ابو محمّد جهنىّ، از اصحاب امامان صادق، كاظم، رضا و جواد(ع) است، اما به تصديق علماى رجال، او از اين بزرگواران جز در مواردى محدود، نقل روايت ندارد. در اين مورد، نجاشى مى نويسد:
از حمّاد، روايتى از امام رضا و امام جواد(ع) به ثبت نرسيده است.
در مورد امام صادق(ع) نيز با آنكه حمّاد معاصر آن حضرت بوده، ولى بيشتر روايات خود را با واسطه عبداللّه بن مغيره و عبداللّه بن سنان از آن بزرگوار نقل كرده است.
حمّاد خود مى گويد:
من و عبّاد بن صهيب بصرى، دويست حديث از ابو عبداللّه صادق(ع) شنيديم. عبّاد همه را به خاطر سپرد و براى ديگران بازگو مى كرد؛ امّا من تنها هفتاد حديث را به خاطر سپردم؛ لكن بعدها نسبت به پنجاه حديث آن دچار ترديد و شك شدم و هم اينك به نقل بيست حديث كه به صحّت آن از امام صادق(ع) اطمينان دارم، بسنده مى كنم.
بنابراين، ايشان در نقل روايت و انتساب آن به اهل بيت پيامبر(ص) بسيار محتاط و دقيق بوده است. اخيرا يكى از معاصران بر صحيحه بيانيه حمّاد كه در بحث نماز معروف است، مناقشه اى وارد كرده كه بزرگانى چون استاد جعفر سبحانى و استاد غلامرضا عرفانيان به آن پاسخ داده اند.
گويند امام موسى بن جعفر(ع) در حقّ حمّاد دعا كرد و به بركت آن، وى پنجاه سفر حج به جا آورد. شيخ طوسى، حمّاد را ثقه مى داند و سه كتاب (النوادر، الزكاة، الصلاة) از وى نام مى برد.
نجاشى، رجالى معروف سده پنجم، درباره او مى نويسد:
وكان ثقة فى حديثه صدوقا.
علامه شهير سيد عبدالحسين شرف الدين عاملى مى نويسد:
ابو على در كتاب خود «منتهى المقال» از او ياد كرده است و حسن بن على بن داوود در كتاب «مختصر» ـ كه به شرح حال رجال اختصاص دارد ـ به شرح حال او پرداخته است. همه نويسندگان فهرست ها و معاجم رجالى، وى را از علماى شيعه خوانده اند و از ثقات و افراد متقن و از اصحاب ائمه هدى(ع) بر شمرده اند….
ذهبى در كتابش (ميزان الاعتدال)، نام وى را ذكر كرده و علامت «ت ق»را ـ كه اشاره به افرادى از نويسندگان سنن است كه احاديث وى را نقل كرده اند ـ كنار اسم او قرار داده و گفته است كه وى در سال 208 غرق گرديد و از امام صادق(ع) روايت نقل مى كند. آنگاه به او حمله كرده، مطالب ناجورى به او نسبت داده است؛ گو اينكه هر كس به خاطر تشيّعش او را ضعيف شمرده، به او حمله كرده است.
و تعجّب از «دارقطنى» است كه او را ضعيف مى شمارد؛ ولى خودش به احاديث او استدلال مى كند. و كذلك يفعلون: آرى، شيوه آنها چنين است.
محدّث قمى مى نويسد:
حمّاد بن عيسى از اصحاب اجماع است و زمان چهار امام معصوم را درك كرده… و در حديث، محتاط بوده….
حمّاد، تأليفاتى داشته است از جمله كتابهاى: الصلاة، الزكاة، النوادر، و منافع الأعضاء، كه دانشمندان شيعه آنها را به اسناد متصل از او نقل مى كنند.
صاحب «مجالس المؤمنين»، كتابى در توحيد و كتابى در حديث نيز براى حمّاد ذكر كرده است.
نام شريف اين راوى بزرگوار، در اسناد 1036 روايت وارد شده است، و رواياتى كه به مباشرت از امام(ع) از او در كتب اربعه ثبت شده است، براساس نقل «مفتاح الكتب الأربعة»، 49 حديث است.
راويان بسيارى از او نقل حديث مى كنند، از جمله: حسين بن سعيد، اسماعيل بن سهل، سلمان بن سيف حرّاء و محمد بن خالد برقى.
حمّاد در سال 207 يا 20873 يا 20974 در حالى كه براى انجام غسل احرام به ميان رودخانه رفته بود، غرق شد و به لقاءاللّه پيوست. غلامانش با زحمت زياد، كالبد بى جان او را از آب گرفتند و در «سيّاله»75 او را دفن كردند.
حمّاد بن عيسى بن عبيده كوفى بصرى

نوشتن دیدگاه