محمّد بن ابی ‏عمیر لبان دوخته

(زمان خواندن: 6 - 11 دقیقه)

نام پدر محمدبن ابی ‏عمیر، زیاد بن عیسی و کنیه ‏اش، «ابااحمد» است.1 او از شخصیت ‏های بارز و از فقیهان عصر خویش بود. وی نه تنها در فقه شیعه، بلکه در فقه اهل سنّت مهارت داشت؛ لذا مورد قبول آنها نیز می‏باشد.2محمدبن ابی‏ عمیر از جمله محدّثانی است که با چهار امام معصوم (امام صادق، امام کاظم، امام رضا و امام جواد علیهم ‏السلام ) هم عصر بود.3
گفته شده است که او با سه امام (امام کاظم، امام رضا و امام جواد علیهم‏ السلام ) معاصر بود. و شخصی دیگر به همین نام با امام صادق علیه ‏السلام همزمان بود که در عصر امام کاظم علیه ‏السلام فوت کرد.4 قول اوّل را شواهد و قرائن بیشتری تأیید می‏کند.
تولّد
سال تولّد محمدبن ابی‏ عمیر در تاریخ درج نشده است. احتمالاً او بین سال‏های 125 تا 135 ق. چشم به جهان گشوده است.5 او بغدادی الاصل و ساکن بغداد بود.6
خاندان
نام محمدبن ابی ‏عمیر در قبیله خاصّی ذکر نشده‏ است، ولی چون هم پیمان «مهلب بن ابی‏ صفره» از قبیله ازد بود، مشهور به «ازدی» است.7 جاحظ در کتاب «مفاخرات»، در این که او از اعراب قحطانی است یا عدنانی، مردّد است و می‏گوید:
از ویژگی‏ ها و صفاتی که برای او ذکر گردیده ‏است، بر می‏ آید که از اعراب قحطانی باشد؛ زیرا آنان صاحب تمدن و فرهنگی غنی بودند.8
صحابی معصومین علیهم ‏السلام
اگرچه او در عصر چهار امام می‏زیست، اما از اصحاب سه امام (امام صادق، امام کاظم و امام رضا علیهم‏ السلام ) شمرده می‏شود. مورّخان ـ با وجود این که وفات محمدبن ابی‏عمیر در عصر امامت امام جواد علیه‏ السلام بود ـ در مورد این که او از اصحاب امام جواد علیه ‏السلام نیز بوده یا نه، حرفی نزده‏اند؛ تنها شیخ طوسی در بعضی نسخه‏های کتاب فهرستش او را از اصحاب امام جواد علیه ‏السلام می‏داند. نجاشی او را از اصحاب دو امام (امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام ) شمرده است.9
از دیدگاه بزرگان
نجاشی: جلیل القدر، عظیم المنزلة عندنا و عند المخالفین.
شیخ طوسی: او متقی‏ترین، عابدترین و معتبرترین افراد است.
کشی: او از کسانی است که اصحاب و علما آنچه از او رسیده است، را صحیح می‏دانند و همه به فقیه بودن و عالم بودنش اقرار دارند.10
شیخ عباس قمی: در منظر شیعه و سنّی مطمئن‏ترین افراد است.11
بنابر روایتی از ابوعمرو، ابن ابی‏عمیر فقیه‏تر، صالح‏تر و فاضل‏تر از یونس بن عبدالرحمان (راوی مشهور) است.12
شاخص‏های شخصیتی
1. الگوی عبادت
ابوفضل محمدبن شاذان نقل می‏کند: وارد عراق شدم، دیدم شخصی به همراهش می‏گفت: تو زندگی‏داری، زن و بچه داری، به دنبال کسب برو و کمتر عبادت کن. اگر بخواهی همین طور ادامه دهی و سر بر سجده‏های طولانی بگذاری، چشمانت کور خواهد شد. همراهش در جواب گفت: اگر بنا براین بود که با سجده‏های طولانی چشمانم نابینا شود، تا به حال باید چشمانِ ابن ابی‏عمیر که بعد از نماز صبح به سجده شکر می‏رود و هنگام ظهر سر از سجده برمی‏دارد، کور می‏شد.13
و نیز نقل می‏کند: با پدرم به دیدار ابن ابی‏عمیر رفتیم، دیدم شخصی در بالاخانه نشسته است و اطرافش بزرگانی هستند که او را تعظیم و تجلیل می‏کنند. گفتم: پدر! این کیست؟ گفت: ابن ابی‏عمیر. گفتم: همان مرد صالح و عابد؟ گفت: بله.14
همین دو نقل نشان می‏دهد که او تا چه حدّی، در عبادت، الگوی دیگران بود.
2. زاهد متّقی
