برخي پديده هايي که در طبيعت رخ مي دهد و حالت غير عادي دارد،گاهي موجب وحشت انسان ها مي شود و گاهي نيز ممکن است افکارخرافي و شرک آلودي را در اذهان جاهلان و غافلان پديد آورد.
اينجاست که توجه دادن انديشه ها به عوامل اصلي آنها و جلوگيري از انحراف اذهان،به عنوان يک وظيفه براي اديان حق، جلوه مي کند.
در اسلام،براي اينگونه پديده ها،نماز خاصي واجب شده تا مردم،توجه به خداي هستي آفرين پيدا کنند و منشا اين تغييرات و حوادث را،قدرت الهي بشناسند.نام اين نماز،«نماز آيات »است،چرا که براي بروز حوادثي برگزار مي شود که از آيات و نشانه هاي الهي در جهان است.
در رساله ها مي خوانيم که:نماز آيات،به واسطه چهار چيز واجب مي شود:
1- گرفتن خورشيد(کسوف)
2- گرفتن ماه(خسوف)
3- زلزله
4- رعد و برق و بادهاي سياه و سرخ وحشت آور،که بيشتر مردم بترسند.(به برخي مسائل آن اشاره خواهد شد).
نماز آيات درسي از توحيد
بروز اينگونه حوادث،در اذهان ساده لوحان،نشان نوعي قهر طبيعت وخشم خدايان به شمار مي آمد و چون از کيفيت و علل آن خبر نداشتند،ازخدا غافل مي شدند و به طبيعت بي جان متوجه مي شدند.به خصوص،خورشيدپرستان و ماه پرستان،افکار خاصي پيدا مي کردند.
خواندن نماز آيات،براي توجه دادن به منشا اصلي آفرينش ودگرگونيهاي طبيعت،يعني خداي تواناست و درسي از توحيد به مردم مي آموزد.
روايت است که هنگام درگذشت ابراهيم،فرزند کوچک پيامبر،خورشيد گرفت.مردم با خود مي گفتند که اين کسوف و خورشيدگرفتگي،به خاطر فقدان پسر رسول خدا(ص)است.پيامبر خدا(ص)-براي تصحيح افکار و برداشت ها-منبر رفت و پس از حمد و ثناي پروردگار،فرمود:
ايها الناس!ان الشمس و القمر آيتان من آيات الله،يجريان بامره مطيعان له لا ينکسفان لموت احد و لا لحياته،فاذاانکسفتا او واحدة منهما فصلوا»
اي مردم!خورشيد و ماه،دو نشانه از نشانه هاي الهي اند،به فرمان او جريان دارند و مطيع اويند،و بخاطر مرگ يازندگي کسي،گرفته نمي شوند.پس اگر هر دو يا يکي ازآن دو گرفت،نماز بگزاريد.
پس از اين سخن،از منبر فرود آمد و با مردم،«نماز کسوف »خواند. (1) دو درس از اين برخورد پيامبر مي آموزيم:
يکي،آنکه آنحضرت،ابتدا به روشنگري افکار،پيرامون اين پديده طبيعي پرداخت،سپس به نماز ايستاد،و اين مي فهماند که فهم و انديشه،مقدم بر عبادت و نماز است.
ديگر،اينکه چون مرد الهي و رسول به حق بود،حق را گفت و مردم را به خدا توجه داد.بر خلاف آنانکه حيله گر و عوام فريب اند،که از چنين حادثه اي،شايد به نفع خود و کسب وجهه،سوء استفاده کنند.و حتي حوادث طبيعي را در مسير خواسته هاي نفساني،تجزيه و تحليل و تاويل نمايند.
امام صادق(ع)از پدرش نقل مي کند که فرمود:
زلزله ها و گرفتگي ماه و خورشيد و بادهاي سخت وحشت زا،ازنشانه هاي قيامت است.هرگاه يکي از اينها را ديديد،به ياد برپائي قيامت بيفتيد،به مسجدها پناه بريد و نماز بخوانيد. (2) اين روايت نيز،توجه دادن اذهان مردم،از طبيعت،به خداي طبيعت است و در نهايت با نماز،اين «خداگرايي »تکميل مي شود.
چگونگي نماز آيات
در مورد نماز آيات،فقط به چند مسئله اشاره مي شود.توضيح بيشترآنرا در رساله هاي عمليه بخوانيد.
1- نماز آيات،دو رکعت است و هر رکعت،پنج رکوع دارد.در هررکعت،مي توان پس از حمد و سوره،به رکوع رفت و برخاست،دوباره حمد و سوره و رکوع،تا پنج مرتبه.و مي توان در هر رکعت،يک حمدخواند و آيات سوره را به پنج قسمت کرد و قبل از هر رکوع،يک بخش ازسوره را خواند و به رکوع رفت،و سپس آيه اي ديگر و رکوع دوم و همچنين تا پنج رکوع تمام شود.
2- در نماز آيات هم،آنچه در نمازهاي روزانه لازم است،واجب مي باشد،مانند طهارت،قبله،و...
3- خواندن نماز آيات،واجب فوري است و نبايد به تاخير انداخت.
در ماه و خورشيد گرفتگي،از وقتيکه ماه و خورشيد،شروع به گرفتن مي کند،مي توان نماز آيات را خواند.اگر کسي نماز آيات نخوانده،گناه کرده است و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقت بخواند،«ادا» مي باشد.
4- اگر عوامل وجوب نماز آيات،در شهري اتفاق بيفتد(مثلا زلزله و...)براي مردم همانجا واجب است نه شهرهاي ديگر.
5 نماز آيات
برخي پديده هايي که در طبيعت رخ مي دهد و حالت غير عادي دارد،گاهي موجب وحشت انسان ها مي شود و گاهي نيز ممکن است افکارخرافي و شرک آلودي را در اذهان جاهلان و غافلان پديد آورد.
