاله ای از غربت بر چهره آنان سایه افکنده است و تنها کلیاتی که از آیات قرآن و احادیث و برخی زیارات مانند زیارت جامعه کبیر، استفاده میشود مبین گوشه ای از شرایط زندگی آنان است.
گروهی در این باره معتقدند دلیل وضعیت موجود این است که وجود آن ائمه فقط برای وجود یافتن امام موعود بوده است تا آن حضرت جهان را پر از عدل و داد کند.
از این سوی عمر امام جواد(علیه السلام) که مدت طولانی دوام نیافت.
آن حضرت در سن 9 سالگی بعد از شهادت پدر بزرگوارش به امامت رسید.
به نظر میرسد همین عامل سبب شد مردم آن عصر در باره امامت و خصوصیات و ویژگی هایش خیلی علاقه نشان ندهند چه همان مردم به علی(علیه السلام) که سی و سه سال داشت،گفتند جوان است و رهبری جامعه فردی مسن تر و کارآمدتر میطلبد.
زمانی که نص صریح پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) کنار رود و آن همه احادیث و شان نزول آیات و واقعه غدیر به فراموشی سپرده شدو کهولت جای تمام آنها را بگیرد انتظاری از مردم عصر حضرت امام جواد(علیه السلام) نمیتوان داشت.
در روایت است هنگامی که حضرت امام جواد(علیه السلام) وارد مسجد شد، علی بن جعفر، عموی پدر او، به احترام حضرت از جای بلند شد و او را به جای خود نشاند. مردم اعتراض کردند که تو پیری و محاسنت سفید شده اسست، چطور به جوان کم سن و سالی این چنین احترام میکنی؟
از طرف دیگر نصوص متواتره ای نبود که مقام حضرت جواد را به مردم آن طور که بودمعرفی کند. این موضوع آنگاه واضح میشود که کلمات رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در موردحسنین(علیهماالسلام) یا فاطمه زهرا(سلام الله علیها) و یا علی(علیه السلام) با کلمات و روایات وارده درباره امام جواد(علیه السلام) مقایسه شود.
علت عمده عدم معرفی یکسان ائمه این بود که چون حضرت علی و زهرا و حسنین(علیهمالسلام)، در زمان آن حضرت بودند و مناسبت های مختلفی برای معرفی آنان بود.
این موضوع در باره امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرق میکند چون رهبر پیوسته باید در جامعه روح امید بدمد و دمیدن روح امید با معرفی منجی عالم بشریت امکان داشت جدا از این که بیشتر معرفی ها توسط ائمه بعدی صورت پذیرفت و آن هم به خاطر سؤال بیش از حد مردمو اشتیاق آنان به دانستن حضرت امام زمان(علیه السلام) و خصوصیات و صفات او بود. حتی وجود احادیث فراوان درباره امام حسن و حسین(علیه السلام) وقتی شخصی در محضر ابن عباس سوالی میپرسد و یکی از حسنین(علیهما السلام)، جواب میدهند، آن شخص قبول نمیکند و میخواهد جواب را از ابن عباس بشنود، تا مطمئن شود.
مراجعه به کتب فقهی بر این حقیقت اشاره دارد که در طول تاریخ بیست سال حضور امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) در مدینه مسئله فقهی چندانی از آنان پرسیده نشد و مردم آنان را دو فقیه اسلام شناس عالم حساب نمیکردند تا چه رسد به امام جوادی که سن کمتری داشتند. و از پشتیبانی عظیم و تاییدات مکرر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نیز برخوردار نبودند.
دسیسه های خلفای عباسی که پیوسته میخواستند او در بین مردم ناشناخته بماند وخفقان حاکم آن زمان تا اندازه ای که آن امام یا پدر بزرگوارش و فرزندانش مجبور می بودند خلفای ظالم عباسی را امیرالمؤمنین(علیه السلام) خطاب کنند به عمیق تر شدن جهل موجود دامن میزد.
دیدگاه‌ها
خوراکخوان (آراساس) دیدگاههای این محتوا