بدان كه در ارض اقدس خراسان جمعى از اعاظم و مشايخ علما مدفون اند كه يكّه و وحيد دهر بودند، و سزاوار است كه زائر به زيارت آن ها مشرّف و به فيض زيارت و فاتحه بر سر قبر آن ها نائل شود.
مانند شيخ عالم جليل اعجوبه دهر و زينة عصره علاّمة البشر و العقل الحادى عشر شيخنا البهائى محمّد بن الحسين بن عبد الصّمد الحارثى العاملى  ـ قدّس اللّه روحه الشّريف ـ  كه جلالت و نباهت شأنش بر احدى مخفى نيست، و علماى رجال او را ستايش بليغ نموده اند، و سيّد عليخان مدنى شيرازى در سلافه او را از مجدّدين مذهب در مائةِ حادى عشر شمرده([1])، و گفته كه نسبتش با سابقين از افاضل و اعيان مثل ملت محمّديّه(صلى الله عليه وآله) است بالنّسبة به ساير ملل و اديان. و بالجمله قبر شريفش واقع است در بقعه بزرگى ما بين صحن نو و مسجد معروف به گوهرشاد، و مردم را اعتقاد تمامى است با قبر آن جناب، و نذورات بسيار به خصوص شمع و چراغ به آن بقعه شريفه برند، و فقير در ايّام تشرّفم به ارض اقدس، هر وقت كه از نزد قبر آن مرحوم مى گذشتم، چه روز و چه شب مى ديدم كه شمع هاى بسيار بر سر قبر افروخته است.
و مانند شيخ عالم جليل و محدّث و فقيه بى بديل شيخ محمّد بن الحسن بن علىّ الحرّ العاملى المشغرى صاحب كتاب وسايل الشّيعه كه مدار احاديث فقهيّه است و الحق اين شيخ بزرگوار با تأليف اين كتاب شريف منّتى عظيم بر شيعه خصوص بر اهل علم نهاد، و لهذا بس سزاوار است از براى مردم سيّما سلسله جليله اهل علم كه اداى بعض حقوق او را نموده و روح پرفتوحش را به هدايا و تحف آيات و سور قرآنى و غيره ياد و شاد نمايند. قبر شريفش واقع است در صحن كهنه در يكى از ايوان حجرات آن، در حدود مدرسه معروفه به مدرسه ميرزا جعفر.
و مانند شيخ فقيه و محدّث نبيه مولانا رضى الدّين ابى نصر حسن بن فضل الطّبرسى مؤلّف كتاب مكارم الاخلاق نجل امين الدّين ابو على فضل بن حسن صاحب كتاب مجمع البيان و غيره وفاتش در سبزوار واقع شد. جنازه شريفش را نقل كرده به ارض اقدس آوردند، در موضع معروف به قتلگاه او را دفن نمودند رضوان اللّه عليه.
احوال خواجه ربيع كه در مشهد مقدّس است
بدان كه در يك فرسخى مشهد مقدّس موضعى است با نزاهت و صفا معروف به خواجه ربيع بواسطه آن كه قبر ربيع بن خَيْثَم در آن جا واقع است و از براى او بقعه و قبّه اى است و مردم به زيارت او بسيار مى روند، و معروف به اين اسم دو نفرند، يكى ربيع بن خَيْثَم به فتح خاء معجمه و تقديم ياء ساكنه برثاء مثلّثه مفتوحه و او از اصحاب حضرت صادق(عليه السلام) مى باشد چنانچه از باب طواف مريض كتاب تهذيب ظاهر مى شود، و ديگرى ربيع بن خُثَيْمِ بضمّ خاء معجمه و تقديم مثلّثه مفتوحه است بر ياء ساكنه و از تابعين و از اتباع ابن مسعود صحابى است. و شيخ كَشّى و ديگران فرموده اند كه او يكى از آن هشت نفر زهّاد معروفين است([2])، و از كتاب مطالب السؤول ظاهر مى شود كه او معروف عموى همام بن عبادة بن خثيمِ معروف است كه از حضرت امير المؤمنين(عليه السلام)سؤال كرد كه صفات متّقين را ذكر نمايد و چون حضرت صفات متّقين ذكر نمود صيحه اى زد و مرغ روحش پريد. و اين ربيع دوّم همان است كه در خراسان مدفون است و كثيرى او را مدح و ستايش نموده اند; بلكه بعضى گفته اند كه او از جمله اتقيا و اتباع امير المؤمنين(عليه السلام)است، و از شيخ بهائى(رحمه الله)نقل شده كه در بعض رسائل خود در جواب سؤال شاه عبّاس صفوى ماضى از حال اين شخص فرموده به عرض مى رساند كه خواجه ربيع(رحمه الله) از اصحاب امير المؤمنين(عليه السلام)است. و بسيار مقرب آن حضرت بود، و در كشتن عثمان داخل شد، و در وقتى كه با لشكر اسلام به خراسان به جهاد كفّار آمده بود، اين جا فوت شد، و از حضرت امام رضا(عليه السلام)منقول است كه فرمود: «ما را از آمدن به خراسان فايده ديگر نرسيد به غير از زيارت خواجه ربيع» انتهى.
و قاضى نور اللّه شهيد(رحمه الله)در مجالس، در حال خواجه ربيع مذكور گفته كه قبر شريفش در كنار رودخانه طوس نزديك به مشهد مقدّس واقع است، و از ثقات آن ديار شنيده شد كه در وقتى كه امام على بن موسى الرّضا(عليهما السلام)بامأمون عبّاسى در طوس مى بودند، به زيارت خواجه ربيع توجّه مى فرمودند ـ و كفاه هذا فضلاً و شرفاً ـ انتهى. و لكن عالم فاضل خبير و ماهر در اين صناعت جناب آقا ميرزا عبد اللّه اصفهانى(قدس سره) را اعتقادى بر اين شخص نيست و مدائح او را محلّ نظر قرار داده و در كتاب رياض العلماء كلام را در باب او بسط تمامى داده و چون مناسبت با اين مقام ندارد، لهذا از ذكر كلمات اومى گذريم و به اجمال خود باقى بماند و اللّه تعالى العالم .
__________________________
[1]. به استناد روايتى مشهور، براى هر قرن يك نفر را به عنوان مجدّد مى دانند و طى اين چهارده قرن چهارده نفر را با اين عنوان بر شمرده اند. مرحوم مؤلف در اينجا مى گويد كه مرحوم شيخ بهايى مجدد قرن يازدهم است.
[2].  و زهّاد ثمانيه چنانچه شيخ شهيد اوّل(رحمه الله) در مجموعه خود ذكر فرموده اين جماعتند: عامر بن عبد قيس، و اُويس قرنى، و هرمز بن حسّان، و ربيع بن خثيم، و أبو مسلم جولانى، و الأسود بن يزيد، و مسروق الأجدع، و الحَسَن بن أبى الحسن. (منه(رحمه الله)).