50 «فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَکَ فَاعْلَمْ أَنَّما يَتَّبِعُونَ أَهْواءَهُمْ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللهِ إِنَّ اللهَ لا يَهْدِى الْقَوْمَ الظّالِمِينَ»

ترجمه :
50. پس اگر اجابت نمى كنند از براى تو و ايمان نمى آورند و كتابى كه هدايت بيشتر داشته باشد نياوردند، پس بدان كه جز اين نيست كه اين ها متابعت مى كنند هواهاى نفسانيه خود را و كيست گمراه تر از كسى كه متابعت كند هواى نفس خود را بدون اينكه خداوند او را هدايت كرده باشد، محققاً خدا هدايت نمى كند قوم ستمكاران را[1] .
   
تفسير :
[گمراه شدن انسان بر اثر پيروى از هواى نفس]
تمام مفاسد عالم در اثر متابعت هواى نفس است، زيرا مكرر گفته‌ايم كه انسان سه دشمن دارد :
 1. دنيا خود را جلوه مى‌دهد.
 2. هواى نفس كه تمايل پيدا مى‌كند.
 3. شيطان كه راه نشان مى‌دهد. اما دنيا هيچ‌گونه تقصيرى ندارد، زيرا اگر وسيله سعادت شود دنياى بلاغ است و بهترين وسيله است براى آخرت و اگر وسيله شقاوت شود دنياى ملعونه است و اين منوط به نظر اهل دنياست، اگر به نظر حقيقت و واقعيت به او نظر كنند تمام زخارف دنيا مثل گوشت گنديده متعفن [در] دست آدم خوره‌دار است و اگر به نظر سطحى نظر كند فريب مى‌خورد و اين در اثر همان هواى نفس است و اما شيطان اولاً، تسلطى بر بندگان حق ندارد : (إِنَّ عِبادِى لَيْسَ لَکَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إلّا مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغاوِينَ)[2]  و غوايت[3]  در اثر  هواى نفس است: (إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ * إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَى الَّذِينَ يَتَوَلَّوْنَهُ)[4]  و تولّى شيطان در اثر هواى نفس است و فرداى  قيامت مى‌گويد: (فَلا تَلُومُونِى وَ لُومُوا أَنْفُسَكُمْ)[5] . پس اصل فساد [از] نفس اماره [و] هواى نفس است، لذا مى‌فرمايد: (فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَکَ فَاعْلَمْ أَنَّما يَتَّبِعُونَ أَهْواءَهُمْ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ) گمراه‌تر از اين نيست.
(بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللهِ) مشتهيات نفسانى اگر مطابق ترخيص شرعى و دستور الهى باشد مانعى ندارد، بلكه بسا واجب يا مندوب مى‌شود.
(إِنَّ اللهَ لا يَهْدِى الْقَوْمَ الظّالِمِينَ) بخل در مبدأ نيست ارسال رسل؛ انزال كتب؛ جعل احكام براى جن و انس است و هدايت و ارشاد آن‌ها، لكن محل بايد قابليت داشته باشد و ظالم قابل هدايت نيست به خصوص ظلم به انبيا و ائمه هدى و [ظلم] به دين و در اخبار بسيارى تفسير شده (بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللهِ) [منظور] به غير هدايت امام منصوب من الله [است].

______________________________________________________

[1] .  ترجمه ديگر: پس اگر تو را اجابت نكردند، بدان كه فقط هوس‌هاى خود را پيروى مى‌كنند، وكيست گمراه‌تر از آنكه بى‌راهنمايى خدا از هوسش پيروى كند؟ بى‌ترديد، خدامردم ستمگر را راهنمايى نمى‌كند.
[2] .  در حقيقت، تو را بر بندگان من تسلّطى نيست، مگر كسانى از گمراهان كه تو را پيروى كنند. سوره حجر: آيه 42.
[3] .  غوايت: گمراهى، گمراه شدن.
[4] .  چرا كه او را بر كسانى كه ايمان آورده‌اند، و بر پروردگارشان توكّل مى‌كنند، تسلّطى نيست. تسلّط او فقط بر كسانى است كه وى را به سرپرستى برمى‌گزينند. سوره نحل :آيات 99 ـ 100.
[5] .  پس مرا ملامت نكنيد وخود را ملامت كنيد. سوره ابراهيم: آيه 22.