انور حسين پناهي
نماز مظهر عبوديت عبادت، مصاديق فراواني دارد مانند حج، روزه، زكات، امر به معروف و نهي از منكر، جهاد و هر عملي كه ما را به خدا نزديكتر كند. هر عبادتي در جاي خود، خوب و پسنديده است. اما به راستي در ميان آنها، نماز از جايگاه ويژه اي برخوردار است. نماز برترين عبادت ها و افضل الاعمال است. نماز افضل بر انواع عبادات است. خالص ترين نوع بندگي خدا است وجه تمايز انسان با ساير موجودات است و مظهر كامل عبوديت است.
پيامبر (ص) در حديثي مي فرمايد: اسلام بر پنج چيز استوار است:
شهادت اينكه خدايي جز خداي يگانه نيست، و محمد پيغمبر خدا است و به پاداشتن نماز و اداي زكات و زيارت خانه خدا و روزه رمضان. بنابراين نماز به عنوان يكي از اركان _ و بلكه اصلي ترين ركن _ بعد از شناخت خدا و رسول او قرار دارد. عبوديت منهاي نماز ارزش ندارد بعبارت ديگر اگر بنده اي معتقد و پايبند و عامل به همه فرامين الهي و اسلامي باشد و تك تك واجبات و مستحبات را انجام دهد، اما از نماز غفلت كند، نه تنها مسلمان نخواهد بود بلكه كافري بيش نيز نخواهد بود. باز پيامبر (ص) مي فرمايد: ميان بنده و كفر ترك نماز فاصله است. هم او در جايي ديگر فرموده است: هر كس به عمد، نماز را ترك كند، از مرز اسلام خارج شده است و به كفر رسيده است. نماز ستون دين و پرچم و نشانه ي مكتب اسلام است. ديندار بودن و قوام مسلماني به وجود نماز بستگي دارد.
نماز، تسليم محض در برابر پروردگار و ايمان به حضور اوست، حضوري كه لامكان و فراتر از زمان است. در نماز اين فرصت فراهم مي شود كه بنده اي ناچيز در مقابل عظمت و جلال پروردگار جهانيان ايستد و با او گفتگو كند و از او به خاطر همه چيز تشكر كند. نماز گزار در ركوع، در مقابل خدا سر تعظيم فرود مي آورد و او را به بزرگي مي ستايد و ديگر حاضر نيست، غير از او در برابر هيچ قدرت بشري خم و راست شود. و در سجود، غرور و تكبر و خودخواهي را كنار مي نهد و وجود خود را از ياد مي برد و با دريا يكي مي شود و به نهايت خضوع و خشوع دست مي يابد كه به درستي كه اهل ايمان رستگار شدند آنان كه در نمازشان خاشع و خاضع هستند.
نماز ذكر و ياد خداست. خدا در قرآن مي فرمايد: نماز را براي ذكر و ياد خداوند به پاي دار. نماز گزار با ذكر خدا به آرامش قلب دست مي يابد؛ آرامشي كه بر اثر نماز حاصل مي شود قطعاً هيچ كدام از مجرب ترين دانشمندان علوم تجربي و روانشناسي قادر به ايجاد آن و برقراري آن در بيماران خود نيستند كه: نمازگزار، عاشق است و نماز اظهار عشق به معشوق ازلي و حقيقي يعني آفريدگار هستي است. نمازگزار عاشقي است كه پروانه وار مدام در پي وصال است. نماز، رهايي از قفس تن، گام نهادن به ماوراي ماده و گذر از حدود وثغور است. نماز، از خود به در آمدن و به سوي او پر كشيدن است، خود را هيچ انگاشتن و همه او شدن است، از هر شدت و هر كه بريدن و به خدا پيوستن و بر او توكل كردن است، انسان خاكي را به افلاك بردن است. اكسيري است كه وجود مسين را مطّلا مي كند.
