قصه‌ای کهن از یک قبرستان قدیمی
عبدالله قاجار، عکاس بنام و مشهور عصر قاجاریان، با عکسی مربوط به یک قرن پیش که از حوالی حرم مطهر امام رضا علیه السلام میهمان چشم‌های‌مان کرده، ما را به سال‌های دور و درازی می‌برد که حکایتی طولانی در دل دارد. به قبرستانی کهنه که شاید نامش را از اهالی قدیمی محله‌های خیابان طبرسی شنیده باشید؛ قبرستان قتلگاه.
این قبرستان، امروز وجود ندارد ولی در سابق از مقابر معروف مجاور آستان مقدس رضوی بوده است. محل آن در قسمت شمالی بقاع متبرکه بوده و تا دهه‌ی پنجاه نیز در محدوده‌ی فلکه‌ی بزرگ حضرت قرار داشته است و دور آن را نرده‌ی آهنی کشیده بودند. اکنون با کمی دقت می‌توان دید که مقبره‌ی مرحوم امین‌الاسلام، فضل‌بن‌حسن طبرسی در این قبرستان بوده و حالا در کنار خیابان نوقان قرار دارد. این مقبره را باید تنها یادگار بدانیم از قبرستانی که نامش را بردیم.
در قدیم این قبرستان را غسلگاه می‌نامیده‌اند و معتقد بوده‌اند امام رضا(علیه السلام) را در این مکان غسل داده‌اند و بعد از این در محاورات عوام به قتلگاه تبدیل شده است. جالب است که مؤلف منتخب‌التواریخ نیز در این باره نوشته است: «از هنگامی که ازبک‌ها در این محل گروهی را به قتل رسانیده‌اند این مکان به این نام مشهور شده و از آن زمان به خاطر کشتار مردم مشهد به قتلگاه نام گرفته است.»
اما آن‌که در قدیم آنجا را غسلگاه می‌دانسته‌اند و به این نام شهره بوده شاید دور از حقیقت نباشد. چراکه وسعت باغ حمیدبن قحطبه که امام را در آن‌جا به شهادت رسانیده‌اند حدود یک میل در یک میل نوشته‌ شده و احتمال می‌رود امام را در گوشه‌ای از آن باغ غسل داده باشند و بعد مردم، آن‌جا را به همین نام از یک‌دیگر نقل کرده‌اند.
قبرستان قتلگاه به علت مجاورت با اماکن متبرکه اهمیت زیاد دارد. طوری‌که شخصیت‌های بزرگ و مشهوری مانند طبرسی را در آن‌ به خاک سپرده‌اند. در کتب رجال و تواریخ مربوط به مشهد مقدس و ناحیه‌ی طوس، از افراد زیادی نام برده شده که در این مقبره دفن شده‌اند.
اما درباره این‌که چرا اکنون از این قبرستان اثری نیست؛ باید گفت در تحولاتی که زمان رضاشاه پهلوی در مشهد مقدس انجام و فلکه‌ی سابق طرح‌ریزی شد، قبرستان قتلگاه را تعطیل کردند و از دفن اموات در آن جلوگیری نمودند. طوری‌که مطلعان اظهار می‌کنند مقداری از قبرستان در داخل فلکه‌ی حضرت سابق قرار گرفته بود و قسمت باقی‌مانده‌اش محصور شده و دیواری بلند پیرامونش کشیده شد و به صورت باغی درآمد که در سال‌های 1308 تا 1312 یعنی زمان تولیت محمد ولی‌خان اسدی به باغ رضوان معروف شد. این نام را متصدیان آن روزِ آستانه بر این مکان نهادند و هیچ‌ سابقه‌ی تاریخی ندارد.

************
این عکس قبرستان، از عبدالله قاجار و متعلق به سال 1271 هجری خورشیدی است. عکس‌های دیگری نیز از این قبرستان و باغ رضوان، در مرکز اسناد آستان قدس رضوی موجود است که علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به مرکز اسناد واقع در بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی(جنب ورودی شیخ طبرسی) آن‌ها را مشاهده کنند.
متن: فائزه موسوی
منبع : سایت آستان قدس رضوی