اينجاست که توجه دادن انديشه ها به عوامل اصلي آنها و جلوگيري از انحراف اذهان،به عنوان يک وظيفه براي اديان حق، جلوه مي کند.
در اسلام،براي اينگونه پديده ها،نماز خاصي واجب شده تا مردم،توجه به خداي هستي آفرين پيدا کنند و منشا اين تغييرات و حوادث را،قدرت الهي بشناسند.نام اين نماز،«نماز آيات »است،چرا که براي بروز حوادثي برگزار مي شود که از آيات و نشانه هاي الهي در جهان است.
در رساله ها مي خوانيم که:نماز آيات،به واسطه چهار چيز واجب مي شود:
1- گرفتن خورشيد(کسوف)
2- گرفتن ماه(خسوف)
3- زلزله
4- رعد و برق و بادهاي سياه و سرخ وحشت آور،که بيشتر مردم بترسند.(به برخي مسائل آن اشاره خواهد شد).
نماز آيات درسي از توحيد
بروز اينگونه حوادث،در اذهان ساده لوحان،نشان نوعي قهر طبيعت وخشم خدايان به شمار مي آمد و چون از کيفيت و علل آن خبر نداشتند،ازخدا غافل مي شدند و به طبيعت بي جان متوجه مي شدند.به خصوص،خورشيدپرستان و ماه پرستان،افکار خاصي پيدا مي کردند.
خواندن نماز آيات،براي توجه دادن به منشا اصلي آفرينش ودگرگونيهاي طبيعت،يعني خداي تواناست و درسي از توحيد به مردم مي آموزد.
روايت است که هنگام درگذشت ابراهيم،فرزند کوچک پيامبر،خورشيد گرفت.مردم با خود مي گفتند که اين کسوف و خورشيدگرفتگي،به خاطر فقدان پسر رسول خدا(ص)است.پيامبر خدا(ص)-براي تصحيح افکار و برداشت ها-منبر رفت و پس از حمد و ثناي پروردگار،فرمود:
ايها الناس!ان الشمس و القمر آيتان من آيات الله،يجريان بامره مطيعان له لا ينکسفان لموت احد و لا لحياته،فاذاانکسفتا او واحدة منهما فصلوا»
اي مردم!خورشيد و ماه،دو نشانه از نشانه هاي الهي اند،به فرمان او جريان دارند و مطيع اويند،و بخاطر مرگ يازندگي کسي،گرفته نمي شوند.پس اگر هر دو يا يکي ازآن دو گرفت،نماز بگزاريد.
پس از اين سخن،از منبر فرود آمد و با مردم،«نماز کسوف »خواند. (1) دو درس از اين برخورد پيامبر مي آموزيم:
يکي،آنکه آنحضرت،ابتدا به روشنگري افکار،پيرامون اين پديده طبيعي پرداخت،سپس به نماز ايستاد،و اين مي فهماند که فهم و انديشه،مقدم بر عبادت و نماز است.
ديگر،اينکه چون مرد الهي و رسول به حق بود،حق را گفت و مردم را به خدا توجه داد.بر خلاف آنانکه حيله گر و عوام فريب اند،که از چنين حادثه اي،شايد به نفع خود و کسب وجهه،سوء استفاده کنند.و حتي حوادث طبيعي را در مسير خواسته هاي نفساني،تجزيه و تحليل و تاويل نمايند.
امام صادق(ع)از پدرش نقل مي کند که فرمود:
زلزله ها و گرفتگي ماه و خورشيد و بادهاي سخت وحشت زا،ازنشانه هاي قيامت است.هرگاه يکي از اينها را ديديد،به ياد برپائي قيامت بيفتيد،به مسجدها پناه بريد و نماز بخوانيد. (2) اين روايت نيز،توجه دادن اذهان مردم،از طبيعت،به خداي طبيعت است و در نهايت با نماز،اين «خداگرايي »تکميل مي شود.
چگونگي نماز آيات
در مورد نماز آيات،فقط به چند مسئله اشاره مي شود.توضيح بيشترآنرا در رساله هاي عمليه بخوانيد.
1- نماز آيات،دو رکعت است و هر رکعت،پنج رکوع دارد.در هررکعت،مي توان پس از حمد و سوره،به رکوع رفت و برخاست،دوباره حمد و سوره و رکوع،تا پنج مرتبه.و مي توان در هر رکعت،يک حمدخواند و آيات سوره را به پنج قسمت کرد و قبل از هر رکوع،يک بخش ازسوره را خواند و به رکوع رفت،و سپس آيه اي ديگر و رکوع دوم و همچنين تا پنج رکوع تمام شود.
2- در نماز آيات هم،آنچه در نمازهاي روزانه لازم است،واجب مي باشد،مانند طهارت،قبله،و...
3- خواندن نماز آيات،واجب فوري است و نبايد به تاخير انداخت.
در ماه و خورشيد گرفتگي،از وقتيکه ماه و خورشيد،شروع به گرفتن مي کند،مي توان نماز آيات را خواند.اگر کسي نماز آيات نخوانده،گناه کرده است و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقت بخواند،«ادا» مي باشد.
4- اگر عوامل وجوب نماز آيات،در شهري اتفاق بيفتد(مثلا زلزله و...)براي مردم همانجا واجب است نه شهرهاي ديگر.
5- فرقي نمي کند که تمام ماه يا خورشيد بگيرد،يا قسمتي از آن(خسوف و کسوف کلي يا جزئي)در هر دو حال،نماز آيات واجب است.
________________________________________
1- وسائل،ج 5 ص 144.
2- وسائل،ج 5 ص 145.