اول محرم، اولين روز از ماه اندوه اهل بيت(عليهم السلام) است كه در آن تمامي پيامبران و ملائكه و پيروان و دوستداران آنان محزونند. در روايتي آمده است كه: «همه ساله از اول محرم تا روز عاشورا پيراهن پاره پارة سيّدالشهداء(عليه السلام) را از عرش خدا مي‌آويزند و اندوه، همه عالم را فرا مي‌گيرد». محرم در كلام امام رضا‌ (عليه السلام)
ريّان بن شبيب مي‌گويد: «روز اول محرم خدمت امام رضا(عليه السلام) مشرف شدم. حضرت در ضمن سخناني به من فرمودند: "اي پسر شبيب! مردم عرب زمان جاهليت، جنگ را در ايام محرم حرام مي‌دانستند؛ ولي اين امّت، احترام ماه محرم را از بين بردند و حرمت پيامبر (صلي الله عليه و اله)را رعايت نكردند. در اين ماه خون ما را حلال دانستند و حرمت ما را شكستند و فرزندان و زنان ما را اسير کردند، و سراپردة ما را آتش زده، اموال ما را غارت كردند و رعايت احترام رسول خدا(صلي الله عليه و اله) را دربارة ما ننمودند. همانا روز عاشورا، پلكهاي ما را مجروح و اشك‌هاي ما را جاري ساخت؛ دل ما را سوزاند و عزيز ما را در زمين كربلا ذليل كرد و نزد ما محنت و بلا را تا روز جزا به ارث گذارد. گريه كنندگان بر حسين(عليه السلام) بگريند كه گريه بر او، گناهان بزرگ را از بين مي‌برد.
اي پسر شبيب! اگر خواستي بر چيزي گريه كني بر حسين بن علي(عليهما السلام) گريه كن؛ چرا كه آن حضرت را كشتند همان گونه که گوسفند را ذبح مي‌كنند! با آن حضرت هيجده تن از اهل بيت او را به شهادت رساندند كه روي زمين شبيه و نظيري نداشتند و آسمان-هاي هفت¬گانه و زمين¬ها در شهادت آنها گريستند.
روز عاشورا چهار هزار ملك براي نصرت آن حضرت آمده بودند و ديدند حضرت شهيد شده است؛ لذا پريشان و غبار آلود به مجاورت آن قبر مطهر مامور شدند تا حضرت قائمr ظهور كنند و از ياران او شوند و با شعار «يا لثارات الحسين» به ياري حضرتش بشتابند.
اي پسر شبيب! اگر دوست داري كه با ما در درجات عالي بهشت باشي، در غم و حزن ما محزون و در شادي ما شاد باش. بر تو باد دوستي و محبت ما كه اگر كسي سنگي را دوست داشته باشد خداوند متعال فرداي قيامت او را با همان سنگ محشور مي كند"» .

بنا بر مشهور در روز دوم محرم سال 61 هـ .ق. حضرت سيد الشهداء(عليه السلام) با اهلبيت(عليهم السلام) و اصحابشان وارد كربلاي معلي شدند. در روايتي آمده است كه اسب حضرت از حركت ايستاد. امام(عليه السلام) پرسيدند: «نام اين سرزمين چيست؟»
پاسخ دادند: «غاضريه».
ـ نام ديگري ندارد؟
ـ شاطئ الفرات.
حضرت از نام ديگرش سؤال فرمودند:
پاسخ شنيدند: «كربلا».
در اين لحظه سيدالشهداء(عليه السلام) از دل آهي كشيدند و گريستند و فرمودند:
«اللهّم إني اعوذ بك من الكرب والبلاء». به خدا قسم! زمين كربلا همين جاست. به خدا سوگند! در اين مكان مردان ما را مي‌كشند و زنان و كودكان ما را به اسيري ميبرند... . اي جوان‌مردان، فرود آييد كه محل قبرهاي ما اين جاست .

نامه امام حسين(عليه السلام) براي اهل كوفه
در اين روز امام حسين(عليه السلام) نامه‌اي در پاسخ به نامه‌هاي اهل كوفــه نوشتــند كـه در آن ضمن يادآوري نامه‌ها و دعوت‌هاي مكررشان، از آنان خواستند تا بر بيعت خود ثابت باشند و آن حضرت را ياري نمايند و به قيس بن مسهّر صيداوي دستور دادند تا آنها را به كوفه برساند، اما مأموران در بين راه او را بازداشت كرده، در نهايت به شهادت رساندند .
ورود سپاه عمر بن سعد به سرزمين كربلا
پس از آن كه حرّ بن يزيد، امام حسين(عليه السلام) و يارانش را در سرزمين كربلا محاصره کرد و مانع از حركت آنان به سمت کوفه گرديد، عبيدالله بن زياد فرماندهي سپاه يزيد را بر عهدة عمربن سعد گذاشت. عمر بن سعد در روز جمعه سوم محرّم الحرام سال 61 قمري به همراه شش هزار نفريا نه هزار نفر نيروي جنگي وارد سرزمين كربلا شد .

