85 «وَ إِذا رَأَى الَّذِينَ ظَلَمُوا الْعَذابَ فَلا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ »
ترجمه :
85. و زمانى كه ديدند كسانى كه ظلم كردند عذاب را پس تخفيف نمى‌شود از آن‌ها و مهلت هم به آن‌ها داده نمى‌شود.
تفسير :
[تقسيم اهل محشر به سه دسته]
آنچه از آيات شريفه و اخبار اهل بيت استفاده مى‌شود اينكه اهل محشر از اين حيث سه دسته مى‌شوند:
يك دسته بى‌حساب داخل جهنم مى‌شوند نه بر آن‌ها نصب ميزان مى‌شود و نه از صراط عبور مى‌دهند.
دسته دوم آنكه بدون حساب و ميزان داخل بهشت مى‌شوند
و دسته سيّم در تحت حساب و پاى ميزان، و نصب صراط بر آن‌ها مى‌شود و به حساب آن‌ها رسيدگى مى‌شود و اين‌ها هم دو دسته هستند:
يك دسته «ثقلت موازينهم» (1) اهل نجات
و يك دسته «خفت موازينهم» (2) مورد عتاب و خطاب و گرفتار عذاب مى‌شوند. نكته ديگر اينكه جهنم در طرف يسار[= چپ] محشر است و بهشت در طرف يمين[= راست] و نكته ديگر آنكه جهنم فاصله بين صحراى محشر است و بهشت، كه اهل بهشت بايد از صراط عبور كنند كه جسر[= پل] جهنم است تا داخل بهشت شوند (3) .
اما دسته اول كفار و مشركين و منافقين و معاندين هستند كه هيچ‌گونه عمل صالحى ندارند كه مفاد اين آيه است كه مى‌فرمايد: (وَ إِذا رَأَى الَّذِينَ ظَلَمُوا الْعَذابَ) كه به مجرد اينكه سر از خاك بردارند ملائكه عذاب آن‌ها را با غل‌هاى آتشى و تازيانه مى‌آورند در طرف يسار محشر كه جهنم واقع شده و اولين نظر آن‌ها به جهنم مى‌افتد آن‌ها را وارد جهنم مى‌كنند كه مراد از (الَّذِينَ ظَلَمُوا) ظلم به نفس كه ايمان نياوردند و ظلم به غير كه نگذاردند ايمان بياورند و ظلم به انبيا و مومنين كه آن‌ها را اذيت و آزار، به قتل و جرح [مى‌كردند] و [به] حبس و شكنجه مى‌انداختند و ظلم به دين كه شرك باشد و ظلم عظيم است (فَلا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ) حتى يك روز، كه دارد: (وَ قالَ الَّذِينَ فِى النّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنّا يَوْماً مِنَ الْعَذابِ * قالُوا أَ وَ لَمْ تَکُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُمْ بِالْبَيِّناتِ قالُوا بَلى قالُوا فَادْعُوا وَ ما دُعاءُ الْكافِرِينَ إِلّا فِى ضَلالٍ) (4) .
(وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ) ساعتى به آن‌ها مهلت داده نمى‌شود.
اما دسته دوم كسانى هستند كه با ايمان كامل و بدون گناه آمرزيده از دنيا رفتند: (وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُوْمِنٌ فَأُولئِکَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيها بِغَيْرِ حِسابٍ) (5) .
و اما دسته سيّم: (وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً) (6) اگر با توبه از دنيا روند اميد نجات هست و الّا در تحت حساب: (وَ الْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ * وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِکَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما كانُوا بِآياتِنا يَظْلِمُونَ) (7) .
___________________________________________________________________________
1. كفه و ترازوى اعمال آن‌ها سبك است (عمل نيك كم دارند).
2. مى‌توان به اين آيه شريفه استدلال كرد: «انّ مِنكم إِلّا وارِدُها»، كسى از شما نيست مگراينكه وارد آن [جهنم] مى‌شود. سوره مريم: آيه 71.
3. و گفتند كسانى كه در آتش هستند به خزنه جهنم ملائكه موكّلين به عذاب كه شما ازخداى خود بخواهيد روزى تخفيف دهد از ما عذاب را. خزنه به آن‌ها گفتند: مگر نيامد شما را رسولان شما با معجزات باهره و ادلّه اى واضحه؟ گفتند: بلى آمدند. گفتند: شما خودبخوانيد خدا را و نيست دعاى كافرين مگر در ضلالت و گمراهى. سوره غافر: آيات 49 ـ50.
4. و كسى كه عمل صالح به جا آورد از مردى يا زنى و او مؤمن باشد پس اين‌ها داخل مى‌شوند بهشت را و روزى داده مى‌شوند در آن بهشت بدون حساب. سوره غافر: آيه 40.
5. و ديگران، غير منافقين [يعنى مؤمنين] كه اعتراف به گناهان خود دارند و اعمال صالحه واعمال سيئه هم از آن‌ها صادر شده مخلوط به يكديگر. سوره توبه: آيه 102.
6. و موازنه اعمال در روز قيامت حق و ثابت است پس كسى كه سنگين باشد موازين اعمال صالحه او پس اين‌ها كسانى هستند كه رستگار شدند. و كسى كه سبك باشد موازين او پسآن‌ها كسانى هستند كه زيان كار شدند به نفوس خود به سبب آنچه بودند به آيات ما ظلم مى‌كردند. سوره اعراف : آيات 8 ـ 9.
7. محققاً شما و آنچه را عبادت مى‌كرديد هيزم جهنم هستيد، و شما در جهنم وارد و داخل هستيد. سوره انبياء: آيه 98.