اولین مردی که به پیامبر صلی الله علیه و آله ایمان آورد
به اجماع همه مورّخان اولین مردی که رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را پذیرفت علی علیه السلام بود. در این زمینه اشعار بسیاری سروده شده است از جمله میتوان به شعر ابوالاسود ثلی اشاره کرد که میگوید: علی علیه السلام مایه افتخار شماست و مانند شیر است. آیا او نخستین عبادت کننده پروردگار عالمیان (نبود) در آن هنگام که در مکه خداوند را کسی عبادت نمیکرد؟.
سعید بن قیس همدانی در جنگ صفین در این باره چنین گفته است:
این علی بن ابیطالب علیه السلام پسر عموی محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله است او نخستین کسی است که دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله را پذیرفت.
فضایل علی علیه السلام از زبان ابی معیط
بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ولی امر و رهبر علی بن ابیطالب علیه السلام است. او فردی است که در همه جا همراه و مصاحب پیامبر صلی الله علیه و آله بود. وصی رسول اکرم و همتای او علی است آری او نخستین کسی از مردان است که نماز خواند.
اشعار خواهر عمروبن عبدود درباره علی علیه السلام
عمروبن عبدود خواهری به نام عُمرة که کنیه اش ام کلثوم است داشت. نقل میکنند وقتی به او خبر دادند که برادرت کشته شد، پرسید: چه کسی جرأت کرد که برادر دلاور مرا بکشد؟ گفتند: علی بن ابیطالب.
وقتی این را شنید گفت: پس برادرم به دست حریف کریم و شجاعی کشته شده است. چشمانم خشک شود اگر بر کشته شدن او گریه کنم؛ زیرا برادرم دلاوران زیادی را کشته بود و باید با شمشیر همتای کریمی کشته میشد. ای بنی عامر، هیچ افتخاری بالاتر از این تاکنون نشنیده ام. آن وقت ابیاتی به این مضمون سرود: اگر کشنده عمرو غیر از علی علیه السلام بود باید تا روح در بدن داشتم گریه میکردم. لکن کشنده او دلاوری است که عیبی در او نیست. او را از قدیم بزرگ شهر میخواندند.
اشعار سوده همدانی
روزی سوده همدانی نزد معاویه رفت. به مناسبتی از علی بن ابیطالب علیه السلام سخن به میان آمد. سوده این دو بیت را در وصف علی علیه السلام خواند: خداوند پیکر پاکی که با مرگ او عدل هم دفن شد رحمت کند. خداوند خود قسم خورده است که همتایی برای این مرد نیاورد. او فردی بود که حقّ و ایمان رایک جا داشت.
اشعار امام حسن علیه السلام در رثای علی علیه السلام
نقل شده است پس از مراسم دفن علیبن ابیطالب علیه السلام امام حسن مجتبی علیه السلام با این دو بیت از پدر بزرگوارشان یاد کرد:
کجاست پدرم که باب علمِ پیغمبر صلی الله علیه و آله بود؟ کجاست آن کسی که در مواقع خشکسالی ابر رحمت بود؟ کجاست آن مردی که سینه اش در جنگها سپر اسلام بود؟ کجاست آن کسی که دعایش به درگاه خدوند مستجاب بود
مرثیه صعصعة بن صوحان در سوگ علی علیه السلام
صعصعة بن صوحان، که از یاران وفادار علی علیه السلام بودند، وقتی خبر شهادت علی علیه السلام را شنیدند، این اشعار را سرودند:
آیا قبر به سئوال کنندگان خود پاسخ میدهد که به میهمان خود مفتخر است؟ آیا متوجه است بدنی را که در خود جای داده است معدن دانش است؟ اگر قبر میدانست که چه کسی را در خود جای داده است بر همه کسانی که بعد از این وارد خواهند شد فخر میفروخت. ای مرگ اگر عوض قبول میکردی جانم را به جای او فدا میکردم. روزگار مرا به فراق دوستم مبتلا کرد. تا ابد از روزگار شکایت میکنم و همواره او را سرزنش خواهم کرد.
اشعار ابوطیب طاهربن عبداللّه شافعی
وقتی خبر ضربت خوردن علی بن ابیطالب علیه السلام منتشر شد، خوارج بسیار خوشحال شدند. فردی از آنها به نام عمران بن حطّان وقاشی در دو بیت شعر از ابنملجم تجلیل کرد و گفت: چه ضرتبی بود از مرد پرهیزگاری که جز رسیدن به رضوان الهی از آن قصدی نداشت. وقتی آن را به یاد می آورم تصور میکنم که نزد خداوند کفّه ترازوی عمل او از همه سنگین تر است. وقتی که قاضی ابوطیّب شافعی این سخنها را شنید در پاسخ او چند بیت به این مضمون سرود: چه ضربت شومیبود از تبه کاری که جز ویران کردن پایه های دین قصدی نداشت. من روزی که او را به یاد میآورم به عمران و حطّان لعن و نفرین میکنم. لعنت های خداوندی بر او باد در نهان و آشکار و شما ای خوارج از سگهای دوزخید و نصّ شریعت به این گواه است.