خريداري قسمتي از سرزمين كربلا توسط امام حسين(عليه السلام)
در روز سوم محرم سال 61 هـ .ق. امام حسين‌(عليه السلام) قسمتي از سرزمين كربلا را كه مرقد مطهرشان در آن واقع شده است، از اهل نينوا و غاضريه به مبلغ شصت هزار درهم خريداري و با آنها شرط كردند كه مردم را براي زيارت قبرشان راهنمايي و زايران او را تا سه روز ميهماني کنند .

عبيد الله بن زياد حاكم كوفه براي اين¬كه مردم را از ياري امام حسين(عليه السلام) باز دارد، در روز چهارم محرم سال 61 هـ .ق. سخنراني بسيار تندي كرد و آنها را در صورت ياري امام حسين(عليه السلام) به قتل و اعدام تهديد نمود. همچنين فتواي شريح قاضي مبني بر مباح بودن خون امام حسين(عليه السلام) را قرائت و دستور داد تمامي راههاي ورودي و خروجي كوفه را مسدود نمايند.

در اين روز حبيب بن مظاهر با اجازة حضرت امام حسين (عليه السلام) براي ياري طلبي از قبيلة بني اسد به ميان آنها رفت و جمعي از آنان را براي كمك راهي كربلا نمود؛ اما با كارشكني جاسوسان عمر بن سعد، بين آنها و قبيلة بني اسد درگيري رخ داد و جمعي از بني اسد شهيد و بقيه ناچار به فرار شدند .
اولين محاصرة آب فرات
بنا بر نقلي به دستور عمر بن سعد، شبث بن ربعي همراه سه هزار نفر، فرات را به محاصره در آوردند .

بعد از آنكه عبيدالله بن زياد، سپاهيان فراواني براي نبرد با امام حسين(عليه السلام) به كربلا گسيل كرد و آن حضرت را كاملاً در محاصرة لشكريان خود قرار داد، نامهاي به عمرسعد نوشت و به او دستور داد تا ميان حسين(عليه السلام) و آب فرات فاصله بيندازد و اجازه ندهد سپاه وي از آن آب استفاده كند (همان طور كه به زعم وي عثمان بن عفان از آب منع شد!!) لذا ابن سعد بلافاصله عمرو بن حجاج زبيدي را با پانصد سوار مامور کرد تا مانع استفاده امام حسين(عليه السلام) و يارانش از آب فرات گردند. اين واقعة ناجوانمردانه سه روز پيش از شهادت آن بزرگوار بود .
از آب هـم مضـايقه كــردند كوفـيان *** خوش داشتند حرمت مهمـان كـربلا
بودند ديو و دد همه سيراب و مي‌مكيد *** خاتـم ز قحـط آب سلـيمان كـربلا

امام حسين(عليه السلام) به هيچ وجه راضي به وقوع جنگ نبودند و تلاش فراوان مي‌كردند تا از ايجاد اين درگيري جلوگيري كنند؛ به همين جهت با عمر بن سعد ملاقات و ضمن هدايت او، توافق کردند كه يا آن حضرت بدون بيعت با يزيد به همان مكان كه از آنجا آمده اند، بازگردند؛ يا به يكي از مرزهاي كشور اسلامي بروند و همانند مسلمانان زندگي كنند. عمر بن سعد نتيجة ملاقاتش را طي نامه‌اي به عبيدالله نوشت. عبيدالله ضمن توبيخ شديد عمر بن سعد، به او دستور داد كه اگر امام حسين(عليه السلام) و يارانش حاضر به بيعت با يزيد نشدند با آنان وارد جنگ شود .

محاصرة خيمه‌هاي امام حسين(عليه السلام) در كربلا
امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «تاسوعا روزي بود كه حسين(عليه السلام) واصحابش را در كربلا محاصره و سپاهيان شام بر كشتن آن حضرت اجتماع کردند و پسر مرجانه و عمر بن سعد به دليل كثرت سپاه و لشكري كه براي آنها جمع شده بود، خوشحال شدند، و آن حضرت و اصحابش را ضعيف شمردند و يقين كردند كه ياوري براي او نخواهد آمد و اهل عراق حضرتش را ياري نخواهند نمود». سپس فرمودند: «پدرم فداي آن كسي كه او را غريب و تنها گذاشتند، و در تضعيف او كوشيدند!» .
رد امان نامه شمر توسط حضرت ابوالفضل العباس(عليه السلام)
در روز تاسوعا شمر ملعون براي حضرت ابوالفضل العباس(عليه السلام) و برادرانش امان نامه آورد. هنگامي که شمر به خيمه‌هاي امام حسين(عليه السلام) رسيد، بانگ برآورد كه: «پسران خواهر ما كجايند؟ آن بزرگواران جواب ندادند. امام حسين(عليه السلام) فرمود: «جواب او را بدهيد اگر چه فاسق است».
حضرت عباس(عليه السلام) در جواب او فرمودند: «چه مي‌گويي؟».
شمر گفت: «من از جانب امير عبيدالله براي شما امان نامه آورده‌ام. شما خود را براي حسين(عليه السلام) به كشتن ندهيد».
حضرت عباس(عليه السلام) با صداي بلند فرمود: «لعنت خدا بر تو و بر امان تو باد. ما امان داشته باشيم در حالي¬كه پسر دختر پيامبر خدا در امان نباشد؟!»