گويند: تكرار هر عملي زشت و ناپسند است. ولي براستي نماز تنها عملي است كه تكرارش ملال آور نيست. نماز عبادتي است كه در هيچ حالي از عهده ي انسان ساقط نمي شود، حتي در ميدان جنگ و در شرايط اضطراري و بيماري و هنگام غرق شدن و ... و شايد به همين دليل است
كه: نماز امري بسيار بزرگ و دشوار است، مگر براي خدا پرستان كه مشتاق نمازند. لذا براي منافقان تلخ و سنگين است زيرا در اين آيات، اقامه ي نماز از نشانه هاي پرهيزگاران شمرده شده است و منافقان چنين نشانه اي را ندارند، زيرا عبوديت در رأس آن نماز تنها از روي اعتقاد آسان مي شود كه در غير اين صورت دشوار مي گردد.
آثار و فوايد نماز
يقيناً فوايدي كه در نماز وجود دارد، در هيچ يك از عبادت هاي ديگر وجود ندارد، هر جمله و هر كلمه و حرف نماز، مملو از نكات مفيد و آموزنده است. تاثيري كه در نمازگزار ايجاد مي شود و فوايدي كه عايد نمازگزار مي شود بر كسي پوشيده نيست عقيده، بينش نمازگزار، زندگي و حياتش و حتي مرگش خدايي و الهي مي گردد، اصلاً وجود جسم و روان نمازگزار مقدس و نمايان مي شود. اگر چه آثار و فوايد نماز در تمام شئون زندگي عابد مشهود است، اما برخي از آنها به جهان بعد از مرگ او بر مي گردد به عبارت ديگر، آثاري كه نماز برجاي مي گذارد، به دو بخش قابل تقسيم است. بخشي از آن فوايدي است كه در همين دنيا نصيب نمازگزار مي شود. بخش ديگر آن مربوط به جهان آخرت است. اما بخش اخروي آن تحت عنوان ((آثار و فوايد معنوي و اخروي)) به لحاظ اهميتي كه دارد، ابتدا مورد تحليل و بررسي قرار مي گيرد و سپس به بعد ((دنيوي)) آن مي پردازيم.
1- آثار و فوايد معنوي و اخروي:
فوايد معنوي را به اين خاطر كه اولاً با فوايد اخروي ارتباط تنگاتنگ دارند و قابل تفكيك از هم نيستند و ثانياً فوايد معنوي خود به نوعي در سرنوشت اخروي موثر هستند با فوايد اخروي در يك جا و تحت عنوان يك بحث، گرد آمده و ادغام شده است.
آنانکه نماز بپا ميدارند و زکات مي دهند و به خدا و روز قيامت ايمان دارند، به زودي خدا آنان را اجر و ثواب عظيم عطا خواهد کرد.
2- آمرزش گناهان:
نمازگزاران مشمول بخشش و آمرزش گناهان واقع مي شوند. اي پيامبر به آن بندگانم كه (در عصيان) اسراف كردند: به نفس خود، بگو هرگز از رحمت خدا نااميد نباشيد، البته خداوند همه ي گناهان را (اگر توبه كنيد) مي بخشد، زيرا او خدايي بسيار آمرزنده و مهربان است. رسول اكرم (ص) فرموده است ((كسي كه به سوي مسجد حركت مي كند، هر گامي كه بر مي دارد خداي متعال ده ثواب به او مي دهد و ده گناه از او مي بخشد و مقام او را ده درجه بالا مي برد)). از طرفي, نمازگزار در نمازش از خدا طلب مغفرت و آمرزش مي كند.
3- نماز كليد بهشت:
عبادت، پاداش آخرت را در پي دارد. بهشت يكي از آنهاست. نماز، بهاي بهشت است به عبارت ديگر، بهشتي شدن در گرو نماز است. هر دري كليدي دارد و كليد در بهشت نماز است. زيرا به فرموده ي پيامبر (ص) هيچ بي نماز و تارك الصلاتي نمي تواند وارد بهشت شود.
