روز دیگر علی علیه السلام بر منبر رفت و فرمود:
ایتها الفئة المجتمعة ابدانهم و المتفرقة ادیانهم انه والله ما عزت دعوة من دعاکم و لا استراح من قاساکم. کلامک یوهن الصم الصلاب، و فعلکم یطمع فیه عدوکم، انا ادعوکم الی أمر فیه صلاحکم والذب عن حریمکم و ...(123)
آن گاه با چشمی اشکبار از منبر فرود آمد، و غمناک به منزل رفت. در آن هنگام، جماعتی از اشراف و اصحاب رسیدند و عرض کردند:
ما را به جنگ با دشمنانت گسیل دار؛ به هر جانب فرمان دهی اطاعت می کنیم. یکی از اصحاب گفت:
یا امیرالمؤمنین! مردم از تعلل و عقب نشستن پشیمان شده، به جانب شما میل پیدا کرده اند، اگر خطبه ای بخوانید و آنان را با دیگر به مساعدت خویش بخوانید همراهی می کنند.
روز دیگر امیرالمؤمنین علی علیه السلام با فرزندان و اصحاب خاص وارد مسجد شد و بر منبر نشست و خطبه ای خواند.
ایها الناس، الا ترون الی اطرافکم قد انتقضت والی بلادکم تغزی و انتم ذوو عدد جم وشوکة شدیدة؟ فما بالکم الیوم لله ابوکم من این توتون و من این تسحرون و أنی توفکون، انتبهوا رحمکم الله و ابنهوا نائمکم و تجردوا لحرب عدوکم.. (124)
چون خطبه آن حضرت به پایان رسید، چهار هزار نفر اجتماع کرده، آماده جنگ با گروه مارقین شدند که عدی بن حاتم در پیش روی آنان با صدای بلند شعرهای حماسی می خواند.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام با سواران خویش به جانب نهروان رهسپار شد و در دو فرسخی نهروان فرود آمد.
آن گاه نامه ای به سران خوارج به این مضمون نوشت:
بسم الله الرحمن الرحیم. از عبدالله امیرالمؤمنین و اجیر مسلمین و برادر رسول الله و پسر عم مصطفی صلی الله علیه و آله به عبدالله بن وهب و حرقوص بن زهیر از فرقه مارقین.
به من خبر رسید، در نهروان جمع شده و بر ضد من طغیان و شورش کرده اید قبل زا این، پدر شما دو نفر هم چنین کرده بود. اگر بصیرت و فقاهت در دین و یقین به شریعت داشتید هرگز به مخالفت بر نمی خاستید، بدانید سخن بسیار است و گوش شنوا اندک.
شما جماعت خوارج نسبت به گمراهی و ضلالت و بی دینی به من می دهید و بر من شوریده و یاغی شده اید.
بعد از این که با میل و رغبت با من بیعت کرده بودید اکنون نقص عهد و پیمان کرده اید و بر گمراهی خویش اصرار می ورزید، و دوستان مرا به قتل می رسانید.
عبدالله بن خباب ارت را بدون جرم گناه کشته و اهل اعیال او را قتل عام کرده اید، او از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله بود قاتلین او و زن و فرزندانش را به من واگذارید تا قصاص کنم، به سبب جهالت و گمراهی خود را به هلاکت نیندازید، اگر قاتلین عبدالله بن خباب را تحویل من ندهید به خدا سوگند شما را رها نمی کنم و به یاری و استعانت خدای بزرگ شما را مجازاتی سخت می نمایم.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام نامه را به عبدالله بن ابی عقب داد تا نزد خوارج رود.
عبدالله نامه را در نهروان به عبدالله به وهب و حروقص بن زهیر که در کنار آب نهروان نشسته بودند داد.
ما بین فرستاده علی علیه السلام و سران خوارج مناظره طولانی در مسائل مختلف انجام شد در پایان، نامه ای بدین مضمون در جواب امیرالمؤمنین نوشتند.
ای علی علیه السلام تو از حق بازگشتی، به گمراهی گراییدی، بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله، در امت او هیچ کسی از تو عثمان شقی تر نیست قاتل عبدالله بن خباب را از ما خواستی، بدان که همه ما، قاتل او هستیم، در پایان ما را به جنگ تهدید کردی، بیا نزدیک تر، ما با عزمی استوار آماده پیکار با تو هستیم.
نامه را مهر کرده به فرستاده امیرالمؤمنین علیه السلام دادند، عبدالله بن ابی عقب نامه را به خدمت علی علیه السلام آورد و آنچه بین او و آن قوم گفته و شنیده شد بیان داشت.
123) نهج البلاغه، خطبه 29.
124) نهج البلاغه، خطبه 62.
