حوزه علمیه بغداد

(زمان خواندن: 6 - 11 دقیقه)

دوره اول

بعد از عصر امام صادق(ع) بیشتر ائمه به بغداد قدم گذارده و چندى در آنجا توقف كرده ‏اند كه البته امام كاظم و امام جواد - علیهما السلام - در همان جا نیز به شهادت رسیده و دفن گردیده ‏اند. با افزوده شدن بر سابقه تاریخى بغداد تجمع شیعیان در این شهر بیشتر گردید تا اینكه در قرن سوم و چهارم و پنجم هجرى مركز عمده شیعیان شد و دانشمندان آن سامان ریاست مطلق شیعیان را بر عهده گرفتند كه «نواب اربعه‏» از آن جمله ‏اند.


حضرت امام كاظم(ع) بعد از شهادت پدر گرامى‏شان حضرت امام صادق(ع) راه وى را ادامه داد و به نشر معارف الهى پرداخت چنانكه علما و دانشمندان بزرگى از فقها محدثان، متكلمان و عرفا در مكتب موسوى(ع) درس دین آموختند و با قرآن و سنت آشنا گشتند استاد عزیز الله عطاردى رقم روایان حدیث ایشان را 638 نفر مى‏داند.
امام كاظم(ع) در عصرى مى‏زیست كه عقاید انحرافى ترویج مى‏شد و برخى از متكلمان در تفسیر ایات قرآنى و صفات الهى به گمراهى افتاده بودند مساله تجسیم، جبر و تفویض، انكار عذاب قبر و معاد جسمانى از جمله مواردى بود كه در میان مردم منتشر شده بود امام براى مقابله با اندیشه ‏هاى انحرافى با گفت و گوهاى علمى و مباحث عمیق و برهانى خویش راه مبارزه را در پیش گرفتند و این بدان معنى نبود كه امام كاظم(ع) باب عقل را مسدود نمایند و انسان را از تفكر و تعقل باز دارند بلكه روش امام پیروى از روش قرآن كریم بود همان گونه كه قرآن براى عقل و عقلا و علم و علما احترام قایل بود ایشان نیز با زبان قرآن و با سلوك قرآنى اصحاب خویش رابه تعقل و تفكر مى‏خواند وصایاى ایشان به هشام بن حكم سیره علمى و تفكر قرآنى آن حضرت را روشن مى‏دارد ایشان مى‏فرمایند: «خداوند تبارك و تعالى در قرآن اهل عقل و تفكر را بشارت داده و فرموده است آن بندگان مرا كه سخنان را گوش كنند و از بهترین آنها پیروى نمانید بشارت ده اینها كسانى هستند كه خداوند هدایتشان كرده و اینان خردمندان مى‏باشند.»
امام كاظم(ع) علاوه بر سلوك علمى و ترغیب دانشجویان مكتبش به تعقل و تفكر آنان را با سلوك عملى نیز آشنا ى‏ساخت‏ شناسایى مراحل سلوك عملى نیز با براهین قرآنى همراه است وى متواضع ‏ترین مردم را خردمندترین آنها مى‏شمارد و دنیا را به دریایى ژرف شبیه مى‏كند كه كشتى آن باید تقوى باشد و بارش ایمان، بادبانش توكل ناخدایش عقل، راهنمایش علم و سكانش صبر.»
امام كاظم(ع) به تربیت‏ شیعیان و آموزش آنان اكتفا نمى‏كند و فقه و حدیث و كلام و تفسیر را به گونه ‏اى خشك كه تنها جنبه آموزشى داشته‏باشد نمى‏پذیرد لذا با سیره عملى خویش مسایل سیاسى را با سنت نبوى(ص) در مى‏آمیزد و پاسخ هاى دندان‏شكنى به ائمه كفر مى‏دهد تا در هدایت جامعه اسلامى كوتاهى نكرده باشد هرچند جانش با این روش مورد تهدید قرار گیرد.
دوره دوم
