شب پنجشنبه اوّل ماه ربیع الاول (سال چهاردهم بعثت) پیامبر اکرم صلی الله علیه واله به دستور الهی ، مجبور به ترک مکه شدند (1) و بعدها همین حادثه را مبدا تاریخ اسلام قرار دادند.
در این هجرت و پس از خروج پیامبر صلی الله علیه و اله از مکه شخص دیگری همراه پیامبر صلی الله علیه واله بوده که قران به او اشاره می کند .(2)
در اينكه چه کسی همراه پیامبر صلی الله علیه و اله در غار و هنگام مخفی شدن از مشرکین بوده است اختلافاتی وجود دارد .اهل تسنن مدعی شده اند شخصی که هنگام هجرت همراه رسول خدا صلی الله علیه و اله بوده همان خلیفه اول ، ابوبکر بن ابی قحافه است.
اینکه ایا همراهی پیامبر در این سفر فضیلت برای همراه محسوب می شود و در قران از او به نیکی یاد شده باشد ، مورد بحث ما نیست . صحبت ما در این است که اصلا ابوبکر بن ای قحافه همراه پیامبر بوده یا نه .
دلیل های فراوانی برای انکار همراهی ابوبکر در این هجرت بر شمرده اند که با یک جستجوی ساده می توان انها را مطالعه نمود .
در این مقال ما نیز قرینه ای تقدیم می کنیم که دلالت دارد ابوبکر همراه پیامبر در غار نبوده و شخص دیگری رسول خدا را همراهی می کرده است .
بخاري در بحث امامت عبد و مولی روايتي را از عبدالله بن عمر نقل می کند که می گوید :
عده ای از اولین مهاجران ، پیش از پیامبر به عقبه که مکانی در قباء بود رسیده بودند و نماز جماعت به امامت سالم مولی ابی حذیفه اقامه کرده اند .
(3)
با اين روايت و گزارش های تاریخی دیگر ثابت مي شود که گروهی از مسلمین پیش از پیامبر صلی الله علیه واله به مدینه هجرت کرده بودند .
اما در روایت دیگری که در کتاب الاحکام بخاری موجود است به اسامی تعدادی از انها اشاره شده است :
عبدالله بن عمر می گوید : سالم مولی ابی حذیفه امام جماعت مهاجرین و انصار در مسجد قباء بود که از مامومین ، ابوبکر و عمر و ابوسلمه و زید بن حارثه و عامر بن ربیعه بودند .(4)
كاملا مشخص است كه آقای ابوبكر پیش از پیامبر صلی الله علیه و اله به مدینه رسیده است و همراهی او درهجرت پیامبر صلی الله علیه و اله منتفی است .
1- وَ إِذْ یمْکرُ بِک الَّذینَ کفَرُوا لِیثْبِتُوک أَوْ یقْتُلُوک أَوْ یخْرِجُوک وَ یمْکرُونَ وَ یمْکرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَیرُ الْماکرین (ترجمه: (به خاطر بیاور) هنگامی را که کافران نقشه می‌کشیدند که تو را به زندان بیفکنند، یا به قتل برسانند، و یا (از مکه) خارج سازند. آنها چاره می‌اندیشیدند (و نقشه می‌کشیدند) و خداوند نیز تدبیر می‌کرد وخدا بهترین چاره‌جویان و تدبیرکنندگان است.)[ انفال–۳۰]
2- إِلاَّ تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذینَ کفَرُوا ثانِی اثْنَینِ إِذْ هُما فِی الْغارِ إِذْ یقُولُ لِصاحِبِهِ لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکینَتَهُ عَلَیهِ وَ أَیدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها وَ جَعَلَ کلِمَةَ الَّذینَ کفَرُوا السُّفْلی وَ کلِمَةُ اللَّهِ هِی الْعُلْیا وَ اللَّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ (ترجمه: اگر او را یاری نکنید، خداوند او را یاری کرد [و در مشکل‌ترین ساعات، او را تنها نگذاشت]، آن هنگام که کافران او را (از مکه) بیرون کردند، در حالی که دومین نفر بود [و یک نفر بیشتر همراه نداشت] در آن هنگام که آن دو در غار [ثور] بودند، و او به همراه خود میگفت: غم مخور، خدا با ماست. در این موقع، خداوند سکینه [و آرامش] خود را بر او فرستاد و با لشکرهایی که مشاهده نمی‌کردید، او را تقویت کرد و گفتار [و هدف] کافران را پایین قرار داد [و آنها را با شکست مواجه ساخت] و سخن خدا [و آیین او] بالا [و پیروز] است و خدا عزیز و حکیم است.)[ توبه–۴۰]
3- ابن عمر رضي الله عنهما قال: لَمّا قَدِمَ المهاجرون الأوّلون العقبة - موضع بقباء - قبل مقدم رسول الله - صلى الله عليه وسلم - كان يؤمُّهم سالم مولى أبي حذيفة - رضي الله عنه - وكان أكثرهم قرآناً
البخاري، كتاب الأذان، باب إمامة العبد والمولى، برقم692
عَنْ نَافِعٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ؛"أَنَّ الْمُهَاجِرِينَ حِينَ أَقْبَلُوا مِنْ مَكَّةَ، نَزَلُوا إلَى جَنْبِ قُبَاءَ، فَأَمَّهُمْ سَالِمٌ مَوْلَى أَبِي حُذَيْفَةَ، لأَنَّهُ كَانَ أَكْثَرَهُمْ قُرْآنًا، وَفِيهِمْ أَبُو سَلَمَةَ بْنُ عَبْدِ الأَسَدِ، وَعُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ.".