بعضی زهد و ایمان را مساوی با فقر و گوشه نشینی و عزلت می‏دانند، در حالی که همیشه این طور نیست. هنر آن است که انسان در عرصه اجتماع، فعالیت داشته باشد و زاهد هم باشد. محمدبن ابی‏عمیر که شغلش پارچه فروشی و فردی ثروتمند بود15؛ با آن که در اجتماع، فعالیت مستمر داشت، فردی زاهد و متّقی و بی‏اعتنا به زخارف دنیا بود.
در روایتی که شیخ صدوق در من لایحضره الفقیه نقل کرده، آمده است: محمد بن ابی‏عمیر پارچه فروشی پردرآمد بود. او به شخصی که نیازمند بود، هزار درهم قرض داد. بعدها ورشکست و فقیر شد. وقتی آن شخص نیازمند آگاه شد که ابن ابی‏عمیر فقیر شده‏است، خانه مسکونی خود را به بهای هزار درهم فروخت و به سوی خانه ابن ابی‏عمیر حرکت کرد. محمد درب را گشود، گفت: این چیست؟
مرد نیازمند گفت:
پولی را که از تو قرض گرفته بودم، آورده‏ام ادا کنم.
ـ به تو ارث رسیده؟
ـ نه.
ـ کسی به تو بخشیده؟
ـ نه.
ـ قطعه زمین زراعتی را فروخته‏ای؟
ـ نه.
ـ پس از کجا آورده ‏ای؟
ـ خانه مسکونی خود را فروختم تا قرضم را بدهم.
محمد بن ابی‏عمیر ـ به نقل از ذریح المحاربی ـ گفت: امام صادق علیه ‏السلام فرمود: «هیچ کس به خاطر قرضی که دارد، نباید از خانه‏اش خارج شود و خانه‏اش را بفروشد». به خدا قسم که محتاج یک درهم هستم، اما از این پول حتی یک درهم وارد خانه‏ام نمی‏کنم.16
3. اسوه مقاومت
عصر امام موسی بن جعفر علیه ‏السلام عصر خفقان، ظلم و جور دستگاه حکومتی بود. شیعیان مجبور به مخفی کردن مذهب خود بودند. محمدبن ابی‏عمیر از شخصیت‏های بازر علمی ـ اخلاقی آن زمان است که مورد احترام مخالفان نیز قرار داشت و شیعیان را هم می‏شناخت. انقلابیون را با بهانه‏های مختلف به زندان می‏بردند تا اسامی شیعیان و اصحاب اهل‏بیت علیهم ‏السلام را بگویند. او در زمان حکومت هارون چهار سال17 و در عصر مأمون نیز چهار سال به زندان افتاد.
ابراهیم بن داحه نقل می‏کند: ابن ابی‏عمیر را در عصر هارون الرشید به زندان بردند. وقتی علت حبس او سؤال شد، گفتند: او را به دلیل نپذیرفتن قضاوت حبس کردیم. ابن ابی‏عمیر می‏گوید: مرا 100 ضربه شلاق زدند تا محلّ شیعیان و اسامی آنها را بگویم. ابتدا امتناع کردم، اما از شدّت درد، نزدیک بود لب گشایم، که صدای محمد بن یونس را شنیدم که می‏گفت: محمدبن ابی‏عمیر! تقوا پیشه کن و منزلگاه خود را نزد خدا به یادآور. پس صبر کردم تا فرج حاصل شد.18
بعد از شهادت امام رضا علیه ‏السلام ـ در عصر خلافت مأمون ـ بازهم او را به زندان بردند و وقتی علتش سؤال شد، همان بهانه (قبول نکردن قضاوت) را آوردند. در مدت حبس نیز از آزار و اذیت در امان نماند و اموالش نیز به نفع حکومت جور، مصادره شد.19 او علی‏رغم همه فشارها و سختی‏ها، هیچ‏گاه حاضر به همکاری و افشای اسامی شیعیان نشد.
4. عالم ربّانی
غیر از آثار گرانبهای او ـ که دلالت برمکانت بلند علمی او داردـ نشانه‏های دیگری نیز این مطلب را تأیید می‏کند. او با هشام بن سالم و هشام بن حکم ـ دو صحابی بزرگ امام صادق علیه ‏السلام ـ مراوده و مجالست‏های زیادی داشت. روزی هشام بن سالم و هشام بن حکم خواستند در مورد مسائل علم کلام باهم مناظره کنند. هشام بن سالم حضور محمدبن ابی‏عمیر را به عنوان نفر سوم در مناظره، شرط کرد که این مناظره اوج مقام علمی او را نشان می‏دهد.
او از اصحاب اجماع است، یعنی از نزدیکان ائمه و کسانی که همه، آنهارا قبول دارند.20
5. اساتید
او از محضر قریب به 100 استاد استفاده کرد؛ اساتیدی چون: ابان بن عثمان الاحمر، عبدالرحمان بن حجاج، مفضل بن مزید، ابن مسکان، عبداللّه بن مغیره، هشام بن سالم و عبداللّه بن سنان.21
6. شاگردان