دوره دوم حوزه علمیه بغداد از روزى شروع مى‏شود كه امام كاظم(ع) به دیار باقى شتافته‏است و برخى از راویان حدیث وى در آن شهر به تربیت‏شاگردان مشغولند و آن به گونه ‏اى است كه امام رضا(ع) از مدینه به خراسان رفته و حجاز و عراق از دیدار وى محروم گشته‏اند.
دوره سوم
این دوره از عصر امامت امام جواد(ع) شروع مى گردد و آن زمانى است كه حاكم مدینه مامون را از نفوذ كلام امام شیعیان آگاهند و از گسترش تفكر شیعى و نهضت علوى بیم داده ‏است و او نیز بقاى خلافت‏ خویش را در تبعید امام محمد تقى(ع) و تحت نظر گرفتن وى دانسته است.
دوره چهارم
اين دوره به عصر غيبت صغرى اختصاص دارد و نواب چهارگانه امام مهدى(عج) با استفاده از عنصر تقيه به رشد و تعالى شيعه در اين شهر پرداختند و در كميت و كيفيت جامعه شيعه نشين بغداد نقش مؤثرى ايفا نمودند به صورتى كه حوزه علمیه بغداد پس از غيبت صغرى ادامه يافت و دانشمندان بسيارى را در خود پرورد.
حوزه بغداد در این دوره از ادوار پنچگانه خویش از جهت مرجعیت و رهبرى امت اسلامى نظرگاه تمامى شیعیان بود و این حوزه تنها حوزه ‏اى است كه عصر امامت غیبت صغرى و كبرى را درك كرده و رهبرى شیعه در آن به سر مى‏برده‏است.
بدین ترتیب «عثمان بن سعید»، «محمد بن عثمان‏»، «حسین بن روح‏»و «على بن محمد سیمرى‏» علاوه بر جوابگویى به ارجاعات فقهى و اخذ وجوهات شرعى رهبرى شیعه را نیز بر عهده داشتند تا اینكه توقیعى از سوى حضرت امام عصر (عج) صادر شد كه فرموده بود: «اى على بن محمد سیمرى خداوند بزرگ در مصیبت درگذشت تو به برادران دینى‏ات پاداش عظیم عنایت فرماید تا شش روز دیگر از دنیا خواهى رفت. بنابراین امور زندگى خود را تمام كن (دفتر كار خویش را ببند) و هیچ كس را وصى و جانشین خویش قرار مده زیرا دوران غیبت كبرى آغاز شده و امر ظهور موكول به اجازه خداوند برزگ است كه آن هم پس از غیبت طولانى قساوت دلهاى مردم و دورى آنان از حقایق و فراگیر شدن ظلم و جور در دنیا خواهد بود.
بزودى افرادى به سوى شیعیان من آمده ادعاى مشاهده (نیابت‏خاصه) مرا خواهند كرد آگاه باشید كه هر كس قبل از خروج سفیانى و شنیدن صیحه آسمانى ادعاى مشاهده كند دروغگو است و بر خدا و رسول او افترا مى‏بندد و تمام قدرتها و نیروها از آن خداوند متعال است.»
و با روایت «و اما الحوادث الواقعة فارجعوا فیها الى رواة حدیثنا فانهم حجتى علیكم و انا حجة الله علیهم‏» شیعیان را پس از چهارمین نایب خاص به نواب عامه ارجاع فرمود.
دوره پنجم
این دوره به غیبت كبرى مربوط مى شود كه در آن فقها و دانشمندان شیعى بسیارى در بغداد به سر مى‏بردند از جمله «ابوالفرج اصفهانى‏» «شیخ مفید»، «كلینى رازى‏»، «سید رضى‏»و «شریف مرتضى‏».
البته نباید از یاد برد كه بغداد مركز خلافت عباسى و مركز علمى فرهنگى اهل سنت نیز بود و مشاهیرى از اهل سنت نیز در آن حوزه به سر مى‏بردند ابوحنیفه نعمان بن ثابت ابو عبد الله احمد بن محمد بن حنبل و ابو جعفر محمد بن جریر طبرى در این شمارند