درخواست تأخير جنگ از سوي امام حسين(عليه السلام)
عصر روز نهم محـرم عمر بن سعد رو به لشكريان خود كرد و فرياد زد:
«اي سپاه خدا! سوار شويد و شاد باشيد كه به بهشت مي‌رويد!!» و با اين فرمان لشكريان او به سمت خيمه‌هاي امام حسين(عليه السلام) حركت نمودند. امام در جلوي خيمة خويش نشسته بود و به شمشير خود تكيه داده و سر بر زانو نهاده بود. پس در اين هنگام سر مبارك خويش را بلند كرد و به حضرت ابوالفضل(عليه السلام) فرمودند: «اي عباس! جانم فداي تو باد! بر اسب سوار شو و از آنها بپرس براي چه به اينجا آمده‌اند؟».
حضرت ابوالفضل(عليه السلام) به همراه بيست تن از اصحاب به سمت سپاه دشمن رفتند و علت اين حركت را جويا شدند. عمر بن سعد در پاسخ گفت: «يا بيعت با يزيد يا آمادة نبرد خونين!!»
حضرت به آنان گفت: «صبر كنيد تا پيام شما را به امام حسين(عليه السلام) برسانم.» چون پيام آنان را به امام رساند، آن حضرت فرمودند: «برادرم ابوالفضل! به نزد سپاه دشمن برگرد، بلكه همين امشب از آنان مهلت بگيري تا ما مشغول نماز و راز و نياز با خدا باشيم؛ خداوند مي‌داند كه من به نماز و قرائت قرآن و دعا كردن، عشق مي‌ورزم». به اين صورت جنگ به تأخير افتاد.
خطبه خواندن امام حسين(عليه السلام)
امام سجاد(عليه السلام) مي‌فرمايند: «پدرم امام حسين(عليه السلام) در شب عاشورا اصحاب خويش را نزد خود فراخواندند. من نيز در حالي¬كه بيمار بودم به نزد ايشان رفتم تا گفتارشان را بشنوم. پس پدرم به اصحاب و ياران خويش فرمودند:
"خداي را ستايش مي‌كنم به بهترين ستايشها و او را سپاس مي‌گويم در خوشي و ناخوشي؛ بار خدايا! تو را سپاسگزارم كه ما را به نبوت گرامي داشتي و علم قرآن و فقه دين را به ما كرامت فرمودي و گوشي شنوا و چشمي بينا و دلي آگاه به ما عطا نمودي. پس ما را از زمرة سپاسگزاران قرار بده.
اما بعد، به درستي كه من ياراني بهتر و باوفاتر از اصحاب خود سراغ ندارم و اهل بيتي فرمان بردارتر و به صلة رحم پايبندتر از اهل بيتم نمي‌شناسم؛ خدا شما را به سبب ياري من جزاي خير دهد. من ‌مي¬دانم كه فردا كار ما با اينان به جنگ خواهد انجاميد. من بيعت خود را از شما برمي‌دارم و اجازه مي‌دهم تا از سياهي شب براي پيمودن راه و دور شدن از محل خطر استفاده كنيد و هر يك از شما دست يك تن از اهل بيت مرا بگيريد و در روستاها و شهرها پراكنده شويد تا خداوند فرج خود را براي شما مقرر دارد. اين مردم مرا مي‌خواهند و چون بر من دست يابند با شما كاري ندارند"».
پس از اين فرمايش امام، اهل بيت و اصحاب آن حضرت يكي پس از ديگري برخاستند و با سخناني بر فداكاري و وفاداري خود تا مرز شهادت نسبت به امام(عليه السلام) پافشاري نمودند .
حفر خندق در اطراف خيمه‌هاي امام حسين(عليه السلام)
امام حسين(عليه السلام) به ياران خويش فرمان داد تا اطراف خيمه‌ها را خندق بكنند و آن را از تيغ و ني پر كنند تا در هنگام حمله دشمن، آنها را آتش زنند و راه ارتباطي دشمن با خيمه‌ها قطع شود و فقط از يك قسمت كه ياران امام مستقر بودند، جنگ صورت پذيرد .
غسل شهادت
امام حسين(عليه السلام) حضرت علي‌اكبر(عليه السلام) را با سي نفر سواره و بيست نفر پياده فرستادند تا از شطّ فرات آب بياورند. پس از آنكه آنان، مشك‌هاي آب را به خيمه‌ها آوردند، امام رو به اصحاب خود نمودند و فرمودند: «برخيزيد و آب بنوشيد كه اين آخرين توشة شماست؛ وضو گرفته، غسل كنيد و لباس‌هاي خود را بشوييد تا كفن شما باشد!»
نقل شده که عبدالرحمن و برير بن خضير بر درِ خيمه اي که به منظور استحمام و نظافت بود به نوبت ايستاده بودند تا داخل شده خود را نظافت كنند. برير با عبدالرحمن مزاح مي‌كرد! عبدالرحمن به او گفت: «حال وقت مزاح نيست!» برير گفت: «خويشان من مي‌دانند كه هرگز نه در جواني و نه در كهولت، اهل شوخي نبوده‌ام؛ ولي چون به من بشارت سعادت و بهشت داده شده است، سر از پا نمي‌شناسم و فاصلة ميان خود و بهشت را جز شهادت نمي‌دانم».