4- رستگاري:
نجات و رستگاري از نتايج نماز است. خدا در قرآن در همين زمينه مي فرمايد: ((همانا اهل ايمان رستگار شدند، آناني كه در نمازشان خاشع و خاضع هستند.))
5- اجابت دعا:
دعا به عنوان وسيله اي در جهت برآورده نمودن نيازهاي معقول انسان است. نماز روش و طرز دعا كردن را مي آموزد، چون خود نماز دعاست و يا دعاهايي كه در قنوت خوانده مي شود. از سوي ديگر، نماز، اجابت دعا را موجب مي شود، ((ادعوني استجب لكم))يعني بخواني مرا تا اجابت كنم شما را.
و يا: ((اجيب دعوه الداع اذا دعان)) اجابت مي كنم دعاي هر كسي كه مرا بخواند. رسول اكرم (ص) فرموده است: ((دعاي كسي كه خدا را فراوان ياد كند، پذيرفته مي شود. سه كس اند كه خدا دعايشان را رد نمي كند، آنكه فراوان ياد خدا كند و ستمديده و پيشواي دادگر)).
6- دوستي خدا:
نماز ترجمه ي ((صلواه)) است كه از ريشه ي صله (وصل) به معني پيوند و رابطه است با انجام اين اعمال، انسان با آفريدگار تواناي خويش، پيوند و ارتباط پيدا مي كند. نماز گفتگو با خدا و كليد اتصال با مبدأ است. نمازگزار از جمله ي پرهيزگاران است و پرهيزگاران دوست خدا هستند. پرهيزگار باشيد، زيرا خدا با پرهيزگاران است. به فرموده پيامبر (ص) يعني خداوند گويد تا هنگامي كه بنده ام مرا ياد مي كند و لبهايش با نام من مي جنبد با او هستم.
7- دوري از فساد:
نماز، انسان را از فحشا و منكرات به دور مي دارد. نماز سلاح نمازگزاران در ميدان جنگ هواههاي نفساني است. رسول اكرم (ص) در حديثي چنين فرموده است. ((خداوند فرشته اي دارد كه هنگام نماز بانگ مي زند: اي انسانها برخيزيد و آتشهايي را كه بر خويش افروخته ايد، به وسيله نماز خاموش كنيد)) نماز نه تنها از گناه جلوگيري مي كند، بلكه آلودگي هايي كه بر اثر گناه، دنيا پرستي، هواپرستي و ... روح و جان آدمي را تيره كرده اند، با خورشيد تابان و چشمه ي زلال نماز، پاك و پاكيزه مي گردند.
8- دوري از تكبر:
نماز، غرور شكن است، نماز داروي بيماران متكبر مغرور و خودخواه است. نماز، روح فروتني و عبوديت را در ما زنده مي كند و ما را خاشع و خاضع بار مي آورد.
9- رهايي از دنيا:
نماز دلهاي غافل از ياد خدا را بيدار مي كند و به نمازگزاراني كه هدف آفرينش خود را فراموش كنند و غرق در زندگي مادي و لذت هاي زود گذر شوند، اخطار مي دهد و آنها را بيدار مي كند. به وسيله ي نماز انسان به راحتي و رغبت دل از دنيا مي كند. نماز براي چند لحظه، ما را از اين دنيا و از ياد آن بيرون مي برد و به دنياي ديگر سير مي دهد. در روايت است كه: در جنگ صفين تيري بر پاي مبارك حضرت علي (ع) فرو رفت كه اگر مي خواستند در شرايط عادي آن را بيرون آورند، از شدت درد و ناراحتي آن حضرت، ميسر نبود. به حضرت امام حسن (ع) جريان را عرض كردند. فرمود: ((صبر كنيد تا پدرم به نماز بايستد زيرا در آن حال چنان از خود بي خود مي شود كه متوجه نمي گردد)). پس به دستور امام حسن (ع) در آن حال تير را بيرون آوردند پس از نماز حضرت متوجه شد كه خون از پاي مباركش جاري است. پرسيد چي شده؟ گفتند: تير را در حال نماز از پايتان بيرون آورديم و اين؛ بر اثر حضور قلب در نماز است كه حتي انسان وجود خود را فراموش مي كند و همه، دوست مي شود.