دانشمندان و علماى شیعه در این حوزه تنها از فقها و ادبا نبودند بلكه درمیان آنان به شعراى اهل بیت(ع) و عرفاى نامى نیز بر مى‏خوریم.
نقابت علویان
نقابت علویان از مواردى است كه درحوزه علمیه بغداد به وجود آمد و موسس اين حكومت و تشكيلات آن به‏«حسين نسابة ابن احمد» مى‏رسد كه از حجاز به بغداد روى نمود وى زمانى به بغداد هجرت كرد كه «مستعين بالله‏» حكومت مى‏كرد و سال 251 هجرى بود او كه از خاندان زيد شهيد فرزند امام زین العابدین(ع) بود به نزد خلیفه حاضر شد و گفت: «از شما درخواست مى‏نمایم كه حاكمى براى طالبیین بگمارى كه مردى از آنان باشد و وى را اطاعت نماید.»
مستعین كه در عصر تزلزل خلافتش به سر مى‏برد با راى «حسین نسابة‏» موافقت كرد ومنصب نقابت را در جمعى از طالبیان به وى بخشید.
پس از وى پسرش «یحیى‏» و سپس فرزند او «ابوالحسن الفارس، محمد بن یحیى‏» و بعد «ابو الحسن بن جعفر ملقب به قیراط‏» اوایل قرن چهارم به این منصب رسیدند و آن گاه: - ابوعبد الله محمد بن الداعى در سال 348 - و ابو احمد حسین بن موسى الحسینى الموسوى پدر شریف رضى از سال 354 تا 369 به این مقام رسید تا آنكه عضد الدولة بویهى وى را در قلعه‏اى در فارس حبس كرد. - ابى الحسن على بن احمد العمرى - الشریف الرضى بن حسین - الشریف المرتضى - الشریف عدنان بن الشریف الرضى - ابوالغنائم العمر بن محمد - ابوالحسن ناصر بن مهدى بن حمزة‏نیز به منصب نقابت در بغداد رسیدند و كارهاى سادات رسیدگى به امور سیاسى اقتصادى و حقوى آنان را برعهده گرفتند.
جنبش علمى
حوزه علمیه بغداد به علت ضعف دستگاه حاكم عباسى و ظهور شخصيتهاى بزرگى در فقه و حديث و اصول و كلام در اين دوره به اوج شكوفايى رسيد و كتب اربعه شيعه در اين حوزه به رشته تحرير درآمد.
1 - «الكافى‏»
نخستین كتاب از مجموعه مشهور مكتب تشیع است كه «ابوجعفر محمد بن یعقوب كلینى‏» به تدوین آن همت گمارده است. جمع آورى این كتاب گرانقدر كه به هشت جلد مى‏رسد و حدود 16190 حدیث را در خود فراهم آورده است بیست‏سال به طول انجامید وى به سال 328/329 هجرى وفات یافت ودر باب الكوفه بغداد به خاك سپرده شد.
2 - «من لا یحضره الفقیه‏»
دومین كتاب از كتب اربعه است كه به همت فقیه و محدث عصر «ابو جعفر محمد بن على بن بابویه قمى‏» تالیف گردیده است. تالیفات او از مرز سیصد جلد مى‏گذرد و این كتاب مشهورترین آنهاست. شیخ صدوق در حوزه‏هاى علمى رى، نیشابور، خراسان و بخارا مقیم بود. به سال 355 به حوزه علمیه بغداد رو نهاد و به تدريس پرداخت وى يكى از اساتيد شيخ مفيد است كه در اين حوزه به افاضه و استفاضه پرداخته است.
احاديث «من لا یحضره الفقیه‏» به 5963 رقم مى‏رسد شيخ صدوق در سال 381 هجرى از دنيا رفت و در شهر رى به خاك سپرده شد.