مناجات امام حسين‌(عليه السلام)
پيشواي شهيدان(عليه السلام) سپيده دم عاشورا با اصحاب وفادارش نماز صبح را اقامه نمودند و پس از آن دست¬هاي مباركشان را به سوي آسمان بلند و اين‌گونه با پروردگار خود مناجات كردند:
«خداوندا! تو در دشواري‌‌ها همواره پناه، و در سختيها اميد من هستي؛ در آن چه بر من نازل شود پناه و ياورم هستي؛ پروردگارا! از زخم‌هاي رنج آوري كه قلب را شكسته و چاره را گسسته و دوست را به ناروايي داشته و طعن دشمن را به همراه دارد، به تو شكايت مي‌كنم كه اميد داشتن به تو، بي‌نيازي از دل دادن به ديگري است؛ پس درهاي بسته را بگشاي و روزنه‌هاي اميد را بنماي كه همة نعمت-ها و تمام خوبيها از آنِ توست، و تو تنها مقصود آرزوهايي» .
صف آرايي سپاه امام حسين‌(عليه السلام)
حضرت سيدالشهداء (عليه السلام) پس از نماز صبح، پيشاپيش خيمه‌ها، سپاه خويش را كه متشكل از 32 سواره و 40 پياده بود، آراستند و آن را به سه دسته تقسيم كردند. دستة اول را در طرف راست به فرماندهي «زهيربن قين» و دستة دوم را در جانب چپ به فرماندهي «حبيب بن مظاهر» و دستة سوم را در ميان آن دو قرار دادند و خود نيز در وسط دو دسته مستقر شدند و پرچم را به دست برادرشان حضرت ابالفضل العباس‌(عليه السلام) سپردند.
خطبة امام حسين‌(عليه السلام)
امام حسين‌(عليه السلام) براي پيش‌گيري از نبرد و خونريزي، تلاش‌هاي بسـيار فرمودند؛ سپاه دشمن را چندين بار نصيحت كردند و اندرز دادند تا شايد دل¬هاي سخت آن¬ها تكاني بخورد و وجدانهاي خفتة‌شان بيدار گردد:
«اي مردم! سخن مرا بشنويد و در جنگ شتاب نكنيد تا شما را به چيزي كه انجام دادن آن بر من واجب و حق شما بر من است، موعظه كنم و حقيقت امر را به شما بگويم. اگر انصاف داديد، سعادتمند خواهيد شد و اگر نپذيرفتيد و از مسير عدل و انصاف كنار رفتيد، تصميم خود را عملي سازيد و با ما بجنگيد. خداي بزرگ صاحب اختيار من است؛ همان خدايي كه قرآن را نازل فرمود و اختيار نيكوكاران به دست اوست.
نسب مرا به ياد آريد و ببينيد كه كيستم؟ و به خود آييد و خود را ملامت كنيد؛ بنگريد كه آيا كشتن و شكستن حرمت من رواست؟! آيا من پسر دختر پيامبر شما و فرزند جانشين و پسر عموي او نيستم؟! همان كسي كه پيش از همه، ايمان آورد و رسول خدا را به آن چه از جانب خداي آورده بود تصديق كرد؟!آيا حمزه سيد الشهداء عموي من نيست؟! و آيا جعفر طيّار كه خداوند دو بال به او كرامت فرمود تا در بهشت به پرواز در آيد عموي من نيست؟!آيا نمي‌دانيد كه رسول خدا‌(صلي الله عليه و اله) دربارة من و برادرم فرمود: "اين دو سَرورِ جوانان اهل بهشتند؟!"
اگر سخنم را نمي‌پذيريد و در درستي گفتار من ترديد داريد، به خدا سوگند از زماني كه دانستم خداوند دروغ گويان را دشمن مي‌دارد، هرگز سخني به دروغ نگفته‌ام. در ميان شما افرادي هستند كه به درستي و راستي مشهورند و گفتار مرا تأييد مي‌كنند. از جابر بن عبدالله انصاري و ابو سعيد خدري و سهل بن سعد انصاري و سهل بن سعد ساعدي و زيد بن ارقم و انس بن مالك بپرسيد تا براي شما آن چه را كه از رسول خدا‌(صلي الله عليه و اله) شنيده‌اند، باز بگويند تا راستي گفتار من براي شما ثابت شود. آيا اين گواهي‌ها مانع از ريختن خون من نمي‌شود؟!»
آغاز نبرد
عمر بن سعد خود را به سپاه امام حسين‌(عليه السلام) نزديك كرد و تير را بر كمان نهاد و به سوي سپاه آن حضرت پرتاب كرد و گفت: «همگي نزد عبيدالله بن زياد گواه باشيد كه من نخستين كسي بودم كه به سوي آنان تير انداختم!! »
بدين شكل، جنگ رسماً آغاز شد. هر يك از اصحاب امام با ده‌ها تن از نيروهاي دشمن به نبرد نابرابر و يا تن به تن ‌پرداختند و هيچ گونه ترس و ترديدي در آنان ديده نمي‌شد كه اين روحية بالاي اعتقادي و رزمي براي دشمن، سنگين و كمرشكن بود؛ مي‌پنداشتند كه سپاه امام حسين‌(عليه السلام) از همان لحظات نخست جنگ، شكست خواهد خورد؛ ولي پس از شروع نبرد، دريافتند كه با دژهايي استوار از ايمان و عقيده روبه‌رو شده‌اند كه شكست آنها كار آساني نيست.