اشعار حسان بن ثابت
ای ابوالحسن دل و جان من و همه کسانی که رهسپار جاده هدایت اند فدای تو باد آیا ستایش من و دوستداران تو ضایع میشود، در حالی که ستایش ذات پروردگار عالم از بین رفتنی نیست؟ این تو بودی که در رکوع به فقیر صدقه دادی. جان همگان به فدای تو ای بهترین رکوع کننده.
پروردگار عالم درباره تو حکم ولایت را نازل کرد و آن را در آیات محکم قرآن تبیین فرمود.
اشعار قیس بن سعدبن عباده انصاری، رئیس قبیله خزرج
در آن هنگام که دشمن ستم کرد گفتم خداوند برای ما بس است.
خداوندی که دیروز فتح بصره را که حدیث آن مفصل است برای ما میسر کرد ما را کفایت میکند.
علی علیه السلام هم امام ما و هم امام سایر مردم است و در اینباره آیاتی در قرآن آمده است.
روزی پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: هر کس که من مولای اویم همانا علی مولای اوست. این خبر، خبر بسیار بزرگی است، به درستی که آنچه پیامبر صلی الله علیه و آله به امّت خود فرموده است امر مسلّمی است که در آن گفتگویی نیست.
اشعار عمروبن عاص
عمروبن عاص خطاب به معاویه بن ابی سفیان اشعاری در منزلت حضرت علی علیه السلام سروده است که ترجمه آن عبارت است از:
شهی کز پیغمبر بامراله *** شد او بر همه سرور و داد خواه
چه بسیار درباره اش مصطفی *** سفارش به امت نمود از وفا
وصایای پیغمبر پاک دین *** به شأن علی آن ولیّ امین
شنیدیم بسیار در هر مقام *** که تصریح فرمود او را به نام
بروز غدیر آن شه انبیا *** به منبر برآمد چو بدر سما
به امر خداوندگار عزیز *** به بانگ رسا آن شه با تمیز
در آن دم که کف بر کفش داشت جفت *** بر جملگی این دُر نغر سفت
بفرمود «من کنت مولاه» را که جمله شناسند آن شاه را
ـ ابی الحدید معتزلی در یکی از قصاید خود در وصف علی علیه السلام میگوید:
1ـ علی علیه السلام رازی سرپوشیده است. او جوهری است که فضایلش از نور قدسی نشأت گرفته است.
2ـ او دارای معجزات بسیار روشنی است که کمترین آنها آگاهی او به اسرار نهانی است.
3ـ علی علیه السلام وارث علم پیامبر صلی الله علیه و آله و برادر اوست و علاوه بر خویشاوندی در علوّ مقام و منزلت همانند اوست.
4ـ به راستی اگر تیغ او و جهاد او در راه خدا نبود، اسلام توان و رونقی نداشت.
5ـ اگر دانش او نبود یکتاپرستی از تعرّض گمراهان در امان نمیماند و همیشه دست خوش تاراج کافران میشد.
6ـ همانا تقدیر فرمانبردار قدرت و شجاعت اوست. مبارک باد بر او بی همتایی و قدرتمندی و فرمانروایی اش.
7ـ اگر او پای خود را به صخره های کوهستان بکوبد، از سنگهای سخت آن آب گوارای فراوانی جاری خواهد ساخت.
اشعار شافعی (محمدبن ادریس امام شافعی ها)
از شافعی اشعار زیادی در وصف اهلبیت علیهمالسلام و علی علیه السلام وارد شده است که تنها به دو نمونه اکتفاء میشود:
دوستی علی علیه السلام سپر آتش جهنم است. او امام انس و جن و به حق وصی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و قسمت کننده بهشت و جهنم است.
در جای دیگر میگوید: به من گفتند تو رافضی شده ای. گفتم هرگز دین و اعتقاد من رافضی گری نیست، لیکن من بهترین امام هادی علیه السلام را دوست دارم. اگر دوستی وصی پیامبر صلی الله علیه و آله رافضی گری است، پس بدانید که من رافضیتر از همه مردمم.
اشعاری از خطیب خوارزمی (از علمای بزرگ مذهب حنفی)
ایشان در ضمن اشعار خود در وصف حضرت علی(ع) میگوید:
جوانمردی چون ابوتراب کجا هست؟ امام و پیشوایی که پاکترین افراد روی زمین است. اگر روزی چشمانم بیمار شود، از غبار نعل اسبش توتیای دیدگانم میسازم.
محمّد رسول گرامی اسلام شهر علم و علی امیرالمومنین درِ این شهر است.
او در محراب عبادت گریان، ولی در صحنه پیکار و جنگ خندان است.
او از زر و زیور و طلا و نقره بیتالمال چشم پوشیده و درهم و دیناری نیندوخت.
چون در رزمگاه شمشیر کشید، سپاه شیاطین را تار و مار کرد.
اشعار مرحوم حلی (صفی حلی) در مدح علی علیه السلام
ایشان در وصف حضرت علی علیه السلام میگوید:
تمام اوصاف به ظاهر متضاد را در خود گرد کرده ای. از این رو نظیر و همتایی نداری. حاکم و زاهد، شجاع و نرمخو، و فقیر و بخشنده ای. این اوصاف در هیچ بشری وجود ندارد ولی تو همه را یک جا داری.
پدیدآورنده: میرصادق سیدنژاد