10- نشاط روح:
صداي اذان: عابدان حقيقي و عاشق را به وجد مي آورد، زيرا كه فرا رسيدن لحظه ي ديدار را نويد مي دهد، اولياءالله، براي رسيدن وقت نماز لحظه شماري مي كنند. از اين روست كه پيامبر اسلام (ص) به بلال فرمود: ((بلال)) اي بلال! ما ر ا از غم و تلخي نجات بخش.
آثار و فوايد دنيوي:
آثاري كه جنبه ي دنيوي دارند، اگر چه به طور قطع از دسته ي اول (آثار معنوي و اخروي) منفك نيستند، اما به هر حال آثاري هستند كه تأثير خود را به طور محسوس و زود هنگام در اين جهان نمودار ساخته اند و در بهبود زندگي فردي و اجتماعي قابل توجه اند. اينك به اختصار به ذكر پاره اي از آنها، مي پردازيم:
1- ايجاد تكيه گاهي مطمئن:
نماز بزرگترين و محكم ترين تكيه گاهي است كه ما را از سرگرداني، بلاتكليفي، پوچ گرايي و هيچ انگاري نجات مي دهد و ما را در اين هستي بيكران دستگير و راهنماست. نماز پشتوانه انسان است در بحران هاي زندگي و در غم ها و مشكلات
است، زيرا به انسان قدرت ايمان، اداره و صبر مي دهد و او را از نااميدي مي رهاند.
2- آرامش قلب:
نماز:، ذكر خداست و ذكر خدا آرامش دهنده ي قلب هاست: ((الا بذكر الله تطمئن القلوب)) يعني هان، آگاه باشيد كه با ياد خدا، دلها آرام مي گيرند. آرامشي كه ادامه ي زندگي و نشاط و سرزندگي بسته بدان است.
3- عزت نفس:
تعظيم در برابر خدا، عزت انسان را در پي دارد. اما از سوي ديگر تعظيم در مقابل غير خدا (انسانهاي ديگر، حيوانات، بتها و ...) ذلت و خواري انسان را به دنبال دارد. تعظيم كننده ي در برابر پروردگار هيچ گاه در برابر قدرت هاي شيطاني و طاغوت هاي پوشالي قد خم نمي كند و زير بار ولايت ظالمان و ستمگران نمي رود و اين عزت نفس از اعجاز نماز است. پيامبر (ص) فرموده است ((كسي كه ولايت ظالمان را بپذيرد، نمازش قبول نيست)).
4- اتحاد:
نماز، عامل وحدت بخش است. ((و نماز را بپاي داريد زكات را بدهيد و همراه ركوع كنندگان، ركوع كنيد)). فوايد اتحاد و نتايج آن در جوامع مسلمين بر كسي پوشيده نيست. اين اتحاد و همدلي بيشتر در نماز جماعت و علي الخصوص نمازهاي جمعه متجلي مي شود. اعتقاد به خداي يكتا و رسول گرامي (ص)، داشتن قبله ي مشترك، قرآن و كتاب آسماني مشترك، زبان و عبادت مشترك و ... وحدت و پيوندي نا گسستني ايجاد كرده كه مي تواند در مقابل همه ي دشمنان اسلام و مسلمين, سدي نفوذ ناپذير تشكيل دهد.
5- نظم و انضباط:
نماز عامل ايجاد نظم و انضباط است، زيرا لازمه نماز، رعايت نظم و انضباط است و اين نظم به تدريج در زندگي و امور روزمره رسوخ مي كند. جهت وقت نماز نظم آفرين است. در آيات و روايات متعدد، انسان به نماز اول وقت سفارش شده است. نماز اول وقت هم زمان هاي مخصوصي دارد و رعايت اينها، نظم مي بخشد: چنان نماز را در وقت خودش بخوان كه گويي نماز آخرين است. رعايت ترتيب در نماز به ما مي آموزد كه هر كاري در زمان و مكان خويش انجام گيرد.