ياران امام حسين‌(عليه السلام) از بامداد روز عاشورا تا عصر، نبرد را ادامه دادند و تا آخرين قطره‌هاي خون خود در دفاع از امام حسين‌(عليه السلام) جان فشاني كردند كه از جمله آنها مي‌توان به شهادت حبيب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه، حرّ بن يزيد رياحي، زهير بن قين، نافع بن هلال، برير بن خضير، عابس بن ابي شبيب و ده‌ها اسوة ايثار و مردانگي اشاره نمود.
نماز ظهر عاشورا
چون هنگام نماز ظهر فرا رسيد، ابوثمامة صيداوي به امام حسين (عليه السلام) عرض كرد:‌ «يا ابا عبدالله! فدايت شوم، اين گروه به ما نزديك شده‌اند و به‌ خدا سوگند كه من بايد پيش از شما كشته شوم و دوست دارم چون خدا را ملاقات مي‌كنم با شما نماز خوانده باشم!»
آن حضرت سـر به سـوي آسـمان برداشـتند و فرمـودند: «يـاد از نماز كردي، خدا تو را از نمازگزاران قرار دهد». آن گاه امام زهير بن قيس و سعيد ابن عبدالله را دستور داد كه در‌جلوي آن حضرت بايستند تا ايشان نماز ظهر را بگزارند؛ پس امام‌(عليه السلام) با نيمي از ‌يارانشان نماز خوف به جاي آوردند.
شهادت بني‌هاشم
پس از آنكه ياران وفادار امام حسين‌(عليه السلام) يكايك با مبــارزه‌اي دليـرانه و بي‌مانند به درجة رفيـع شهـادت نايل شدند، اهل بـيت آن حضـرت نيـز براي دفاع از حريم امامت، فداكارانه جان فشاني كردند.
شهادت سقاي دشت كربلا، حضرت ابالفضل العباس(عليه السلام)
حضرت عباس بزرگترين فرزند امّ البنين(سلام الله عليها) و پسر چهارم اميرمؤمنان، علي‌(عليه السلام) بود كه كنيه‌اش ابوالقاسم و ملقب به سقا و علمدار سپاه امام حسين‌(عليه السلام) بود. او آن-چنان زيبا و خوش اندام بود كه به او «قمر بني‌هاشم» مي‌گفتند و چندان بلند بالا و رشيد كه وقتي بر اسب سوار مي‌شد، پاي مباركشان به زمين مي‌رسيد . عمر پر بركت آن حضرت سي و چهار سال بود كه هم عصر با پنج تن از معصومان بود. امام صادق‌(عليه السلام)مي‌فرمايند: «عمويم عباس داراي بصيرتي نافذ و ايماني محكم و استوار بود كه در ركاب امام حسين(عليه السلام) نيكو مبارزه كرد تا به شهادت رسيد ».
در تاريخ آورده‌اند كه روز عاشورا چون عباس‌(عليه السلام) تنهايي و مظلوميت امام حسين(عليه السلام) را ديد به محضر ايشان رسيد و عرض کرد: «آيا به من رخصت ميدان رفتن مي‌دهي؟»
امام با شنيدن اين سخن، به شدت گريست و فرمود: «اي برادر! تو صاحب پرچم و علمدار من هستي».
عرض كرد: « سينه‌ام تنگ شده و از دنيا خسته شده‌ام و مي‌خواهم با اين منافقان بجنگم.» امام‌(عليه السلام) فرمود: «حال كه عزم ميدان كرده‌اي نخست براي اين كودكان كمي آب بياور».
آن گاه قمر بني‌هاشم بر مركب خود سوار شد و مشك و نيزه خود را گرفت و آهنگ فرات كرد. چهار هزار تيرانداز سپاه عمر بن سعد كه بر شط فرات گمارده شده بودند به طرف او تيراندازي كردند. آن اسوة شجاعت و دلاوري همچون شير خروشان صفوف آنان را شكافت و هشتاد تن از آن كافران را كشت. سپاه دشمن از قدرت و شجاعت عباس(عليه السلام) درمانده شده، از هر طرف پا به فرار گذاشتند. او وارد فرات شد و خواست مقداري آب بنوشد؛ مشتي آب برگرفت ولي تشنگي امام ‌(عليه السلام) و اهل بيت آن حضرت به يادش آمد. آب را روي آب ريخت و مشك را پر كرد و با لباني تشنه از فرات خارج شد.
لشكريان عمر بن سعد از هر طرف راه را بر او بستند و محاصره كردند؛ ولي عباس(عليه السلام) كه هرگز ترسيدن را فرا نگرفته بود و در بي‌باكي همانندي نداشت، همچون تندر بر آنان حمله مي‌كرد و مسير خويش را مي‌پيمود كه ناگاه نوفل ازرق دست چپ او را جدا كرد. مشك را بر دوش چپ نهاد، دوباره آن ملعون به جانب آن حضرت حمله‌ور شد و دست راستش را نيز قطع كرد (به روايتي حكيم بن طفيل ملعون كه در پشت نخلي كمين كرده بود دست راست قمر بني‌هاشم‌(عليه السلام) را قطع كرد).