از محضر محمدبن ابی‏عمیر بیش از 70 محدّث بهره بردند. ابراهیم بن هاشم از او 2921 روایت نقل کرده‏است. احمدبن محمدبن عیسی، فضل بن شاذان، صفوان بن یحیی و حسن بن محبوب نیز از شاگردان او هستند.22
7. تألیفات
بنابرنقل ابن بطّه، محمدبن ابی‏عمیر 94 کتاب درباره عقاید و حدیث تألیف کرد.23 او علاوه بر این تألیفات، نام 100 نفر از محدّثان ـ که از امام صادق علیه ‏السلام حدیث نقل کردند ـ را با نام کتابهای‏شان حفظ داشت.24
متأسفانه آثار گرانبهای او در حین مبارزات، از بین رفت!
خواهرانش: «سعیده» و «منّه» نیز محدّث بودند و برای زنان احکام می‏گفتند. ابن ابی‏عمیر وقتی در عصر مأمون به زندان افتاد، کتاب‏هایش را به یکی از خواهرانش سپرد و به زندان رفت. خواهرش از ترس این که مبادا آثار او به دست مأموران حکومت بیفتد، کتب او را زیر خاک دفن کرد. محمد بعد از 4 سال حبس، وقتی به سراغ کتاب‏ها آمد، دید تمام کتاب‏هایش از بین رفته است. از آن به بعد، احادیث را یا از آثاری که در دست مردم داشت، می‏خواند یا از حفظ می‏گفت. لذا برخی از روایات او بدون سند یا ناقص السند است، اما اکثر علما آنها را قبول دارند و به آن عمل می‏کنند.25
از آثار ارزشمند او، اسامی چند کتاب در دست است، همچون:
1 ـ کتاب الاستطاعة 2 ـ کتاب الحج 3 ـ فضائل الحج4 ـ مناسک الحج 5 ـ الصلوة 6 ـ الصیام 7 ـ المتعة 8 ـ النکاح 9 ـ الطلاق 10 ـ التوحید 11 ـ الکفر و الایمان 12 ـ الامامة 13 ـ الاحتجاج فی امامة امیرالمؤمنین علیه ‏السلام 14 ـ کلامه مع الخوارج 15ـ النوادر الکبیر الحسن 16 ـ کتاب البداء 17 ـ الرّد علی اهل القدر و الجبر 18 ـ الانفال 19 ـ الافاعیل 20 ـ المغازی 21 ـ المعارف 22 ـ الیوم و اللیله 23 ـ الملاحم 24 ـ مسائله عن علیّ بن موسی الرضا علیه‏ السلام 25 ـ اختلاف الحدیث.26
روایاتی از او
1. محمد بن ابی‏عمیر از سماعه نقل می‏کند که امام صادق علیه‏ السلام در مورد قول خدا: «اوفوا بعهدی اوف بعهد کم»، فرمود:
«مراد از «اوفوا بعهدی» ولایت امیرمؤمنان است و مراد از «اوف بعهدکم» بهشت است؛ یعنی کسی که به عهد خدا وفاکند و ولایت علی علیه ‏السلام را برگردن بگیرد، خدا هم به عهدش وفامی‏کند و بهشت را به او خواهد داد.»27
2. محمدبن ابی‏عمیر از ابان بن عثمان نقل می‏کند که امام صادق علیه ‏السلام در جواب مردی که گفت: پدر و مادرم فدایت! مرا موعظه کن. فرمود:
«اگرخدا کفایت رزق و روزی ما را به عهده گرفته است، پس تلاش بیش از حد برای چیست؟ اگر رزق تقسیم شده و برای هر فردی مشخص است، پس حرص برای چیست؟ اگر حساب و قیامت حق است، پس جمع کردن مال دنیا چرا؟ اگر عوض و جبران کردن از طرف خداست، پس بُخل چرا؟ اگر عقوبت از آتش حتمی است، معصیت چرا؟ اگر مرگ یقینی است، شادمانی چرا؟ اگر همه در پیشگاه خدا حاضریم، مکر و حیله چرا؟ اگر عبور از پل صراط حق است، پس عُجب چرا؟ اگر هرکاری که اتفاق می‏افتد، حکمتی دارد، پس حزن و اندوه چرا؟ و اگر دنیا فانی و نابود شدنی است، پس راحت زیستن چرا؟»28
3. محمدبن ابی‏ عمیر می‏گوید: با چند واسطه شنیدم که امام صادق علیه ‏السلام فرمود:
«در سه چیز برای هیچ کس عذری نیست:
1 ـ ادای امانت؛ چه امانت دهنده خوب باشد، چه انسانی فاجر.
2 ـ وفای به عهد؛ چه عهدتان با آدم خوبی باشد، چه بد.
3 ـ نیکی به پدر و مادر؛ چه آن دو انسان خوبی باشند و چه بد.»29
وفات
او عاقبت بعد از عمری تلاش و مقاومت خستگی‏ ناپذیر در راه نشر فرهنگ آل محمد صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله در عصر امام جواد علیه ‏السلام ـ 217 ق. ـ چشم از جهان فرو بست و به وصال یار رسید.30
یادش گرامی و نامش جاودانه باد.

