در باره تاریخ و اهمیت مطالعه آن و تفکر در حالات گذشتگان، در روایات فراوان سفارش شده است؛ چرا که مطالعه و تفکر در تاریخ و سرگذشت پیشینیان؛ باعث عبرت و درس گرفتن از راه و رسم آنان برای ترسیم برنامه های آینده خواهد بود.پس اهمیت تاریخ به دلیل نقل خاطرات آن در طول گذشت زمان نیست که این خود پیشانی نوشت آن است هر چند همواره بسیاری از واقعیت های تاریخ به دلیل کتمان حقایق از طرف انسان ها مدفون می شود؛ بلکه اهمیت تاریخ به جهت عبرت هایی است که در دل اش نهفته می باشد.
این موضوع به ویژه در سخنان مولای متقیان امام علی(ع) خصوصا در جای جای نامه ها و حکمت های نهج البلاغه برجستگی خاصی دارد و سخنان ایشان ناظر به عبرت های خاص تاریخ است ایشان خطاب به فرزند برومندش امام حسن مجتبی سلام الله علیه که آن هنگام در آغاز زندگی قرار داشتند، فرمود:
أَيْ بُنَيَّ إِنِّي وَ إِنْ لَمْ أَكُنْ عُمِّرْتُ عُمُرَ مَنْ كَانَ قَبْلِي فَقَدْ نَظَرْتُ‏ فِي أَعْمَالِهِمْ وَ فَكَّرْتُ فِي أَخْبَارِهِمْ وَ سِرْتُ فِي آثَارِهِمْ حَتَّى عُدْتُ كَأَحَدِهِمْ بَلْ كَأَنِّي بِمَا انْتَهَى إِلَيَّ مِنْ أُمُورِهِمْ قَدْ عُمِّرْتُ مَعَ أَوَّلِهِمْ إِلَى آخِرِهِمْ فَعَرَفْتُ صَفْوَ ذَلِكَ مِنْ كَدَرِهِ وَ نَفْعَهُ مِنْ ضَرَرِهِ فَاسْتَخْلَصْتُ لَكَ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ [جَلِيلَهُ‏] نَخِيلَهُ وَ تَوَخَّيْتُ لَكَ جَمِيلَهُ وَ صَرَفْتُ عَنْكَ مَجْهُولَهُ وَ رَأَيْتُ حَيْثُ عَنَانِي مِنْ أَمْرِكَ مَا يَعْنِي الْوَالِدَ الشَّفِيقَ وَ أَجْمَعْتُ عَلَيْهِ مِنْ أَدَبِكَ أَنْ يَكُونَ ذَلِكَ وَ أَنْتَ مُقْبِلُ الْعُمُرِ وَ مُقْتَبَلُ الدَّهْرِ ذُو نِيَّةٍ سَلِيمَةٍ وَ نَفْسٍ صَافِيَةٍ...."(1)
پسرم! درست است كه من به اندازه پيشينيان عمر نكرده‏ام، امّا در كردار آنها نظر افكندم، و در اخبارشان انديشيدم، و در آثار شان سير كردم تا آنجا كه گويا يكى از آنان شده‏ام، بلكه با مطالعه تاريخ آنان، گويا از اوّل تا پايان عمرشان با آنان بوده‏ام، پس قسمت‏هاى روشن و شيرين زندگى آنان را از دوران تيرگى شناختم، و زندگانى سودمند آنان را با دوران زيان بارش شناسايى كردم، سپس از هر چيزى مهم و ارزش مند آن را، و از هر حادثه‏اى، زيبا و شيرين آن را براى تو برگزيدم، و ناشناخته‏ هاى آنان را دور كردم، پس آن گونه كه پدرى مهربان نيكى‏ها را براى فرزندش مى‏پسندد، من نيز بر آن شدم تو را با خوبى‏ها تربيت كنم، زيرا در آغاز زندگى قرار دارى، تازه به روزگار روى آورده‏اى، نيّتى سالم و روحى با صفا دارى.