عباس(عليه السلام) مشك را به سينه چسباند و آن را به دندان محكم گرفت كه ناگاه تيري به مشك خورد و آب آن ريخت. پس از آن تيرهايي نيز به سينه و چشم آن جناب زدند. همچنين به روايتي، ملعوني نيزه‌اي آهنين بر فرق مبارك حضرت زد و او از فراز اسب به زمين افتاد؛ در آن هنگام بود كه برادر را صدا زد. امام شتابان، سوار بر اسب، خود را به حضرت ابالفضل رساند و كنار بدن او كه بر اثر زخمهاي زياد پاره پاره شده بود به شدت گريست و فرمود: «الان كمرم شكست و راه چاره به رويم بسته شد»؛ تا آنكه حضرت عباس (عليه السلام) جان به جان آفرين تسليم كرد و روح بلندش كه سراسر عشق و معرفت و ايثار بود به سوي جانان پر كشيد .
آخرين وداع
پس از آنكه تمامي مردان خاندان و ياران امام حسين‌(عليه السلام) شهيد شدند امام يكه و تنها، در برابر هزاران تن از سپاه عمر بن سعد نداي «هل من ناصر ينصرني» سر داد تا شايد مسلماني بيدار دل، در لشكر كفـر بيابد و به ياري او بشتابد؛ اما هيچ يک از آن کوردلان پاسخ ندادند!
امام به جانب خيمه‌ها آمد تا براي آخرين بار با اهل بيت خويش وداع نمايد. آنها از خيمه‌ها بيرون دويدند و دور حضرت حلقه زدند. امام آنان را به صبر فرا خواند و فرمود: «خود را براي سختي‌ها آماده كنيد؛ بدانيد كه خداي متعال حافظ و حامي شماست؛ به زودي شما را از شرّ دشمنان نجات خواهد داد، و عاقبت امر شما را به خير ختم و دشمنان شما را به انواع بلاها گرفتار خواهد ساخت».
صداي شيون و گرية زنان و دختران بلند شده بود و امام هر كسي را كه تسلي مي‌داد و ساكت مي‌نمود آن ديگري گريه و زاري را آغاز مي‌كرد.
شهادت سالار شهيدان حضرت اباعبدالله الحسين‌(عليه السلام)
امام حسين(عليه السلام) در حاليكه تمامي اهل بيت اصحاب خويش را از دست داده بود، يكّه و تنها در برابر سيلي از سپاه عمر بن سعد قرار گرفت و پس از آنكه آنان را براي آخرين بار نصيحت کرد، خود را آمادة شهادت و جان فشاني نمود. ابتدا مبارز طلبيد و هر كه در برابر آن فرزند شير خدا قرار مي‌گرفت، به خاك هلاكت مي‌افتاد تا آنكه بسياري از دلاوران و جنگاوران سپاه دشمن سرنگون شدند؛ پس از آن ديگر كسي جرأت به ميدان آمدن را نداشت.
برخي نوشته‌اند: امام حسين‌(عليه السلام) هزار و نهصد و پنجاه نفر از سپاه دشمن را به قتل رساند تا آن كه عمرسعد فرياد برآورد: «واي بر شما! مي‌دانيد با چه كسي مبارزه مي‌كنيد؟! اين فرزند علي بن ابيطالب كشندة عرب است (هذا ابن قتّال العرب)». سپس دستور داد تا از هر طرف امام را محاصره كنند و به او حمله‌ور شوند .
امام همچون شير غضبناكي به آنها حمله مي‌كرد و با هر حمله، گروه زيادي از آنان را مي‌كشت. آن حضرت در حالي كه در اثر شدت مبارزه و گرما و تشنگي زياد كم توان شده بود، لحظه‌اي ايستاد تا استراحت كند كه ناگاه سنگي بر پيشاني مباركش اصابت كرد، لباس خود را گرفت تا خون را از صورت مبارك خود پاك كند. تيري سه شعبه، آهنين و زهرآگين بر سينة مبارك آن حضرت فرود آمد. امام تير را از پشت در آورد و دست خود را در زير خوني که از سينة خود جاري بود ، گرفته، به سمت آسمان ‌پاشيد كه از آن خون قطره‌اي به زمين باز نگشت و باز دست مباركش را از آن خون پر كرده، بر محاسنش ‌ماليد و فرمود: «همين گونه باشم تا جدم رسول خدا‌(صلي الله عليه و اله) را ملاقات كنم و بگويم: اي رسول خدا، مرا فلان و فلان كشتند» .
سپس سپاه عمربن سعد از هر طرف به سمت امام تير و نيزه پرتاب كردند كه گفته‌اند: آنقدر تير بر بدن مبارك آن حضرت اصابت كرد كه زره امام پر از تير شده بود و تمام اين تيرها در قسمت جلو و پيش روي آن حضرت بود . صالح بن وهب مزني نيزه‌اي به پهلوي مبارك امام زد كه در اثر آن حضرت از اسب بر زمين افتاد و طرف راست صورتش روي زمين قرار گرفت و فرمود: «بسم الله و بالله و علي ملّة رسول الله». برخي نوشته‌اند: مدتي نسبتاً طولاني بدن مطهر امام حسين‌(عليه السلام) بر زمين كربلا بود و آن حضرت به خون خود مي‌غلتيد ولي كسي جرأت نزديك شدن به ايشان را نداشت .
