43 «وَ تِلْکَ الاَْمْثالُ نَضْرِبُها لِلنّاسِ وَ ما يَعْقِلُها إِلاَّ الْعالِمُونَ»
 
ترجمه :
43. و اين امثال را ما مى زنيم از براى ناس و تعقل و تدبر و درك نمى كنند مگر دانايان[1] .
 
تفسير :
[مثال‌هاى قرآنى ودليلِ آوردنِ آن]
(وَ تِلْکَ الاَْمْثالُ). يك قسمت مهم قرآن، امثال است، مِثْلِ: (وَ مَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا كَمَثَلِ الَّذِى يَنْعِقُ بِما لا يَسْمَعُ إلّا دُعاءً وَ نِداءً صُمٌّ بُكْمٌ عُمْىٌ فَهُمْ لا يَعْقِلُونَ)[2] ؛ و مِثلِ: (ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِى السَّماءِ)[3]  الى قوله: (وَ مَثَلُ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٍ كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الاَْرْضِ ما  
لَها مِنْ قَرارٍ)[4] ؛ و مِثلِ: (لِلَّذِينَ لا يُوْمِنُونَ بِالاْخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ وَ للهِِ الْمَثَلُ الاَْعْلى)[5] ؛ و مِثلِ: (وَلَقَدْ صَرَّفْنا لِلنّاسِ فِى هذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ)[6] ؛ و مِثلِ: (وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلَ الْحَياةِ الدُّنْيا كَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الاَْرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِيماً تَذْرُوهُ الرِّياحُ)[7] ؛ و مِثلِ: (يا أَيُّهَا النّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَيْئاً لا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ)[8] ؛ و مِثلِ: (ضَرَبَ لَكُمْ مَثَلاً مِنْ أَنْفُسِكُمْ هَلْ لَكُمْ مِنْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ مِنْ شُرَكاءَ فِى ما رَزَقْناكُمْ)[9]  الآيه و غير اين‌ها از آيات بسيار و غرض از اين امثال تنبّه و تدبر  و تفكّر است كه انسان بيدار شود از خواب غفلت و به خود بيايد كه عاقبت شرك و كفر و ضلالت و معاصى چيست و به چه عذاب‌هايى دچار مى‌شود و نتيجه ايمان و اطاعت چه مثوباتى در بردارد، لذا مى‌فرمايد: (وَ تِلْکَ الاَْمْثالُ) اشاره به امثالى است كه در قرآن بيان فرمود.
(نَضْرِبُها لِلنّاسِ) تمام افراد بشر از كافر و مشرك و ضال و مؤمن و مطيع و عاصى و عادل و فاسق و فاجر، ولى :
بر سيه دل چه سود خواندن وعظ         نرود ميخ آهنين بر سنگ
 
[علم چراغ عقل]
(وَ ما يَعْقِلُها إِلّا الْعالِمُونَ) علم چراغ عقل است، جهل ظلمت و تاريكى است [و] مانع از تعقل و ادراك است، لذا علم، اول قدمى است در باب سعادت و پس از آن عمل است. علم راه نشان مى‌دهد، عمل سلوك مى‌كند. علم تنها كافى نيست، مثل كسى كه راه را بلد باشد، لكن در خانه بنشيند به جايى نمى‌رسد، عمل تنها هم كافى نيست، اگر راه را بلد نباشد در بيابان و پرتگاه‌ها گم مى‌شود و ضلالت است، اين هم به جايى نمى‌رسد. واى به حال كسانى كه از هر دو محروم باشند، مثل اكثر [مردم] امروزه، نه علم [دارند] و نه عمل.

___________________________________________________________

[1] .  ترجمه ديگر: واين مَثَل‌ها را براى مردم مى‌زنيم ولى جز دانشوران آن‌ها را در نيابند.
[2] .  ومَثَلِ دعوت كننده كافران چون مَثَلِ كسى است كه حيوانى را كه جز صدا وندايى مبهم،چيزى نمى‌شنود بانگ مى‌زند. آرى، كرند، لالند، كورند، و درنمى‌يابند. سوره بقره :آيه 171.
[3] .  خدا مَثَل زده: سخنى پاك كه مانند درختى پاك است كه ريشه‌اش استوار وشاخه‌اش درآسمان است. سوره ابراهيم: آيه 24.
[4] .  و مَثَل سخنى ناپاك چون درختى ناپاك است كه از روى زمين كنده شده وقرارى ندارد.همان: آيه 26.
[5] .  وصف زشت براى كسانى است كه به آخرت ايمان ندارند، وبهترين وصف از آنِ خداست.سوره نحل: آيه 60.
[6] .  وبه راستى در اين قرآن از هرگونه مَثَلى، گوناگون آورديم. سوره إسراء: آيه 89.
[7] .  وبراى آنان زندگى دنيا را مَثَل بزن كه مانند آبى است كه آن را از آسمان فرو فرستاديم سپس گياه زمين با آن درآميخت وچنان خشك گرديد كه بادها پراكنده‌اش كردند. سوره كهف: آيه 45.
[8] .  اى مردم، مَثَلى زده شد. پس بدان گوش فرا دهيد: كسانى را كه جز خدا مى‌خوانيد هرگزحتى مگسى نمى‌آفرينند، هر چند براى آفريدن آن اجتماع كنند، و اگر آن مگس چيزى ازآنان بربايد نمى‌توانند آن را بازپس گيرند. طالب ومطلوب هر دو ناتوانند. سوره حج :آيه 73.
[9] .  خداوند براى شما از خودتان مَثَلى زده است: آيا در آنچه به شما روزى داده‌ايم شريكانى از بردگانتان داريد. سوره روم: آيه 28.