4 و 3 «تهذیب الاحكام‏» و «الاستبصار فیما اختلف فیه من الاخبار»
سومین و چهارمین كتاب از مجموعه كتب اربعه شیعه است كه به وسیله‏«شیخ طوسى‏»تدوین یافته است كتاب تهذیب مشتمل بر 13590 و كتاب استبصار مشتمل بر 5511 حدیث مى‏باشد. وى كه دوازده سال آخر عمر خویش را در جوار مرقد مبارك حضرت مولى الموحدین على(ع) سپرى كرد در 22 محرم سال 460 هجرى به جوار رحمت‏حق پیوست و در خانه‏اش مدفون شد.
بدین ترتیب «كتب اربعه‏» جانشین «اصول اربعماة‏» شد و مورد استفاده فقها در استنباط مسایل شرعى جزء متون درسى طلاب و دانشجویان قرار گرفت چنانكه «سید بن طاووس‏» به فرزندش توصیه نمود كتابهاى شیخ طوسى را فراموش نسازد.
تاكید بر فلسفه سیاسى
در اين دوره از حوزه علمیه بغداد با وجود انديشه‏مندان و فقهايى بسان شيخ مفيد و سيد مرتضى و حكومتهايى چون ال بويه، این اندیشه در جامعه رشد مى‏كرد كه شیعه باید خلافت و رهبرى جامعه اسلامى را بر عهده گیرد و پیشتر نیز این حق بزرگ از آن امامان شیعه بوده است.
شیخ مفید با تالیف كتب و مناظراتى علمى جایگاه امامت در فلسفه سیاسى اسلام را روشن ساخت و سید مرتضى این روش را پیگیرى و درفقه سیاسى نیز اصول عملى فلسفه سیاسى اسلام را تبین كرد و حضور ولى فقیه در جامعه را به مثابه سرپرست مسلمانان امرى ضرورى برشمرد.
«شناخت امام و وجوب اطاعت از وى‏» وجوب پرداخت زكات به رسول خدا(ص) ائمه(ع) و در زمان غیبت به نواب خاص یا فقهاى جامع الشرایط شیعه، «بحث‏شقاق و اختلاف زوجین و دستور بعث‏حكمین و تعیین آنان‏» و «اقامه حدود» از آنجمله مواردى است كه شیخ مفید در فقه سیاسى از آنها نام برده جایگاه حكومت و حاكمیت فقیه رامشخص مى‏نماید.
و شاید همین امور باعث گردیده كه بنى عباس با برانگیختن برخى از مردم بغداد شیعه و مكتب تشیع را تضعیف كنند چه آنان در مقابل براهین قاطع متفكران شیعى پاسخ مناسبى نداشتند و تنها با منطق آشوبگرى و نزاع در مقابل منطق قرآنى و استدلالى مكتب علوى، خودى نشان مى دادند.
دانشمندان حوزه علمیه بغداد
حوزه علمیه بغداد يكى از حوزه‏هاى غنى شيعه در علوم مختلف بوده كه علاوه بر علوم اسلامى در علوم شيمى فيزيك نجوم پزشكى و دارو سازى نيز دانشمندانى را به خود ديده و از آنها بهره جسته‏است.
«حسن بن محمد بن عاصم محدث قمى‏» از جمله ستارشناسان حوزه علمیه بغداد تاليفاتى در علم نجوم دارد رازى در پزشكى به چنان مقام رفيعى نايل آمده بود كه عضد الدوله ديلمى رياست بيمارستان عضدى را به وى سپرده بود.
اينك به ذكر برخى دانشمندان مشهور شيعه در حوزه علمیه بغداد مى‏پردازيم:
1 - ابن اعلم بغدادى (324 - 375 ق.)
2 - ابن مبشر (متوفى 618 ق.)
3 - بو على بن مسكویه (325 - 421 ق.)
4 - بدیع اسطرلابى
5 - جعفر قطاع
6 - زكریا رازى (240/250 - 320 ق.)
7 - كندى (1850 - 260 ق.)
8 - شیخ مفید (336/338 - 413ق.)
9 - سید مرتضى (355 - 634 ق.)