امام در آخرين لحظات خويش چنين با پروردگارش مناجات مي‌كرد: «صبراً علي قضائك يا ربّ لا اله اِلا سواكَ يا غياث المستغيثين »؛ كه در اين لحظه شمر به سپاهيان خود فرياد ‌زد و ‌گفت: «منتـظر چيستيد؛ چـرا كار حسين را تمام نمي‌كنيد؟»
غارت خيمه‌ها
سپاهيان عمربن سعد پس از شهادت امام حسـين‌(عليه السلام) به خيمه‌هاي آنحضرت يورش بردند، و در اين كار بر يكديگر سبقت مي‌گرفتند و همة آن چه را كه در خيمه‌هاي آنها بود به يغما بردند. حتي حريم اهل بيت‌(عليهم السلام) را نيز مراعات ننمودند و زيور و لباس و چادر زنان را هم به زور مي‌گرفتند. پس از آن ، خيمه‌ها را به آتش كشيدند كه در اين هنگام همة كوكان و زنان از خيمه‌ها بيرون آمده، براي حفظ جان خويش، در آن بيابان سوزان و پر از تيغ، به هر سويي مي‌گريختند... .
دگرگوني عالم پس از شهادت سيد الشهداء‌(عليه السلام)
نقل شده پس از شهادت اباعبدالله الحسين‌(عليه السلام) غبار شديدي كه سياه و تاريك بود، آسمان را فرا گرفت و باد سرخي در آن تاريكي وزيد به گونه‌اي كه چشم، چشم را نمي‌ديد و لشكريان گمان كردند كه عذابي بر آنها نازل شده است . زمين نيز به سختي به خود لرزيد و شرق و غرب عالم تاريك شد.
امام صادق‌ (عليه السلام) مي‌فرمايند: «چون حسين بن علي‌(عليه السلام) شهيد شد، آسمان تا يك سال نيلگون گشت؛ آسمان و زمين بر حسين بن علي(عليه السلام) يك سال گريست و بر يحيي بن زكريا نيز گريسته بود، و سرخي آسمان همان گرية آن است».
سيوطي نيز چنين نقل مي‌كند: «چون امام حسين‌(عليه السلام) به شهادت رسيد تا هفت روز خورشيد بر ديوارها زرد رنگ بود و بعضي از ستارگان با بعضي ديگر برخورد كردند. روز عاشورا كه آن حضرت شهيد شـد، خورشيد گرفت و آفاق آسمان تا شش ماه سرخگونه بود».

عمربن سعد ملعون روز يازدهم محرم سال 61 هـ .ق. تا ظهر در زمين كربلا ماند و بر كشتگان سپاه خود نماز خواند و آنان را به خاك سپرد؛ در حالي كه بدن امام حسين(عليه السلام) به همراه 72 تن از اصحاب گران قدرش بدون كفن برزمين گرم كربلا مانده بود. چون روز به نيمه رسيد، عمر بن سعد دستور داد تا اهل بيت امام حسين‌(عليه السلام) را بر شترها سوار كردند. حضرت زين-العابدين‌(عليه السلام) را در حالي که بيمار بود نيز با غل و زنجير بر اشتري سوار نمودند . هنگام حرکت کاروان اسرا از کنار قتلگاه، صداي شيون و گرية بانوان بلند شد که به يکباره غوغايي در کربلا به پا شد.
حضرت زينب‌(سلام الله عليها) با چشمي خون فشان رو به بدن مطهر برادر كردند و فرمودند: «به فداي آنكس كه سپاهش روز دوشنبه غارت شد! به فداي آنكس كه ريسمان خيامش را قطع كردند! به فداي آنكس كه نه غايب است تا اميد بازگشتنش باشد و نه مجروح است كه اميد بهبودش باشد! به فداي آنكس كه جان من فداي او باد! به فداي آنكس كه با دلي اندوهناك و با لبي عطشان او را شهيد كردند! به فداي آنكس كه از محاسنش خون مي‌چكيد» .
نكتة قابل توجه در اين فرمايش حضرت زينب(سلام الله عليها) آن است كه شهادت امام حسين(عليه السلام) و غارت خيمه هاي آن حضرت را روز دوشنبه بيان فرموده‌اند در حالي كه بنا به گفتة تمام تاريخ نويسان روز عاشورا، روز جمعه يا شنبه بوده است. از اين رو بايد گفت که اين کلام بلند آن حضرت، به روز دوشنبه‌اي اشاره دارد كه غاصبان خلافت در سقيفة بني ساعده دور هم جمع شدند تا سنگ بناي انحراف و گم راهي ميليون‌ها مسلمان را بگذارند؛ پس در همان جا واقعة كربلا را نيز كه ثمرة اين فتنة ننگين بود، طراحي نمودند و در حقيقت خنجري كه شمر ملعون در عصر عاشورا بر گلوي نازنين امام حسين‌(عليه السلام) قرار داد، غاصبان خلافت در سال 11 هـ .ق. آن را از غلاف بيرون آورده و براي كشتن امام حسين‌(عليه السلام) آماده كرده بودند.