کوثر :: بهار 1381، شماره 53
_____________________________
1. رجال، نجاشی، ص 326؛ رجال، شیخ طوسی، ص 388.
2. فهرست، شیخ طوسی، ص 142.
3. تنقیح المقال فی‏ احوال الرجال، ، ج 2، ص 63، نجف؛ جامع الرواة، اردبیلی، ج 2، ص 50.
4. معجم رجال ‏الحدیث، خوئی، ج 14، ص 276؛ قاموس الرجال، ج 8، ص 7.
5. تنقیح المقال، ج 2، ص 64.
6. رجال، نجاشی، ص 326 و 327.
7. همان؛ رجال، علاّمه حلّی، ص 140.
8. فهرست، ص 142.
9. تنقیح المقال، ج 2، ص 64.
10. رجال، علاّمه حلّی، ص 141.
11. هدیة‏الاحباب، شیخ عباسی قمی، ص 54.
12. مجمع الرجال، قهپائی، ج 5، ص 120.
13. همان؛ رجال، کشّی، ص 591.
14. مجمع الرجال، ج 5، ص 120.
15. همان؛ رجال، نجاشی، ص 327.
16. هدیة‏الاحباب، ص 54.
17. لغتنامه دهخدا، واژه «ابن ابی ‏عمیر».
18. رجال، نجاشی، ص 326؛ اختیارمعرفة‏الرجال، ص 592.
19. مجمع الرجال، ج 5، ص 121.
20. معجم رجال الحدیث، ج 14، ص 283 و 284.
21 و 22. مشایخ الثقات، ج 1، ص 31.
23. فهرست، ص 142.
24. همان؛ رجال، نجاشی، ص 326.
25. رجال، نجاشی، ص 326 ـ 327.
26. همان؛ فهرست، شیخ طوسی، ص 142؛ کشّی، ص 592؛ رجال، علاّمه حلّی، ص 142.
27. کافی، کلینی، ج 1، ص 431.
28. خصال، صدوق، ج 2، ص 450.
29. کافی، ج 5، ص 132.
30. رجال، نجاشی، ص 326؛ فهرست، ص 142؛ تنقیح المقال، ج 2، ص 50.