و باز حضرت به دلیل اهمیت پند و عبرت گرفتن از حوادث پیشینیان، در نامه ای دیگر خطاب به فرزندش فرمود:
استدلّ على ما لم یکن بما قد کان، فإنّ الأمور أشباه، و لا تکوننّ ممّن لا تنفعه العظة إلّا إذا بالغت فی إیلامه، فإنّ العاقل یتّعظ بالآداب، و البهائم لا تتّعظ إلّا بالضّرب..."(2)
براى امور واقع نشده به آنچه واقع شده است استدلال نما و با مطالعۀ قضایاى تحقّق یافته، حوادث یافت نشده را پیش بینى کن؛ زیرا امور جهان، همانند یک دیگرند، از آن اشخاص نباش که موعظه سودش ندهد، مگر توأم با آزار و رنج باشد؛ زیرا انسان عاقل باید از راه آموزش و فکر، پند بپذیرد، این بهائم هستند که جز با کتک، فرمان نمى‏برند.
و در نامه ای دیگر فرمود:
" مَنِ اعْتَبَرَ أَبْصَرَ وَ مَنْ أَبْصَرَ فَهِمَ وَ مَنْ فَهِمَ عَلِم‏"(3) هر کس از وقایع گذشتگان عبرت بگیرد بینا مى شود،کسى که بصیرت و بینایى پیدا کرد مى فهمد، و آن کس که فهمید عالم مى‏شود.
این نکات آموزنده از زبان مولای متقیان به ما می فهماند که تاریخ و حوادث اش را نباید به عنوان یک داستان پنداشت که نقل محافل تفریحی و وقت گذرانی شود، بلکه خدای متعال اراده کرد که در طول عمر نظام هستی انسان ها همراه با حوادث مخصوص به خود بیایند و بروند و از خود عبرت هایی بر جای بگذارند که پند آموز باشد و نتیجه آن به طور مستقیم در زندگی ایشان تاثیر بگذارد.
گاهی اتفاقاتی از صدر اسلام نقل می شود که در ابتدای امر قبولش برای انسان سخت به نظر می رسد و با اطمینان آن را رد می کنیم ؛ ولی با مراجعه به کتب تاریخ ، شبیه آن اتفاق را می یابیم و پذیرش ان برای ما  اسان تر خواهد شد .
اصلا اگر با تاریخ اشنا باشیم خیلی وقت ها می توانیم حوادث را پیشگویی کنیم . چون به قول معروف تاریخ تکرار
یکی از هزاران حوادثی که در صدر اسلام رخ داد قیام عایشه و تعداد زیادی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و اله علیه امیرالمومنین علی علیه السلام بود . حادثه ای که پیامبر اکرم صلی الله علیه واله از ان خبر داده بودند و ایشان را از این کار برحذر داشتند؛ ولی کردند انچه نباید می کردند .
این حادثه مهم تاریخ اسلام که منجر به کشته شدن بیست هزار مسلمان شد سابقه تاریخی دارد .
بعد از درگذشت حضرت موسی(ع)، صفورا به تحریک منافقان، جنگی علیه یوشع(ع) وصیّ حضرت موسی(ع)، به راه انداخت.
«....صفورا، دختر شعيب و همسر موسى بر او (یوشع(ع) شوريد و گفت: «من به خلافت از تو شايسته ‏ترم». يوشع با وى جنگيد و همرزمانش را كُشت و خودش را اسير كرد و با او خوش رفتارى نمود.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله خبر از شورش منافقین به سرکردگی عایشه علیه امیرمومنان علی علیه السلام را به عبدالله بن مسعود دادند و نظیر تاریخی آن را شورش صفورا علیه یوشع بن نون وصی حضرت موسی اوردند .