آنكه طرح بيعت شـورا فكـند***خود همانجا طرح عاشورا فكند
برگزاري مجلس ابن زياد ملعون
عمر بن سعد روز يازدهم محـرم به كوفه آمد و عبـيدالله بن زيـاد، بـابرگزاري مجلس باشكوهي، اذن عمومي داد تا مردم در مجلسش حاضر شوند. آن گاه سر مقدس امام حسين‌(عليه السلام) را مقابل او گذاشتند و او به آن نگاه و تبسم مي‌نمود و با چوبي كه در دست داشت جسارت مي‌كرد. در اين هنگام زيد بن ارقم برخاست و در حاليكه مي‌گريست، فرياد زد: «چوبت را از لب و دندان حسين‌(عليه السلام) بردار كه من با چشم خود ديدم رسول خدا‌(صلي الله عليه و اله) لبان مبارك خويش را بر همين لب و دهان گذارده بود!» ابن زياد ملعون به او گفت: «اگر پيرمردي سالخورده نبودي و عقل خود را از دست نداده بودي، گردنت را مي‌زدم!» پس در اين هنگام زيد از جا برخاست و روانة خانه‌اش شد.

دفن شهداي كربلا
روز دوازدهم محرم سال 61 هـ .ق. عده‌اي از قبيلة بني‌اسد براي دفن بدن مطهر امام حسين(عليه السلام) و اصحابشان به كربلا آمدند. اما از آنجا كه بدن‌ها معمولاً سر نداشتند و بيشتر آنها بر اثر ضربات شمشير پاره پاره شده بود و قابل شناسايي نبودند، بني اسد متحير شده بودند. در اين هنگام امام سجاد(عليه السلام) به معجزة الهي تشريف آوردند و بدن‌ها را يك به يك به آنان معرفي نمودند و خود آن حضرت نيز بدن مطهر پدر بزرگوارش را در حالي‌كه به شدت مي‌گريستند به خاك سپردند. سپس روي قبر مطهر چنين نوشتند: « هذا قبر الحسين بن علي بن ابي طالب الذّي قتلوه عطشاناً غريباً».
ورود کاروان اسراي کربلا به كوفه
در صبح روز دوازدهم محرم سال 61 هـ .ق. كاروان اُسراي اهل بيت‌(عليهم السلام) وارد كوفه شدند. سرهاي مقدس شهدا را در جلوي محمل‌ها حركت مي‌دادند تا اينكه اين كاروان را در تمام كوچه‌ و بازارهاي شهر گرداندند. راوي در بيان گوشه‌اي از اين جريان، چنين مي‌گـويد: «ديـدم مـردم كوفه به كودكان گرسنه‌اي كه در محملها نشسته بودند، نان و خرما مي‌دادند كه در اين اثنا حضرت ام كلثوم‌(سلام الله عليها) با مشاهدة اين رفتار، فرياد برآوردند: «اي مردم كوفه! صدقه بر ما خاندان حرام است!»؛ و نان و خرما را از دست كودكان مي‌گرفتند و پس مي‌دادند. صداي شيون و گرية مرد و زن بلند شده بود كه دوباره حضرت ام كلثوم(سلام الله عليها) فرمودند: «اي مردم كوفه! مردانتان ما را مي‌كشند و زنانتان به حال ما مي‌گريند؟! ميان ما و شما، خدا در روز قيامت داوري مي‌كند.» در اين هنگام حضرت زينب‌(سلام الله عليها)، حضرت فاطمه صغري(سلام الله عليها)، حضرت ام‌كلثوم (سلام الله عليها) و امام زين‌العابدين‌(عليه السلام) هر كدام خطبه‌هاي جداگانه‌اي ايراد فرمودند كه در اين خطبه‌ها، علاوه بر بيان فضايل اهل بيت‌(عليهم السلام)، مظلوميت امام حسين‌(عليه السلام) و اصحابشان و بي‌وفايي و بيعت شكني مردم كوفه را يادآور شده و به افشاگري دستگاه حكومت يزيد پرداخته‌ شده است.
شهادت امام سجاد‌(عليه السلام)
بنا بر روايتي شهادت امام سجاد‌(عليه السلام) در روز دوازدهم محرم سال 94 هـ . ق. در 57 سالگي واقع شد. حضرت زين‌العابدين‌(عليه السلام) در دوران خفقان و مظلوميت شيعه به سر مي‌بردند؛ از اين رو مجال حضور فعال درجامعه را نداشتند. با وجود اين اوضاع و احوال، به نشر احكام و مسايل دين اسلام به هر نحو ممكن مي‌پرداختند. از آن جمله بسياري از مسايل مهم اعتقادي، اخلاقي و اجتماعي و ... را در قالب دعا براي شيعيان بيان مي‌فرمودند. مدت امامت آن بزرگوار 34 سال بود كه سرانجام به دست وليد‌بن عبدالملك مسموم شدند و به شهادت رسيدند و پيكر پاكشان در قبرستان بقيع به خاك سپرده شد .