دیدگاه‌ها   

0 #1 شیعهایران 1393-06-18 17:18
مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا (40)
نقل قول کردن | گزارش به مدیر

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

مؤسسه جهانی سبطین علیهما السلام

loading...
اخبار مؤسسه
فروشگاه
درباره مؤسسه
کلام جاودان - اهل بیت علیهم السلام
آرشیو صوت - ادعیه و زیارات عقائد - تشیع

@sibtayn_fa





مطالب ارسالی به واتس اپ
loading...
آخرین
مولودی
ادعیه ماه رمضان
سخنرانی
تصویر

روزشمارتاریخ اسلام

1 رمضان

مرگ مروان بن حکم در اول رمضان سال ۶۵ هـ .ق. مروان در ۸۱ سالگی در شام به...


ادامه ...

4 رمضان

مرگ زیاد بن ابیه عامل معاویه در بصره در چهارم رمضان سال ۵۳ هـ .ق. زیاد در کوفه...


ادامه ...

6 رمضان

تحمیل ولایت عهدی به حضرت امام رضا علیه السلام توسط مأمون عباسی بعد از آنکه مأمون عباسی با...


ادامه ...

10 رمضان

١ ـ وفات حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها) همسر گرامی پیامبر(صلی الله علیه و آله و...


ادامه ...

12 رمضان

برقراری عقد اخوت بین مسلمانان توسط رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هنگامی که...


ادامه ...

13 رمضان

مرگ حجاج بن یوسف ثقفی،‌ حاکم خونخوار بنی امیه در سیزدهم رمضان سال ۹۵ هـ .ق حاکم خونخوار...


ادامه ...

14 رمضان

شهادت مختار بن ابی عبیده ثقفی در چهاردهم رمضان سال ۶۷ هـ .ق مختار بن ابی عبیده ثقفی...


ادامه ...

15 رمضان

١ ـ ولادت با سعادت سبط اکبر، حضرت امام مجتبی(علیه السلام)٢ ـ حرکت حضرت مسلم بن عقیل...


ادامه ...

16 رمضان

ورود محمد بن ابی بکر به مصر در شانزدهم رمضان سال ۳۷ هـ .ق محمد بن ابی بکر...


ادامه ...

17 رمضان

١ ـ معراج پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم)٢...


ادامه ...

19 رمضان

ضربت خوردن امیرمؤمنان حضرت امام علی (علیه السلام) در محراب مسجد کوفه در نوزدهم ماه مبارک رمضان سال...


ادامه ...

20 رمضان

فتح مکه توسط سپاهیان اسلام در روز بیستم رمضان سال هشتم هـ .ق سپاهیان اسلام به فرماندهی رسول...


ادامه ...

21 رمضان

١ ـ شهادت مظلومانه امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام٢ ـ بیعت مردم با امام حسن مجتبی علیه...


ادامه ...

23 رمضان

نزول قرآن کریم در شب بیست و سوم رمضان کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن مجید نازل گردید. برخی چنین...


ادامه ...

29 رمضان

وقوع غزوه حنین در بیست و نهم رمضان سال هشتم هـ .ق غزوه حنین به فرماندهی رسول گرامی...


ادامه ...

30 رمضان

درگذشت ناصر بالله عباسی در سی ام رمضان سال ۶۲۲ هـ .ق احمد بن مستضیء ناصر بالله درگذشت....


ادامه ...
0123456789101112131415

انتشارات مؤسسه جهانی سبطين عليهما السلام
  1. دستاوردهای مؤسسه
  2. سخنرانی
  3. مداحی
  4. کلیپ های تولیدی مؤسسه

سلام ، برای ارسال سؤال خود و یا صحبت با کارشناس سایت بر روی نام کارشناس کلیک و یا برای ارسال ایمیل به نشانی زیر کلیک کنید[email protected]

تماس با ما
Close and go back to page