در روايت است كه عبد اللّٰه بن مسعود مى‌گويد به پيامبر اكرم صلّى اللّٰه عليه و آله و سلّم عرض كردم يا رسول اللّٰه!وقتى كه از دنيا بروى چه كسى شما را غسل مى‌دهد؟فرمود: هر پيامبرى را وصيّش غسل مى‌دهد.گفتم اى رسول خدا وصىّ‌ شما كيست‌؟ فرمود:علىّ‌ بن أبى طالب است.گفتم اى رسول خدا او پس از شما چند سال زندگى خواهد كرد؟فرمود:سى سال،زيرا يوشع بن نون كه وصىّ‌ موسى عليه السّلام بود،پس از او سى سال زندگى كرد و صفورا دختر شعيب و زوجۀ موسى بر او شوريد و گفت من به خلافت از تو شايسته‌ترم،يوشع با وى جنگيد و همرزمانش را كشت و خودش را اسير كرد و با او خوشرفتارى نمود.دختر ابو بكر نيز به زودى بر على علیه السلام بشوردو در ميان چند هزار نفر از امّتم به جنگ او آيد و على علیه السلام  نيز با او بجنگد و همرزمانش را بكشد و او را اسير كند و با وى خوشرفتارى نمايد و در بارۀ عايشه خداى تعالى فرموده است:«در خانه‌هاى خود بمانيد و بمانند دوران جاهليّت اولى خودنمائى نكنيد» كه مقصود از آن صفورا دختر شعيب است. پس همانندى ائمّه و انبياء در نام و صفت و نعت و فعل ثابت شد و هر چيزى كه براى انبياء روا باشد براى ائمّه نيز روا است و طابق النّعل بالنّعل در ائمّه جارى مى‌شود و اگر روا باشد كه امامت صاحب الزّمان عليه السّلام پس از ائمّۀ گذشته، به خاطر غيبتش انكار شود،لازم است كه نبوّت موسى بن عمران نيز انكار شود، زيرا او نيز غيبت داشته است و همه پيامبران غيبت نداشته‌اند،پس چون غيبت موسى موجب سقوط‍‌ نبوّت او نمى‌شود و با وجود غيبت،نبوّتش درست است، همان گونه كه نبوّت انبيايى كه غيبت نداشته‌اند صحيح است،امامت صاحب الزّمان عليه السّلام نيز با وجود غيبتش درست است همان گونه كه امامت ائمّه پيشين او كه غيبت نداشته‌اند صحيح است. (4)

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: قُلْتُ لِلنَّبِيِّ ع يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ يُغَسِّلُكَ إِذَا مِتَّ قَالَ يَغْسِلُ كُلَّ نَبِيٍّ وَصِيُّهُ قُلْتُ فَمَنْ وَصِيُّكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ قُلْتُ كَمْ يَعِيشُ بَعْدَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ ثَلَاثِينَ سَنَةً فَإِنَّ يُوشَعَ بْنَ نُونٍ وَصِيَّ مُوسَى عَاشَ بَعْدَ مُوسَى ثَلَاثِينَ سَنَةً وَ خَرَجَتْ عَلَيْهِ صَفْرَاءُ بِنْتُ شُعَيْبٍ زَوْجَةُ مُوسَى ع فَقَالَتْ أَنَا أَحَقُّ مِنْكَ بِالْأَمْرِ فَقَاتَلَهَا فَقَتَلَ مُقَاتِلِيهَا وَ أَسَرَهَا فَأَحْسَنَ أَسْرَهَا وَ إِنَّ ابْنَةَ أَبِي بَكْرٍ سَتَخْرُجُ عَلَى عَلِيٍّ فِي كَذَا وَ كَذَا أَلْفاً مِنْ أُمَّتِي فَتُقَاتِلُهُ فَيَقْتُلُ مُقَاتِلِيهَا وَ يَأْسِرُهَا فَيُحْسِنُ أَسْرَهَا وَ فِيهَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‌ وَ قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى‌ يَعْنِي صَفْرَاءَ بِنْتَ شُعَيْبٍ.




.1 نهج البلاغه، نامه 31 .
2. همان، نامه 467.
3. همان، نامه 208
4 - كمال الدين  ج۱ ص۲۷

نوشتن دیدگاه