6- نظافت و پاكيزگي:
نظافت يكي ديگر از آثار نماز است، زيرا اولاً بدون رعايت نظافت نماز صحيح نيست، ثانياً نماز بدون نظافت صحيح نيست.
7- رعايت حقوق ديگران:
لباس، مكان و آبي كه با آن وضو مي گيريد، نبايد غصبي باشد و مباح بودن آنها نشانه ي رعايت حقوق ديگران است، به عبارت ديگر، در صورت ظلم و تجاوز به حقوق ديگران، نماز صحيح نخواهد بود.
8- احترام به پدر و مادر:
نمازگزار به پدر و مادر احترام نموده، همواره از زحمات آنان قدرداني مي نمايد. امام صادق (ع) فرموده است: ((هر كس به پدر و مادر خود از روي خشم و عصبانيت نگاه كند، خداوند نماز او را نمي پذيرد، اگر چه پدر و مادرش در حق او ناروا كرده باشند))
9- رعايت پوشش اسلامي:
رعايت پوشش مناسب اسلامي لازمه ي نماز است، زيرا بدون داشتن پوشش لازم هم نماز قابل قبول نخواهد بود و هم غير از آن موجب پديد آمدن بسياري از انحرافات و مفاسد در جامعه مي شود.
10- استحكام بنيان خانواده:
نماز بنيان خانواده را مستحكم مي سازد، زيرا نماز باعث مي شود؛ انسان اخلاقي قرآني و ديني و نمازي داشته باشد و از طرفي جلب رضايت همسر جهت قبولي نماز، لازم است. رسول اكرم (ص) فرموده است: ((نماز كسي كه همسرش از او ناراضي باشد، قبول نيست))
11- جلب اعتماد مردم:
نماز انسان را متعهد مي سازد. به عبارت ديگر، انسانهاي بي نماز قابل اعتماد و اطمينان نيستند و بدين خاطر مردم كمتر با آنها رفت و آمد، داد و ستد و معاشرت مي كنند به قول سعدي:
•    وامش مده آنكه بي نماز است. كوفر ض خدا نمي گذارد از قرض تو نيز غم ندارد
•    گرچه دهنش زفاقه باز است از قرض تو نيز غم ندارد از قرض تو نيز غم ندارد
12- آشنايي با مسائل سياسي و اجتماعي جهان:
يكي ديگر از آثار نماز، آگاهي از مسائل روز جهان است و اين مهم در خطبه ي دوم نمازهاي جمعه به دست مي آيد. حضرت اما خميني (ره) به مناسبت عيد فطر سال 1358 در سخناني فرموده اند:
((... اسلام دين سياست است، ديني است كه در احكام آن سياست به وضوح ديده مي شود. هر روز اجتماع در تمام مساجد كشورهاي اسلامي از شهرستان ها گرفته تا دهات و قراء و قصبات چند مرتبه بر پا مي شود تا اينكه مسلمين از احوال خودشان و حال مستضعفان اطلاع پيدا كنند و از طرفي هر هفته يك اجتماع بزرگ تشكيل مي شود، تا نماز جمعه كه مشتمل بر دو خطبه است و در آن بايد مسايل روز و احتياجات كشور از جهات سياسي، اجتماعي و ... طرح شود، بر پا گردد)).
13- آرامش رواني:
در نماز، انسان در برابر خداي بزرگ، قادر و توانا قرار مي گيرد، خدايي كه بر تمام ذرات هستي، حاكم و مدبر امور آسمان و زمين است، خدايي كه مرگ و زندگي، رزق و روزي، سلامت و سعادت ما در دست اوست. اين ايستادن خاضعانه در برابر خداوند به انسان نيروي معنوي مي دهد كه آرامش قلبي و امنيت رواني در او ايجاد مي كند، چون انسان در نماز همه ي مشكلات دنيا را فراموش مي كند و ياد خدا و آيات قرآن را بر زبان مي آورد، باعث ايجاد حالتي از آرامش رواني و آسودگي عقل مي گردد. اين آرام سازي و آرامش رواني ناشي از نماز، تأثير بسزايي در كاهش تشنجات عصبي _ ناشي از فشار زندگي _ دارد. دكتر توماس هاسلوپ گفته است: ((من به عنوان يك پزشك مي گويم مهمترين وسيله ي ايجاد آرامش در روان و اعصاب انسان كه تاكنون شناخته ام، نماز است.))
