پرسش : منظور از «بداء» كه جزء عقايد شيعيان است چيست؟ توضيح دهيد.
پاسخ: اصولاً كلمه «بدا» در لغت عرب به معنى آشكار شدن است. قرآن مجيد درباره ظالمان مى گويد: «وَ بَدا لَهُمْ سَيِّئاتُ ما عَمِلُوا ; در آن روز اعمال بدى را كه انجام داده اند براى آن ها آشكار مى شود ]و نتيجه كردار سوء خود را مى بينند[».( )
بسيار مى شود كه مقدّمات كارى در نظر ما از هر جهت مهيّاست، ولى پيشآمدهاى غير منتظره اى رخ مى دهد، آن وضع به هم مى خورد و كار انجام نمى شود كه در اين جاگفته مى شود: خدا نخواست چنين مطلبى انجام شود; و ممكن است در همين جا كلمه «بدا» به كار برده شود و گفته شود: «بدا لله انه لا يريد هذا; از خداوند آشكار شد كه نمى خواهد اين كار انجام شود».بنابراين مقصود اين نيست كه براى خدا آشكار شد، تا مستلزم جهل خدا باشد بلكه مقصود اين است كه از طرف خدا براى ما آشكار گشت. بديهى است اين مطلب اشكالى ندارد و موضوعى است كه در طول زندگى هر كسى بارها واقع مى شود كه امورى بر خلاف آنچه انتظار دارد رخ مى دهد، اين همان «حقيقت بدا» است.
حالا ببينيم چگونه اين موضوع با عقايد مذهبى ما آميخته شده و رابطه پيدا كرده است؟
در برخى از آيات قرآن مجيد و روايات اسلامى آمده است كه بسيار مى شود مقدّمات بلا و ناراحتى هايى فراهم مى گردد و انتظار وقوع آن هم مى رود، اما مردم به سوى خدا مى روند، دعا مى كنند و دست از كارهاى ناروا مى كشند، نسبت به يكديگر خوبى مى كنند و كارهاى نيك انجام مى دهند و خداوند به بركت اين اعمال، بلا و بدبختى و ناراحتى را بر مى گرداند. اين يكى از موارد بدا است. گاهى هم به عكس، مقدمات خوش بختى و نعمت فراهم شده و مردم كارهايى انجام مى دهند كه ورق بر مى گردد. بسيار مى شود كه سرنوشت انسان، بر اثر اعمال خوب و بد او تغيير مى يابد و اين يكى از افتخارات ماست كه سرنوشت خود را با اعمال خويش تغيير مى دهيم.
اين مطلب كه گفته مى شود از طرف خدا «بدا» رخ داد، نظر به ظاهر كار و از ديدگاه فكر ما و محاسبات ماست; زيرا انسان به علت محدوديّتى كه دارد، تصور مى كند كه فلان حادثه قطعاً رخ خواهد داد، وقتى خلاف آن را مشاهده كرد و ديد كه محاسبات او اشتباه بوده است، روى مقياس فكر خود مى گويد: «بدا» رخ داده است; در صورتى كه آنچه شايسته مقام اوست «بدا» نيست بلكه «ابدا» است; يعنى چيزى را كه از نظر ما مخفى بود، آشكار ساخت. با حديثى از امام رضا(عليه السلام)پيرامون اهميت موضوع بدا بحث را خاتمه مى دهيم. حضرت على بن موسى الرضا(عليهما السلام)فرمودند: خداوند هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد مگر اين كه شراب را بر او حرام كرد و درباره بدا از او اقرار گرفت.( )