ـ وفي رواية: "لَمَّا قَدِمَ الْمُهَاجِرُونَ الأَوَّلُونَ الْعُصْبَةَ، مَوْضِعٌ بِقُبَاءٍ، قَبْلَ مَقْدَمِ رَسُولِ اللهِ ?، كَانَ يَؤُمُّهُمْ سَالِمٌ مَوْلَى أَبِي حُذَيْفَةَ، وَكَانَ أَكْثَرَهُمْ قُرْآنًا.".
ـ وفي رواية: "أَنَّ الْمُهَاجِرِينَ لَمَّا قَدِمُوا الْمَدِينَةَ , نَزَلُوا إِلَى جَنْبِ قُبَاءٍ , حَضَرَتِ الصَّلاَةُ , أَمَّهُمْ سَالِمٌ مَوْلَى أَبِي حُذَيْفَةَ , وَكَانَ أَكْثَرَهُمْ قُرآنًا , مِنْهُمْ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ , وَأَبُو سَلَمَةَ بْنِ عَبْدِ الأَسَدِ.".
أخرجه ابن أبي شيبة، والبخاري، وأبو داود، وابن الجارود، وابن خُزيمة، والطَّبَرَانِي، والبَيْهَقِي.
أرشيف ملتقى أهل الحديث جلد : 95 صفحه : 287
حدَّثنا إبْرَاهِيمُ بنُ المُنْذِرِ قَالَ حدَّثنا أنسُ بنُ عِياضٍ عنْ عُبَيْدِ الله عنْ نافِعٍ عنْ ابنِ عُمَرَ قَالَ لَمَّا قَدِمَ المُهَاجِرُونَ الأوَّلُونَ العُصْبَةَ مَوْضِعٌ بِقُبَاءَ قَبْلَ مَقْدَمِ رسولِ الله صلى الله عَلَيْهِ وَسلم كانَ يَؤُمُّهُمْ سالِمٌ مَوْلَى أبي حُذَيْفَةَ وكانَ أكْثَرَهُمْ قُرْآنا (الحَدِيث 692 طرفه فِي: 7175) .
4- وَأَخْبَرَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ الْحَسَنِ، وَأَبُو زَكَرِيَّا بْنُ أَبِي إِسْحَاقَ قَالَا: ثنا أَبُو الْعَبَّاسِ مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ، ثنا بَحْرُ بْنُ نَصْرٍ قَالَ: قُرِئَ عَلَى ابْنِ وَهْبٍ، أَخْبَرَكَ ابْنُ جُرَيْجٍ، أَنَّ نَافِعًا، أَخْبَرَهُمْ، أَنَّ عَبْدَ اللهِ بْنَ عُمَرَ أَخْبَرَهُ، قَالَ: " كَانَ سَالِمٌ مَوْلَى أَبِي حُذَيْفَةَ يَؤُمُّ الْمُهَاجِرِينَ الْأَوَّلِينَ وَأَصْحَابَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنَ الْأَنْصَارِ فِي مَسْجِدِ قُبَاءَ، فِيهِمْ أَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ، وَأَبُو سَلَمَةَ، وَزَيْدُ بْنُ حَارِثَةَ، وَعَامِرُ بْنُ رَبِيعَةَ ".
البخاري، كتاب الأحكام، باب استقضاء الموالي واستعمالهم، برقم 7175
السنن الكبرى نویسنده : البيهقي، أبو بكر جلد : 3 صفحه : 126
حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الدَّبَرِيُّ، عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ، عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ، أنا نَافِعٌ، أَنَّهُ سَمِعَ ابْنَ عُمَرَ رَحِمَهُ اللهُ يَقُولُ: «كَانَ سَالِمٌ مَوْلَى أَبِي حُذَيْفَةَ §يَؤُمُّ الْمُهَاجِرِينَ الْأَوَّلِينَ أَصْحَابَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَالْأَنْصَارَ فِي مَسْجِدِ قُبَاءَ، فِيهِمْ أَبُو بَكْرٍ وَعُمَرُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا وَأَبُو سَلَمَةَ، وَزَيْدٌ، وَعَامِرُ بْنُ رَبِيعَةَ»
المعجم الكبير نویسنده : الطبراني جلد : 7 صفحه : 59