دانستيم كه نماز بزرگترين و پرثمرترين عبادت ها و افضل الاعمال است. فوايد و آثاري كه از طريق برپايي اين عبادت، متوجه نمازگزار مي شود، حقيقتاً نا محدود و غير قابل شمارش اند. نماز، خوان نعمتي است كه گسترده شده ، پر از رحمت و بركت و احسان و سعادت است. راستي چرا ما از ريزه خواران اين خوان عظيم نباشيم؟ چرا از گل هاي بهشتي آن طبق بر نگيريم؟چرا نماز نخوانيم تا هم در دنيا و هم در آخرت سعادت مند شويم؟
چند نكته:
1- به گفته ي شهيد رجايي: ((به نماز نگوييد كار دارم به كار بگوييد وقت نماز است)).
2- حضور قلب جان نماز است و خشوع و خشيت روح آن است.
3- آگاهانه نماز بخوانيم نه كوركورانه، زيرا پيامبر (ص) فرموده است: ((دو ركعت نماز با توجه، بهتر از شب زنده داري هاي غافلانه است)).
4- در حديث است كه: ((خدا را چنان عبادت كن كه گويي او را مي بيني)).
5- در قرآن است كه هيچ دستور عبادي براي مردم نيامده مگر آنكه امر به اخلاص در آن شده است.
6- رسول خدا (ص) فرموده است: ((پاداش عبادتي بزرگتر است كه مخفي تر باشد)).
7- سيادت اسلام و ادامه ي حكومت الله، بسته به برپايي نماز است.
8- قبل از مرگ توبه كنيم كه بعد از مرگ ممكن نيست.
9- خرم آن روز كاين فرخنده ي آمين در جهان
با حضور مهدي موعود احيا مي شود.
________________________________________
_1 قرآن مجيد
2- نهج الفصاحه، مترجم و گردآورنده، ابوالقاسم پاينده، انتشارات جاويدان
3- نهج البلاغه، مترجم داريوش شاهين، انتشارات جاويدان، سال1361
4- تاريخ انبياء، سيد هاشم رسولي محلاتي، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ هفتم سال 1374
5- رساله ي توضيح المسايل حضرت امام خميني، انتشارات قدياني، چاپ اول، سال 1368
6- سيري در نهج البلاغه، استاد شهيد مرتضي مطهري، انتشارات صدرا، چاپ هفتم، پاييز 1369
7- مسأله ي شناخت، شهيد مرتضي مطهري، انتشارات صدرا، چاپ نهم سال 1374
8- آشنايي با نماز، محسن قرائتي، انتشارات ستاد اقامه ي نماز، تابستان 1374
9- راز نماز، محسن قرائتي، انتشارات ستاد اقامه ي نماز، تابستان 1374
10- خداشناسي، مرحوم استاد رضا روزبه، انتشارات اسلامي، پاييز 1361
11- گزيده مثنوي مولوي به تصحيح دكتر محمد استعلامي، انتشارات علما و چاپ دوم 1371
12- نماز سرود ايمان، سيد حميد علم الهدي، انتشارات هويزه، پاييز 1374
13- نماز ره رستگاري ، سيد حميد علم الهدي، انتشارات هويزه بهار 1374.
14- زمزمه هاي نيايش، محمد علي مرداني، انتشارات حوزه ي هنري سازمان تبليغات اسلامي، چاپ دوم 1373
15- روزنامه ي اطلاعات بيستم شهريور ماه 1378

نوشتن دیدگاه