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

مؤسسه جهانی سبطین علیهما السلام

loading...
اخبار مؤسسه
فروشگاه
درباره مؤسسه
کلام جاودان - اهل بیت علیهم السلام
آرشیو صوت - ادعیه و زیارات عقائد - تشیع

@sibtayn_fa





مطالب ارسالی به واتس اپ
loading...
منتخب
آخرین
ادعیه ماه رمضان
سخنرانی
تصویر

روزشمارتاریخ اسلام

1 رمضان

مرگ مروان بن حکم در اول رمضان سال ۶۵ هـ .ق. مروان در ۸۱ سالگی در شام به...


ادامه ...

4 رمضان

مرگ زیاد بن ابیه عامل معاویه در بصره در چهارم رمضان سال ۵۳ هـ .ق. زیاد در کوفه...


ادامه ...

6 رمضان

تحمیل ولایت عهدی به حضرت امام رضا علیه السلام توسط مأمون عباسی بعد از آنکه مأمون عباسی با...


ادامه ...

10 رمضان

١ ـ وفات حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها) همسر گرامی پیامبر(صلی الله علیه و آله و...


ادامه ...

12 رمضان

برقراری عقد اخوت بین مسلمانان توسط رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگامی که...


ادامه ...

13 رمضان

مرگ حجاج بن یوسف ثقفی،‌ حاکم خونخوار بنی امیه در سیزدهم رمضان سال ۹۵ هـ .ق حاکم خونخوار...


ادامه ...

14 رمضان

شهادت مختار بن ابی عبیده ثقفی در چهاردهم رمضان سال ۶۷ هـ .ق مختار بن ابی عبیده ثقفی...


ادامه ...

15 رمضان

١ ـ ولادت با سعادت سبط اکبر، حضرت امام مجتبی(علیه السلام)٢ ـ حرکت حضرت مسلم بن عقیل...


ادامه ...

16 رمضان

ورود محمد بن ابی بکر به مصر در شانزدهم رمضان سال ۳۷ هـ .ق محمد بن ابی بکر...


ادامه ...

17 رمضان

١ ـ معراج پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم)٢...


ادامه ...

19 رمضان

ضربت خوردن امیرمؤمنان حضرت امام علی (علیه السلام) در محراب مسجد کوفه در نوزدهم ماه مبارک رمضان سال...


ادامه ...

20 رمضان

فتح مکه توسط سپاهیان اسلام در روز بیستم رمضان سال هشتم هـ .ق سپاهیان اسلام به فرماندهی رسول...


ادامه ...

21 رمضان

١ ـ شهادت مظلومانه امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام٢ ـ بیعت مردم با امام حسن مجتبی علیه...


ادامه ...

23 رمضان

نزول قرآن کریم در شب بیست و سوم رمضان کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن مجید نازل گردید. برخی چنین...


ادامه ...

29 رمضان

وقوع غزوه حنین در بیست و نهم رمضان سال هشتم هـ .ق غزوه حنین به فرماندهی رسول گرامی...


ادامه ...

30 رمضان

درگذشت ناصر بالله عباسی در سی ام رمضان سال ۶۲۲ هـ .ق احمد بن مستضیء ناصر بالله درگذشت....


ادامه ...
0123456789101112131415

انتشارات مؤسسه جهانی سبطين عليهما السلام
  1. دستاوردهای مؤسسه
  2. سخنرانی
  3. مداحی
  4. کلیپ های تولیدی مؤسسه

سلام ، برای ارسال سؤال خود و یا صحبت با کارشناس سایت بر روی نام کارشناس کلیک و یا برای ارسال ایمیل به نشانی زیر کلیک کنید[email protected]

تماس با ما
Close and go back to page