پرسش : آيا خداوند مى تواند مانند خود را خلق كند؟ از آن جا كه خداوند بر همه چيز قدرت دارد پس حتماً مى تواند براى خود شريك بيافريند.
پاسخ: بى شك، خداوند بر هر كارى تواناست; با اين حال شايد در ذهن ها موضوعاتى مطرح شود كه عقل باور نمى كند كه خداوند قادر به انجام دادن آن باشد حال چگونه خداوندى كه بر همه كار توانايى دارد، نمى تواند چنين كارهايى را انجام دهد؟ مثلاً سؤالاتى از قبيل اين كه:
ـ آيا خداوند مى تواند جهان هستى را با همين وسعت در يك تخم مرغ با همان كوچكى جاى دهد؟
ـ آيا خداوند مى تواند موجودى را خلق كند كه نتواند آن را نابود كند؟
ـ آيا خداوند قادر به انجام دادن كار محال مى باشد؟
ـ آيا خداوند مى تواند جمع نقيضين بنمايد؟
پاسخ همه اين پرسش ها در يك جمله خلاصه مى شود كه: قدرت هر چه قدر هم نامتناهى و نامحدود باشد، به امرى تعلق مى گيرد كه عقل و خرد امكان آن را تصديق كند و باور نمايد كه يك چنين امرى شدنى است. يعنى امورى كه محال و ممتنع است از قلمرو تعلق قدرت خارج بوده، به كار بردن لفظ قدرت در اين موارد، نادرست است و همواره قدرت بر امور ممكن كه قابليت وجود و هستى را دارند تعلق مى گيرد.
هنگامى كه امور را در دايره عقل مى سنجيم به چند دسته تقسيم مى شوند:
1. كارهايى كه انجام آن براى بشر با موقعيت كنونى ممكن است; مانند ساختن ماشين و هواپيما.
2. كارهايى كه با وضعيت كنونى بشر، انجام آن امكان ندارد، ولى ممكن است با گذشت زمان و فراهم آوردن وسايل جديد، انجام آن ها ممكن شود; مانند زندگى در كرات آسمانى.
3. كارهايى كه با وسايل عادى و طبيعى به هيچ وجه ممكن نبوده، ولى با علل ماوراى طبيعى امكان پذير است: مانند: گلستان شدن آتش و اژدها شدن عصا كه انجام دادن اين كارها براى بشر عادى و با علل طبيعى ممكن نيست، ولى براى پيامبران الهى و مردان خدا با اتكا به نيروى غيبى قابل انجام است.
4. كارهايى كه به هيچ وجه امكان وقوع ندارد، نه با علل طبيعى و نه با علل ماوراى طبيعى، مانند اجتماع دو نقيض يعنى بودن و نبودن يك چيز در يك زمان، پنج شدن حاصل ضرب 2×2 و... .
سه قسم اول، كارهايى است كه ممكن است انجام شود و خرد پس از مطالعه و بررسى، تحقق آن ها را ممكن مى داند و اگر بشر عادى، قدرت انجام آن را نداشته باشد، پيامبران و كسانى كه با قدرت الهى ارتباط دارند، مى توانند انجام دهند. امام قسم چهارم، محال ذاتى است و قابل انجام شدن نيست، يعنى از موضوعاتى است كه در ترازوى عقل و خرد، به وجود آمدن آن ها محال و امكان هستى براى آن ها نيست، نه اين كه آفريننده قادر به انجام آن نباشد، بلكه نارسايى از جانب خود آن هاست; مثل اين كه از يك فرد هنرمند نقاش بخواهيم روى نسيم نقاشى كند و يا از خياطى چيره دست بخواهيم با هيزم و آجر، پيراهن بدوزد. محال بودن اين كارها دليل ناتوانى نقاش و خياط نيست، بلكه اين ها موضوعاتى هستند كه محال بودن آن ها از بديهيات عقلى است مانند محال بودن روشنى و تاريكى چراغ در يك لحظه كه هيچ عقل سالمى آن را ممكن نمى داند.
هم چنين اگر مى گوييم كه جهان با اين عظمت در تخم مرغ به آن كوچكى جاى نمى گيرد، معناى آن اين نيست كه قدرت خداى متعال، محدود يا ناقص است، بلكه اين كار محال ذاتى است و شدنى نيست; زيرا لازمه آن اين است كه تخم مرغ در يك زمان هم كوچك باشد و هم بزرگ و جهان خلقت در يك لحظه هم بزرگ باشد، هم كوچك از اين نظر كه بايد ظرف بزرگ تر از چيزى كه در ميان آن قرار مى گيرد باشد، يعنى بايد تخم مرغ به اندازه اين جهان و يا بزرگ تر از آن باشد و از سوى ديگر فرض كرده ايم كه جهان در تخم مرغى جاى گيرد و تخم مرغ به همان كوچكى باقى بماند، پس بايد به مراتب از جهان كوچك تر باشد. و چنين فرضى محال است; زيرا مستلزم «اجتماع نقيضين» در يك لحظه مى باشد.
همين طور در مورد آفريدن خدايى توسط پروردگار عالم. يعنى اگر خداوند موجودى همانند خود را نمى آفريند، معناى آن اين نيست كه قدرت او ناقص است، بلكه اين كار محال ذاتى است; زيرا لازمه اش اين است كه آن موجود، هم مخلوق باشد و هم نباشد، اگر بخواهد مانند او باشد بايد مخلوق نباشد، در صورتى كه اگر خدا او را خلق كند مخلوق خواهد بود.
اگر معتقديم خداوند موجودى نمى آفريند كه از نابود كردن آن عاجز باشد معناى آن اين نيست كه خدا عاجز از آفرينش آن است، بلكه بدين معناست كه اين كار محال ذاتى است; زيرا لازمه اش اين است كه آن موجود هم «ممكن الوجود» باشد هم نباشد; چرا كه از سويى مخلوق خداست، پس «ممكن الوجود» است و معناى «ممكن الوجود» اين است كه قابل فنا و نيستى باشد و از سويى ديگر گفته مى شود: خدا نتواند آن را نابود كند; يعنى قابل فنا و نيستى نباشد (باشد و نباشد اجتماع دو نقيض است و اجتماع دو نقيض محال است).
على(عليه السلام) در پاسخ يكى از اين پرسش ها فرمود:
«اِنَّ اللّهَ تَعالى لا يُنْسبُ اِلى الْعَجْز وَ الَّذى سَأَلْتَنى لا يَكون ; خداوند عاجز نيست و به ناتوانى نسبت داده نمى شود; ولى آنچه تو مى پرسى شدنى نيست».( )
به طور خلاصه; تمام فرضيه هايى كه در آن هستى بخشيدن به امور ممتنع و محال ذاتى است از قلمرو تعلق قدرت خدا بيرون بوده، در نظر عقل و خرد، شايستگى و قابليت ايجاد ندارند و اين خللى در قدرت لايزال الهى ايجاد نمى كند. بلكه خداوند قادر على الاطلاق و توانايى او بى حد است.
